راهنماتو- رودخانه‌ها در سراسر تاریخ رگ‌های حیاتی تمدن‌های بشری بوده‌اند ولی با کمال تعجب دانش ما درباره چیستی حیات در بسیاری از آن‌ها اندک است. این شامل وجود جانوران عظیم‌الجثه‌ای که در اعماق آن‌ها زندگی می‌کنند نیز می‌شود.
به گزارش راهنماتو، با اینکه می‌دانیم بزرگ‌ترین جانور اقیانوس نهنگ آبی و بزرگ‌ترین ماهی دریا وال-کوسه است، هویت بزرگ‌ترین گونه‌های ماهی آب‌های شیرین مدت‌های طولانی راز باقی مانده بود.
تا اینکه در سال 2022، یک ماهیگیر اهل کامبوج یک نوع سفره‌ماهی برقدار عظیم‌الجثه را در نواحی دور از دسترس رودخانه مکانگ صید کرد.
این سفره‌ماهی با وزن 661پوند، 15پوند سنگین‌تر از یک گربه‌ماهی بود که در سال 2005 در تایلند صید شد و عنوان غیررسمی بزرگ‌ترین ماهی رودخانه‌ای تا آن زمان را به خود اختصاص داده بود.
گربه‌ماهی غول‌پیکر رودخانه مکانگ
این اکتشاف نقطع عطفی بر دو دهه تحقیقات یک زیست‌شناس ماهی، به نام زب هوگان، بود که می‌خواست از طریق مطالعه ماهی‌های آب‌های شیرین به محافظت آن‌ها کمک کند. این ماهی‌های غول‌پیکر در زمره درمعرض‌خطرترین حیوانات روی سیاره هستند.
تیم تحقیقاتی هوگان پیش از آزاد کردن این سفره ماهی ماده در آب یک ردیاب صوتی روی آن نصب کرد. از آن زمان این ماهی سرنخ‌هایی را درباره رفتارهای خاص این نوع سفره‌ماهی‌های آب شیرین به محققان ارسال می‌کند.
این جانوران در همه قاره‌ها به جز قطب جنوب پیدا می‌شوند و از گربه‌ماهی تا کپور عظیم‌الجثه در زمره موجودات عجیب‌وغریب سیاره قرار دارند.
اما جمعیت ماهی‌های مهره‌دار با سرعتی دو برابر گونه‌های زمینی یا اکوسیستم‌های دریایی طی 5دهه اخیر کاهش یافته است. برطبق مطالعه‌ای که 200 گونه از ماهی‌های غول‌پیکر آب‌های شیرین را مطالعه کرده است، تعداد این نوع ماهی‌ها تا 92درصد کاهش پیدا کرده که رقمی شوک‌آور است.
یکی از بزرگ‌ترین انواع این ماهی‌ها، که پاروماهی چینی است، زمانی حوالی دهه 2000 منقرض شده است. هوگان می‌گوید:
«این گونه‌ای بود ک بیش از 100میلیون سال روی زمین زیسته بود و بعد در چشم‌برهم‌زدنی منقرض شد.»
اهمیت ماهی‌های بسیار بزرگ در اکوسیستم آب‌های شیرین دستکم گرفته شده است. بسیاری از ماهی‌های غول‌پیکر در آب‌های شیرین در رأس هرم غذایی قرار دارند و می‌توانند از طریق کنترل جمعیت طعمه‌ها و حفظ تنوع زیستی اکوسیستمی که در آن زندگی می‌کنند، اثرات عمیقی روی آن بگذارند.
مداخلات انسانی مثل صید بی‌رویه، ساخت سد و تغییرات اقلیمی مقصر اصلی از بین رفتن ماهی‌های غول‌پیکر آب‌های شیرین است. ماهی‌های بزرگ به شکل نامتناسبی بیش‌تر از سایر ماهی‌ها در تور ماهیگیران اسیر می‌شوند. چون بسیاری از این گونه‌ها به کندی بالغ می‌شوند، ممکن است قبل از رسیدن به سن بلوغ و تولیدمثل از بین بروند.
ساخت سد یکی دیگر از تهدیدهای بزرگ علیه این ماهی‌ها است زیرا ماهی بزرگ برای تکمیل چرخه حیات خود مجبور است مسافت‌های طولانی را طی کند و سدهای جدید مسیر مهاجرت این ماهی‌ها را مسدود می‌کنند.
سفره‌ماهی پهن برقدار
در رودخانه مکانگ که بیش‌تر از هر جای دیگری روی سیاره میزبان ماهی‌های غول‌پیکر است، تغییرات اقلیمی خشکسالی را تشدید کرده و فصل باران‌های فصلی را که بر رژیم سیل‌های ضروری رودخانه حاکم است، مختل کرده است.
برطبق طرحی جهانی با عنوان 30 در 30، دولت‌ها متعهد شده‌اند که تا سال 2030، 30درصد از نواحی دریا و خشکی را به عنوان مناطق محافظت‌شده حفظ کنند که می‌تواند به حفظ گونه‌های غول‌پیکر ماهی‌های آب‌های شیرین کمک کند. با اینحال تا اکنون تلاش‌های زیست‌محیطی برای محافظت از گونه‌های غول‌پیکر در معرض خطر در آب‌های شیرین بسیار محلی بوده است.
هرچند منظره برای بسیاری از گونه‌های بزرگ ماهی ناامید‌کننده است، برخی گونه‌ها مانند آراپایما در آمریکای جنوبی که از هوا تنفس می‌کنند، این روند را معکوس کرده‌اند.
آراپایما در آمریکای جنوبی
آراپایما یک گونه ماهی اژدر-شکل است که طول آن به 12فوت نیز می‌رسد و مدت‌های طولانی ماهیگیران آمازون که آن را با عنوان ماهی کاد آمازونی می‌شناسند، به صید بی‌رویه آن پرداختند. اما وضع قوانین سختگیرانه محلی باعث بازگشت جمعیت ماهی به اندازه طبیعی آن شده است.
نوعی ماهی غول‌پیکر دیگر به نام گار سوسماری که در ایالات متحده پیدا می‌شود و از هوا تنفس می‌کند، مدت‌های طولانی یک «ماهی آشغالی» تصور می‌شد که ماهی‌های قابل استفاده را از بین می‌برد. برای همین به شکلی سیستماتیک در بسیاری از نواحی جنوبی این کشور از بین برده شد.
گار سوسماری
اما بعد دانشمندان درباره این گونه‌ها مطالعه کردند و دریافتند که وجود آن برای عملکردهای اکوسیستمی مهم و مفید بوده است. امروز جمعیت این ماهی دوباره در رودخانه‌های تگزاس به حد طبیعی رسیده است.
ماهی خاویار رودخانه‌ای نیز یکی دیگر از انواع ماهی‌های آب‌های شیرین است که به کمک تلاش‌های زیست‌محیطی بلندمدت و مدیریت علمی سختگیرانه شامل محدود کردن و وضع مقررات برای صید تفریحی فصلی، تعداد آن در آمریکا به حد طبیعی رسیده است.
در رودخانه مکانگ در کامبوج که محل زیست بیش‌ترین تعداد ماهی‌های غول‌پیکر است، به صیادان درباره اهمیت این گونه‌ها اطلاع‌رسانی می‌شود. در اوایل سال 2023 صیادان یک گربه‌ماهی غول‌پیکر را با وزنی بیش‌تر از 200پوند صید کردند اما به جای کشتن و فروش گوشت آن که رقمی قابل‌توجه می‌شد، آن را طی مراسمی باشکوه و به همراه دسته گل دوباره به رودخانه برگرداندند.
