راهنماتو- جینسینگ نوعی گیاه دارویی است که به طور گسترده برای درمان بیماری‌های مختلف استفاده می‌شود. اثرات دارویی جینسنگ در درمان سرطان، دیابت، بیماری‌های قلبی و عروقی انکارنشدنی است. همچنین از این گیاه دارویی برای ارتقای عملکرد ایمنی، عملکرد سیستم عصبی مرکزی (CNS)، کاهش استرس و فعالیت‌های آنتی اکسیدانی هم استفاده می‌شود. ریشه Panax ginseng C. A. Meyer که به جینسینگ کره‌ای یا آسیایی معروف است، یک داروی عامیانه ارزشمند و مهم در کشور‌های شرق آسیا از جمله چین، کره و ژاپن است که برای بیش از ۲۰۰۰ سال مورد استفاده قرار گرفته است. در این مقاله نگاهی دقیق‌تر به فواید جینسینگ، کاربردهای تحقیقاتی آن، عوارض جانبی بالقوه و مواردی که هنگام خرید این گیاه دارویی باید به آن توجه شود، انداخته‌ایم، با راهنماتو همراه بمانید.
جینسینگ چیست؟
به گزارش راهنماتو، جینسینگ (Ginseng) اصطلاحی عمومی است برای ده‌ها گونه گیاهی مختلفی است که به خانواده‌ی Panax تعلق دارند. جینسینگ یکی از گیاهان دارویی بومی شرق آسیا (کشور‌های چین، کره و…) و شمال آمریکاست که دارای ریشه‌ای قطور (با قطر بیش از ۲ سانت) و طول در حدود ۷ سانت با محدوده رنگی زرد تا خرمایی و قهوه‌ای در نوع آمریکایی آن است. گیاه جینسینگ گیاهی دیر رشد است و با گذشت حدود چهار سال از عمرش شروع به گل دادن می‌دهد و پس از چهار تا شش سال به بلوغ خود می‌رسد. آنچه امروز در بسیاری از نقاط جهان با عنوان جینسینگ می‌شناسند، ریشه این گیاه است که طی هزاران سال به عنوان یک داروی سنتی و با عناوینی همچون «داروی جاودانگی» و «اکسیر جوانی» مورد استفاده قرار می‌گرفته است.
حتی واژه عجیب «پاناکس» به معنی «درمان همه دردها» است و این لقب برای جینسینگ مدیون طب چینی و نشانه استفاده از آن به عنوان درمان کننده بیماری‌های مختلف است. در منابع تاریخی از جینسینگ آسیایی حتی به عنوان پادشاه گیاهان دارویی نیز یاد شده است؛ اما معنی جینسینگ می‌تواند طیف وسیعی از مفاهیم را در برگیرد که مهم‌ترین آن را می‌توان «جوهر انسانی» دانست که گویا این نام‌گذاری به واسطه شباهت زیاد ریشه جینسینگ به اندام و آناتومی انسان بوده است. ریشه گیاه جینسینگ معمولا در فصل پاییز به بیشترین ضخامت خود می‌رسد، از این رو فصل برداشت آن پاییز است.
این گیاه ارزشمند از گذشته‌های دور تا به امروز یکی از دارو‌های گیاهی مهم در طب سنتی آسیاست و دارای خواص بسیار زیادی مانند درمان ناتوانی‌های جسمی و جنسی، کاهش استرس در افراد مختلف، افزایش و بهبود عملکرد حافظه؛ همچنین افزایش سن است. استفاده از جینسینگ در دو دهه اخیر در بیشتر کشور‌ها مرسوم شده است و در صنایع مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرد. در سال ۲۰۱۰ تقریبا هشتاد هزار تن جینسینگ در چهار کشور کره جنوبی، چین، کانادا و ایالات متحده تولید شد. امروز این گیاه در ۳۵ کشور جهان فروخته می‌شود و فروشی بیش از ۲ میلیارد دلاری دارد. کشور کره همچنان بزرگ‌ترین ارائه دهنده و چین بزرگ‌ترین مصرف کننده گیاه جینسینگ هستند.
ترکیبات شیمیایی جینسینگ
تاکنون مطالعات وسیعی روی ترکیبات شیمیایی جینسینگ صورت گرفته است و آنچه تا به حال گزارش شده، این است که این گیاه دارای گلوکوزید‌های استروئیدی به نام پاناکیلون، یک ساپونین به نام پاناکسوزید یا پاناکسین، مواد صابونی، اسانس روغنی فرار به نام پاناسین و یک هورمون و ویتامین B و ویتامین D، ترکیبات استیلنی، استرول‌ها و سرانجام یک گلوکوزید به نام جینسینگ است. این دارو تونیک، محرک، بازساز و مقوی است. مرکز سیستم اعصاب و تنفس را تحریک می‌کند و این اثر دارو مربوط به وجود دو گلوکوزید به نام‌های پانوکسید آ و پانوکسید است. از ریشه گیاه ۱% تا ۲% کولین برحسب وزن و بتاسیتوسترول به دست می‌آید و از این دارو برای تهیۀ دارو‌های جوانی استفاده می‌شود.
از گزارش دیگری آمده است که در سال ۱۹۷۴ ریشه این گیاه و سایر اعضای اندام گیاه برای یافتن اسرار شگفت‌انگیز شفابخش آن تحت بررسی دانشمندان قرار دارد و تاکنون چندین ماده عامل فیزیولوژیک از این گیاه جدا شده است که عمده‌ترین آن پانکسین است، ماده‌ای که مقاومت عضلات را در برابر بی‌نظمی‌ها و ناراحتی‌ها افزایش می‌دهد. پانکس اسید که متابولیسم و سیستم عروقی را اصلاح می‌کند. پاناکولین یا پانکس ویلون که روی سیستم غدد مترشحه داخلی یا آندوکرین اثر می‌گذارد. پاناسن که مرکز اعصاب را تحریک می‌کند. جینسینگ برای بیماری قند نیز اثر مثبت دارد.
روی هم رفته ترکیبات زیر را می‌توان در ریشه جینسینگ یافت:
ــ پاناکیلون
ــ پاناکسوزید
ــ پاناسن (پپتیدوگلیکان)
ــ اسید وانیلیک و سالیسیلات‌ها
ــ بتا سیتوسترول
ــ مشتقات پولی استیلن و پان گزینول (Panxinol)
ــ پلی ساکارید‌ها
ــ آلکالوئید‌ها
ــ ویتامین‌های گروه B
ــ ویتامین D
ــ مواد قندی
ــ فلاونوئید‌ها
انواع مختلف جینسینگ
همان‌طور که گفته شد، جینسینگ انواع گوناگونی دارد که دو نوع آن در جهان به شهرت رسیده‌اند: جینسینگ آمریکایی و جینسینگ آسیایی که به آن پاناکس آسیایی و پاناکس کوینکوفولیوس هم گفته می‌شود. با این حال انواع مختلف دیگری نیز وجود دارد که در نقاط مختلف کاشته می‌شود و مورد استفاده قرار می‌گیرد که عبارت‌اند از:
۱. جنسینگ آسیایی (panax ginsing): این نوع از جینسینگ که به جینسینگ چینی (یا کره‌ای) معروف است، نوع کلاسیک و اصلی است که هزاران سال پیش شناخته شده است و در بین سایر انواع جینسینگ دارای خواص دارویی بیشتری است. نوع ژاپنی آن panax japonicas نیز دارای خواصی کمتر و ظاهری کوتاه‌تر است که در کشور ژاپن می‌روید.
۲. جنسینگ هندی: این نوع جنسینگ یک گیاه شناخته شده برای افزایش طول عمر است که با اندکی تفاوت مزایایی مشابه نوع کلاسیک دارد. می‌توان آن را در طولانی مدت مصرف کرد که از خواص آن می‌توان به بهبود سطح تیروئید، تسکین اضطراب، تعادل کورتیزول، بهبود کلسترول، تنظیم قند خون و تناسب اندام اشاره کرد.
۳. جنسینگ سیبری (Eleutherococcus senticosus): این نوع را که حاوی مقادیر بالایی از الکترودهاست، نمی‌توان در رده جینسینگ حقیقی به حساب آورد و در واقع دارای کیفیت و خواص پایین دارویی است و به عنوان جینسینگ ارزان قیمت به فروش می‌رسد. این نوع جینسینگ بیشتر برای بهینه‌سازی استقامت قلب و عروق، بهبود خستگی و تقویت سیستم ایمنی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۴. سَنچی جینسینگ (panax notoginseng) یا (panax pseudo ginseng): جنسینگ کاذب نیز خوانده می‌شود و کاملاً با (panax ginseng) که همان جینسینگ چینی است، از نظر قدرت عمل، فواید دارویی و درمانی و موارد استفاده متفاوت است. از جمله موارد درمانی که از این گیاه استفاده می‌شود، می‌توان به موقف کردن خونریزی و تسکین درد اشاره کرد.
۵. جینسنگ آمریکایی (panax quinquefolius): نسبت به مشابه چینی خود کوچک‌تر است و در سراسر مناطق آمریکای شمالی از جمله نیویورک، پنسیلوانیا، ویسکانسین و انتاریو کانادا رشد می‌کند. سرخپوستان از جینسینگ آمریکایی (مردمان بومی آن مناطق) برای درمان بسیاری از بیماری‌ها استفاده می‌کنند. این گیاه دارای لعاب (شیره‌ای) مشابه شیره گیاه شیرین بیان است که علاوه‌بر مواد شیرین موجود در آن برخی مواقع با مقادیری مواد تلخ و نیز انواعی از ترکیبات معطر همراه است.
این شیره می‌تواند بوی ملایمی داشته باشد یا اصلاً بویی نداشته باشد. این نوع جینسینگ برای مبارزه با افسردگی، تعادل قند خون، حفاظت در برابر ناراحتی‌های گوارشی ناشی از اضطراب، بهبود تمرکز و تقویت سیستم ایمنی بدن مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع جینسینگ از نوع آسیایی آن ملایم‌تر است؛ اما باز هم خاصیت درمانی دارد. موضوع مهم دیگر در مورد این گیاه این است که با استقبال بسیار خوبی در آسیا مواجه شده است، به طوری که امروز بیش از ۸۵٪ جینسینگ کشت داده شده در آمریکا به بازار‌های آسیایی صادر می‌شوند.
۶. جینسینگ برزیلی: در سراسر جنگل‌های بارانی آمریکای جنوبی رشد می‌کند و به زبان پرتغالی به آن «برای همه چیز» می‌گویند؛ زیرا مزایای بسیار متعددی دارد. این نوع از گیاه سطح سالم تستوسترون را در مردان و زنان تقویت می‌کند و می‌تواند در سلامت عضلانی، کاهش التهاب، مبارزه با سرطان، بهبود عملکرد جنسی و افزایش استقامت مؤثر واقع شود.
۷. جینسینگ هیمالیایی (panax pseudoginseng subspecies himalaicus): خواص درمانی و دارویی‌اش در مقایسه با (panax ginseng) بسیار کمتر است و هیمالیایی‌ها از آن در درمان کم اشتهایی و موارد سوء‌هاضمه استفاده می‌کنند.
۸. دارف جینسینگ (panax trifolius): از انواع نادر جینسینگ آمریکایی به شمار می‌آید و سرخپوستان آمریکایی معمولاً از آن برای درمان سردرد، سرفه و سوء‌هاضمه استفاده می‌کنند.
۹. جینسینگ پرویی یا لپیدیوم میینی: که به ماکا هم شهرت دارد، اثرات زیادی در سلامتی انسان دارد و باعث افزایش قدرت جنسی می‌شود و با ناباروری خانم‌ها نیز مقابله می‌کند.
جینسینگ چه خواصی دارد؟
جینسینگ خواص بسیار زیادی برای سلامتی دارد که در ادامه به آن اشاره خواهیم کرد:
الف) خواص جینسینگ برای سلامتی بدن
۱. افزایش انرژی بدن: جینسینگ آمریکایی حاوی پلی ساکارید و الیگوپپتید است. این ترکیبات با کاهش استرس و خستگی انرژی بدن را افزایش می‌دهند. جینسینگ علاوه‌بر تحریک فعالیت بدنی فعالیت ذهنی را نیز تحریک می‌کند.
۲. کاهش استرس و اضطراب: جینسینگ آسیایی حاوی آداپتوژن‌هایی است که با تنظیم سطح هورمون‌های بدن به کاهش استرس و اضطراب کمک بسیاری می‌کند.
۳. کاهش التهاب: گلیکوزید‌های موجود در جینسینگ به کاهش التهاب بدن کمک می‌کند و در پیشگیری از ابتلا و بهبود بیماری‌هایی مثل آرتریت روماتوئید نقش دارد.
۴. بهبود عملکرد مغز: همان‌طور که گفته شد، جینسینگ فعالیت مغز را نیز تحریک می‌کند. آنتی اکسیدا‌ن‌های موجود در جینسینگ از تجمع رادیکال‌های آزاد در مغز جلوگیری می‌کنند؛ در نتیجه از آلزایمر و زوال عقل پیشگیری می‌کند و قدرت تحلیل، تفکر و حافظه افزایش می‌یابد.
۵. بهبود عملکرد دستگاه گوارش: جینسینگ تولید پپسین را در معده افزایش می‌دهد؛ در نتیجه هضم غذا بهبود پیدا می‌کند و مشکلاتی مثل نفخ درمان می‌شود؛ همچنین استرس می‌تواند در عملکرد دستگاه گوارش اختلال ایجاد کند که جینسینگ با کاهش استرس به بهبود عملکرد دستگاه گوارش کمک می‌کند.
۶. بهبود وضعیت خون: جینسینگ آسیایی خاصیت آرام‌بخشی دارد. یکی از مهم‌ترین علل نوسانات فشار خون استرس و اضطراب است. جینسینگ با کاهش استرس فشار خون را تنظیم می‌کند؛ همچنین تحقیقات نشان می‌دهند که مصرف جینسینگ در کاهش کلسترول خون موثر است. از طرف دیگر جینسینگ با خاصیت دیورتیک (ادرارآور) خود به بهبود عملکرد کلیه کمک می‌کند؛ در نتیجه بر سم‌زدایی خون موثر است.
۷. بهبود عملکرد قلب: همان‌طور که گفته شد، جینسینگ به کاهش کلسترول خون و در نتیجه سلامت قلب کمک می‌کند؛ همچنین ریشه این گیاه حاوی آنتی اکسیدان‌هایی است که در بهبود عملکرد قلب نقش دارند.
۸. بهبود عملکرد ریه: جینسینگ می‌تواند عفونت‌های باکتریایی ریه را بهبود ببخشد؛ همچنین اگر دچار بیماری مزمن انسدادی ریه هستید، جینسینگ به بهبود علائم این بیماری کمک می‌کند.
۹. لاغری: جینسینگ بر کاهش اشتها، افزایش متابولیسم بدن و هضم صحیح غذا موثر است؛ در نتیجه اگر قصد کاهش وزن و لاغری دارید، مصرف جینسینگ با سرکوب حس گرسنگی به شما کمک می‌کند.
۱۰. درمان دیابت: جینسینگ به تولید انسولین طبیعی در بدن کمک می‌کند؛ در نتیجه در درمان دیابت نوع دو بسیار موثر است.
ب) خواص جینسینگ برای مو
۱. کاهش ریزش مو: جینسینگ گردش خون را سریع‌تر می‌کند و با تقویت فولیکول‌ها باعث محکم‌تر شدن ریشه مو می‌شود؛ همچنین یکی از خواص مهم جینسینگ کاهش استرس و اضطراب است. همان‌طور که می‌دانید استرس یکی از عوامل اصلی ریزش موست؛ پس مصرف این گیاه فوق‌العاده به کاهش ریزش مو کمک موثری می‌کند.
۲. افزایش رشد مو: استفاده از عصاره جینسینگ هنگام شستشوی مو‌ها می‌تواند باعث رشد سریع‌تر مو‌ها شود؛ پس برای رسیدن به مو‌های بلند و زیبا مصرف جینسینگ انتخاب درستی است.
۳. کاهش شوره سر: استفاده موضعی از پماد جینسینگ یا مصرف دمنوش یا ادویه آن فولیکول‌های مو را تقویت و شوره مو را درمان می‌کند.
پ) خواص جینسینگ برای پوست
۱. درمان جوش و آکنه: مصرف جینسینگ گردش خون را در پوست افزایش می‌دهد؛ همچنین باعث می‌شود رطوبت مناسبی به پوستتان برسد؛ در نتیجه اگر پوست چرب مستعد آکنه‌ای داشته باشید، با مصرف جینسینگ از آکنه پیشگیری کنید؛ همچنین جوش‌های فعالتان درمان می‌شود.
۲. شفاف و روشن کردن پوست: جینسینگ حاوی ویتامین و مقادیر بالایی آنتی‌اکسیدان است و به پوست هم رطوبت‌رسانی می‌کند؛ در نتیجه مصرف آن باعث می‌شود پوست صورتتان شفاف‌تر، زیباتر و روشن‌تر شود.
۳. جوان‌سازی پوست: جینسینگ حاوی مقدار زیادی آنتی‌اکسیدان است که رادیکال‌های آزاد بدن را کاهش می‌دهد؛ در نتیجه مصرف آن چین و چروک‌های صورت شما را کم می‌کند و روند پیری پوست را عقب می‌اندازد.
۴. درمان اگزما و خشکی پوست: جینسینگ قابلیت رطوبت‌رسانی بسیاری دارد؛ درنتیجه اگر اگزما یا خشکی پوست داشته باشید، جینسینگ درمان بسیار خوبی برای آن است.
۵. درمان لک‌های پوستی: استفاده از چای جینسینگ و همچنین استفاده موضعی از گیاه آن به درمان لک‌های پوستی کمک می‌کند.
ت) خواص جینسینگ برای مردان
۱. افزایش توان و میل جنسی مردان: جینسینگ در مردانی که دچار بی‌میلی جنسی هستند، می‌تواند به افزایش میل جنسی کمک کند، یکی از علت‌های کاهش میل جنسی کاهش توان بدنی است. جینسینگ با افزایش انرژی و بالا بردن توان بدنی کمک می‌کند تا میل جنسی مردان بیشتر شود؛ همچنین جینسینگ ترشح هورمون تستسترون را نیز افزایش می‌دهد. جینسینگ علاوه‌بر تقویت میل جنسی مردان کمک می‌کند تا توان جنسی آن‌ها نیز افزایش پیدا کند. ترکیبات جینسینگ اکسیدنیتریک سلول‌های درون‌رگی را آزاد می‌کند که باعث انقباض عروق خونی در بافت تناسلی می‌شود؛ در نتیجه مردانی که دچار اختلال نعوظ هستند، می‌توانند با مصرف جینسینگ به درمان خود کمک کنند.
۲. افزایش کیفیت اسپرم مردان: مردانی که به دلیل نداشتن کیفیت در اسپر‌م‌ها توان باروری‌شان کاهش پیدا می‌کند، می‌توانند با مصرف جینسینگ مقدار مایع منی و کیفیت اسپرم را افزایش بدهند؛ درنتیجه قدرت باروری نیز افزایش پیدا می‌کند.
ج) خواص جینسینگ برای زنان
۱. تنظیم قاعدگی و کاهش درد پریود: جینسینگ با تنظیم عملکرد تخمدان‌ها کمک می‌کند پریود‌های منظمی داشته باشید. جینسینگ خاصیت ضدالتهابی و آرامش‌بخشی دارد؛ در نتیجه در کاهش درد پریود و عادت ماهانه بسیار موثر است.
۲. کاهش ریسک سرطان سینه: جینسینگ حاوی آنتی‌اکسیدان‌هایی است که در کاهش ریسک سرطان نقش موثری دارند؛ بنابراین مصرف این گیاه ریسک سرطان‌های مربوط به زنان مثل سرطان سینه را به اندازه قابل توجه‌ای کاهش می‌دهد.
۳. بهبود علائم یائسگی: جینسینگ می‌تواند علائم یائسگی مثل گرگرفتگی، نوسانات خلقی، اضطراب و استرس، کاهش میل جنسی و... را تا حد زیادی کاهش بدهد.
۴. افزایش میل جنسی زنان: جینسینگ ترشح هورمون استروژن را تنظیم می‌کند؛ درنتیجه میزان میل جنسی افزایش پیدا می‌کند.
عوارض جانبی جنسینگ چیست؟
اگرچه جنسینگ خواص بی‌نظیر و زیادی دارد، باید توجه داشت که این ریشه ادویه‌ای بسیار قدرتمند است که می‌تواند واکنش‌های منفی مختلفی را در بدن ایجاد کند. هرچند که تمامی عوارض جانبی این گیاه شناخته نشده‌اند، با این‌حال می‌تواند عوارض زیر را به همراه داشته باشد:
ــ خشکی دهان، سردرد، سرگیجه، تاری دید
ــ ناراحتی معده، اسهال
ــ واکنش‌های آلرژیک، واکنش‌های پوستی
ــ افزایش ضربان قلب، فشار خون بالا
ــ حالت عصبی، بی‌خوابی و در موارد جدی‌تر بی‌قراری و توهم
ــ اِدِم یا احتباس آب (ناشی از تجمع آب در سیستم گردش خون)
ــ تداخل در عملکرد دارو‌ها (دارو‌های دیابت، ضدافسردگی، مورفین، محرک‌ها و...)
ــ مصرف بیش از اندازه جینسینگ می‌تواند به سندروم سوءمصرف جینسینگ منجر شود. این سندروم ممکن است مشکلاتی مانند حساسیت سینه، خونریزی دستگاه تناسلی، مسمومیت کبدی، افزایش فشار خون، تشنج، حمله ناگهانی بیماری و سمیت تناسلی را به همراه داشته باشد.
روش‌های مصرف و استفاده از جینسینگ
۱. مصرف جینسنگ به شکل خام: جینسنگ را می‌توان به صورت ریشه خام مصرف کرد. برای این منظور ریشه جینسنگ را کاملا بشویید و آن را به مدت ۵ تا ۱۰ دقیقه بخارپز کنید تا نرم شود و بتوانید به راحتی آن را خرد کنید. سعی کنید ریشه را به قطعات باریک برش بزنید تا بتوانید به‌سادگی آن را میل کنید. به منظور ماندگاری بالا روی قطعات برش زده شده از گیاه جینسنگ عسل بریزید و آن‌ها را در یخچال و در ظرفی که هوا وارد آن نشود، نگهداری کنید. دو تکه از آن را روزانه مصرف کنید تا از مزایای آن به طور کامل بهره‌مند شوید.
۲. استفاده از جینسنگ در غذا: برای تهیه انواع سالاد می‌توان از ریشه جینسینگ استفاده کرد. فقط این نکته را در نظر داشته باشید که ابتدا باید جنسینگ را به مدت سه ساعت در آب سرد خیس کرد؛ سپس آن را برش بزنید یا رنده کنید و به هر نوع سالادی اضافه کنید؛ همچنین پودر جینسنگ را در زمان طبخ برنج به آب برنجی که می‌خواهید بپزید، اضافه کنید یا تکه‌های جینسنگ یا خود ریشه جینسنگ را در روغن سرخ کنید و در کنار غذا سرو نمایید. جینسنگ را می‌توانید به سوپ خود هم اضافه کنید.
۳. استفاده از جینسینگ به صورت دمنوش یا چای: برای تهیه دمنوش یا چای جینسینگ باید ۲ گرم از آن را در یک فنجان یا ۵ گرم را در یک قوری بریزید و به مدت حداقل نیم ساعت دم کنید؛ سپس آن را بنا به ذائقه خود با شکر، عسل یا هر افزودنی دلخواه دیگر مصرف کرد. یک قاشق چای‌خوری پودر جینسنگ را نیز می‌توانید به عنوان جایگزین ریشه‌های خام جینسنگ برای دم کردن چای استفاده کنید.
۴. کپسول دست‌ساز جینسینگ: اگر عطر و طعم جینسینگ را دوست ندارید، می‌توانید آن را به صورت کپسول در منزل تهیه کنید. برای تهیه کپسول جینسینگ باید ابتدا تعدادی کپسول خالی با کیفیت از داروخانه یا فروشگاه کالای پزشکی تهیه کنید؛ سپس ریشه جینسینگ تهیه شده از مراکز معتبر را با آسیاب برقی پودر کنید و کپسول‌ها را با آن پر کنید. روزانه ۱ عدد از این کپسول‌ها را مصرف کنید.
