رفلاکس معده چیست؟ علت، علائم و راه‌های درمان اسید معده

راهنماتو- شاید کسی نباشد که در طول زندگی خود برای یک بار هم که شده با مشکلی به نام رفلاکس معده که معمولاً با سوزش سر دل یا ترش کردن شناخته می‌شود، مواجه نشده باشد. واقعیت این است که رفلاکس معده دومین مشکل شایع گوارشی است که بیش از ۴۰ درصد از مردم را گرفتار خود کرده است. این عارضه هنگامی رخ می‌دهد که محتویات اسیدی معده به سمت مری بازگردد و علت آن نیز معمولا مربوط به کارکرد نادرست عضله تنگ کننده تحتانی مری (اسفنکتر) است.

به گزارش راهنماتو، به طور دقیق رفلاکس معده به چه معناست و علائم آن چیست؟ رفلاکس معده به چه دلایلی رخ می‌دهد و چه عوارضی دارد؟ رفلاس معده چگونه تشخیص داده می‌شود و از چه روش‌هایی برای درمان آن استفاده می‌شود؟ اگر شما نیز به دنبال پاسخ این سوالات هستید، با ما همراه شوید تا اطلاعات جامعی را درباره رفلاکس معده در اختیار شما قرار بدهیم.

رفلاکس معده چیست؟

رفلاکس معده یک بیماری گوارشی شایع است که باعث سوزش معده در ناحیه تحتانی قفسه سینه می‌شود. در این بیماری که در میان مردم به نام ترش کردن معده شناخته می‌شود، رفلاکس معده زمانی اتفاق می‌افتد که محتویات معده (شیره معده حاوی اسید) به مری باز می‌گردد. به برگشت اسید معده به مری «رفلاکس معده به مری» (GERD) گفته می‌شود که حالت مزمن رفلاکس اسیدی معده است. این بیماری زمانی اتفاق می‌افتد که عضله تنگ کننده اسفنکتر تحتانی مری (LES) ضعیف شود یا آسیب جدی دیده باشد. وظیفه اسفنکتر تحتانی مری جلوگیری از حرکتِ رو به بالای غذا از معده به مری است؛ بنابراین وقتی غذا از این قسمت عبور کند و وارد معده شود، این دریچه بسته می‌شود تا مانع بازگشت غذا و اسید معده به مری شود.

در صورت درست کار نکردن این دریچه یا بسته نشدن کامل آن آب گوارشی و محتوای معده به مری بازمی‌گردد و رفلاکس معده رخ می‌دهد. با این حال رخ دادن این اتفاق همیشه به معنای وجود بیماری نیست؛ حتی رخ دادن گاه و بی‌گاه آن طبیعی است. اگر علائم بازگشت اسید معده به مری دو بار در هفته اتفاق بیافتد، شما به بیماری ریفلاکس معده مبتلا شده‌اید که به آن بیماری بازگشت اسید معده به مری نیز می‌گویند. رفلاکس معده دومین بیماری شایع گوارشی است که براساس آخرین آمار‌ها حدود ۴۴ درصد از افراد را درگیر می‌کند. این آمار‌ها نشان می‌دهد که بیشتر این افراد حداقل یک‌بار در ماه احساس سوزش سر دل را تجربه می‌کنند و ۲۰ % افراد نیز علائم رفلاکس معده به صورت هفتگی را دارند.

رفلاکس معده چه علائمی دارد؟

علائم رفلاکس معده برحسب اندام و عضوی که تحت تأثیر اسید معده قرار می‌گیرد، متفاوت است. همه انسان‌ها علائم یک‌سانی را تجربه نمی‌کنند. علائم رفلاکس معده از خفیف به شدید دسته‌بندی می‌شوند و معمولاً بعد از خوردن غذا (به‌خصوص غذای تند یا چرب) و هنگام دراز کشیدن یا خم شدن بروز پیدا می‌کنند. از علائم رفلاکس معده می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. درد یا سوزش سر دل: که با احساس سوزش در قفسه سینه همراه است، این سوزش ممکن است به گلو نیز برسد.

۲. احساس مزه تلخ یا ترش در گلو: در برخی موارد ممکن است بخشی از غذا یا مایع موجود در معده نیز به دهان بازگردد.

۳. سوء‌هاضمه: که با درد و ناراحتی در بالای شکم همراه است. احساس ناراحتی معده، داشتن حالت تهوع و استفراغ و احساس سیری آزاردهنده از علائم سوء‌هاضمه است.

۴. اشکال در بلع: در برخی از موارد فرد دچار مشکل در بلع می‌شود که گاه در تنفس فرد اختلال ایجاد می‌کند.

۵. باد گلو و آروغ زدن‌های مکرر: عضله اسفنکتر که در بالای مری قرار دارد، به دلیل حرکت گاز از میان این مسیر به ارتعاش درمی‌آید و درنتیجه صدا تولید می‌کند.

۶. گلودرد: در واقع این اسید معده است که گلو را تحریک می‌کند و سبب ایجاد درد می‌شود. گلودردی که مدت‌دار است و از بین نمی‌رود، مهم‌تر از همه اینکه همراه با نشانه‌های سرماخوردگی نیست.

بعضی بیماران مبتلا به رفلاکس ممکن است علائم دیگری هم داشته باشند که این علائم و نشانه‌ها عبارت‌اند از:

ــ درد در زیر جناغ سینه

ــ گیر کردن غذا

ــ حالت تهوع یا استفراغ (به‌خصوص هنگام صبح)

ــ جمع شدن بیش از حد بزاق در دهان و سرفه‌های مکرر بدون علت

ــ تلخ شدن دهان و برگشت آب و مواد غذایی از معده به دهان

ــ بوی بد دهان

ــ کاهش وزن بدون علت

ــ مدفوع خونی یا سیاه یا استفراغ خونی

ــ پف کردن

ــ سکسکه‌ای که از بین نمی‌رود.

علت رفلاکس معده چیست؟

زمانی که معده رفلاکس می‌شود، درواقع اسید معده به مری باز می‌گردد، این بازگشت اسیدی در معده می‌تواند به مری صدمه وارد کند و مشکلاتی را در بلع برای فرد ایجاد نماید. در بسیاری از موارد که این بیماری جدی گرفته نمی‌شود و رفلاکس فرد را درگیر سرفه‌های شدید و خشونت صوت کند، رفلاکس ممکن سبب پدید آمدن سلول‌های ناهنجاری شود که می‌تواند زمینه‌ساز ابتلا به سرطان مری شود.

رفلاکس ممکن است به دلایل مختلفی رخ بدهد که شایع‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

۱. عملکرد نادرست اسفنکتر تحتانی مری: هنگامی که شما غذا را فرو می‌برید، اسفنکتر تحتانی مری؛ یعنی گروهی از عضلات دایروی اطراف قسمت تحتانی مری شما باز می‌شوند و به غذا و مایعات اجازه پایین رفتن به سمت معده را می‌دهند؛ سپس دوباره بسته می‌شوند. با این حال چنانچه این دریچه‌ها غیرطبیعی باز و یا ضعیف شوند، اسید معده می‌تواند به مری شما برگردد و منجر به سوزش سر دل به طور مکرر شود. این برگردانده شدن ثابت اسید می‌تواند جداره مری شما را تحریک کند و به التهاب مری منجر شود (ازوفاژیت). با گذشت زمان التهاب می‌تواند تمام جداره مری را پوشش بدهد و به عوارضی مانند خونریزی، تنگی مری و یا مری بارت (یک بیماری پیش سرطانی) منجر شود.

۲. فتق حجاب حاجز: یکی از علت‌های شایع بیماری ریفلاکس اسید معده اختلالی به نام فتق هیاتال یا فتق حجاب حاجز است که در معده ایجاد می‌شود. این عارضه زمانی ایجاد می‌شود که قسمت فوقانی معده و دریچه تحتانی مری به سمت بالا و دیافراگم حرکت می‌کنند، عضله‌ای که شکم را از قفسه سینه جدا می‌کند. به‌طور معمول دیافراگم به حفظ اسید در معده کمک می‌کند و اگر کسی فتق هیاتال داشته باشد، ممکن است اسید به سمت بالا و مری حرکت کند؛ بنابراین باعث بروز علائم بیماری ریفلاکس خواهد شد.

۳. عملکرد نادرست عضلات معده: گاه با انقباضات کند معده و به تاخیر افتادن تخلیه محتویات معده درون روده‌ها این مشکل پدید خواهد آمد؛ همچنین اگر حرکات دودی شکل معده دچار خلل و اشکال شوند، رفلاکس رخ می‌دهد.

۴. پُرخوری: زیاده‌روی در مصرف غذا نیز می‌تواند عاملی برای بروز رفلاکس و سوزش معده شود؛ به‌ویژه اگر بعد از خوردن غذا فورا بخوابید، این مشکل بیشتر به سراغ شما خواهد آمد.

۵. برخی بیماری‌ها و داروها: مبتلایان به بیماری آسم و نیز مصرف کنندگان دارو‌های ضدالتهاب غیر استروئیدی مانند آسپرین، ایبوپروفن و ناپروکسن نیز ممکن است دچار رفلاکس معده شوند.

۶. مصرف برخی مواد غذایی: مصرف برخی از غذا‌ها که می‌تواند عامل رفلاکس یا تشدید کننده‌ی آن محسوب شود، عبارت‌اند از:

ــ مصرف الکل

ــ مصرف چای

ــ خوردن قهوه

ــ نوشیدن نوشابه‌های گازدار

ــ نوشیدنی‌های حاوی کافئین-شکلات

ــ خوردن مرکبات (نارنگی، پرتغال، گریپ فروت)

ــ مصرف گوجه فرنگی، رب و سس گوجه فرنگی

ــ مصرف زیاد غذا‌های تند و ادویه‌دار

ــ خوردن غذا‌های پرچرب

عوامل خطر ابتلا به رفلاکس معده

شرایطی که می‌تواند خطر ابتلا به رفلاکس معده را افزایش بدهد، شامل موارد زیر است:

ــ اضافه وزن یا چاقی

ــ خوردن تنقلات نزدیک به زمان خواب

ــ سیگار کشیدن

ــ باردار شدن

ــ تاخیر در خالی شدن معده

ــ داشتن رژیم غذایی کم فیبر

ــ تحرک نداشتن و ورزش نکردن

ــ مصرف زیاد نمک در وعده‌های غذایی

برای رفلاکس معده چه زمان به پزشک مراجعه کنیم؟

در صورت داشتن درد در قفسه سینه به‌ویژه اگر دچار تنگی نفس یا درد در ناحیه فک یا بازو نیز هستید، فورا به دنبال مراقبت‌های پزشکی باشید؛ زیرا ممکن است این‌ها علائم و نشانه‌های حمله قلبی باشد. همچنین درصورتی که علائم ریفلاکس معده را به صورت شدید یا مکرر تجربه کردید یا بیش از دو بار در هفته از دارو‌های بدون نسخه برای درمان سوزش معده استفاده کرده‌اید و همچنان بهبود نیافته‌اید، حتما به پزشک مراجعه کنید.

رفلاکس معده چگونه تشخیص داده می‌شود؟

پس از مراجعه فرد به پزشک و معاینه فیزیکی و بررسی علائم ظاهری در صورتی که پزشک به عارضه رفلاکس معده مشکوک باشد، از روش‌های زیر برای تشخیص دقیق استفاده خواهد کرد:

۱. آندوسکوپی فوقانی: در این روش پزشک یک لوله باریک را با دوربین از راه گلو وارد مری می‌کند و به بررسی دقیق مری و معده می‌پردازد. اگر فرد به رفلاکس معده دچار باشد، معمولا با آندوسکوپی همه چیز طبیعی به نظر می‌رسد؛ اما مواردی همچون التهاب مری تشخیص داده می‌شود یا ممکن است نیاز به نمونه‌برداری برای بررسی ابتلا به بیماری بارت باشد.

۲. تست PH: در این روش یک مانیتور کوچک از طریق لوله نازک و از راه بینی یا دهان به داخل مری هدایت می‌شود، درحالی که به دستگاه ثبت کننده همراه بیمار متصل است زمان و مدتی را که اسید معده به داخل مری برمی‌گردد، ثبت می‌کند. روش دیگر استفاده از کپسول است که طی آندوسکوپی داخل مری قرار داده می‌شود و PH مری را در زمان‌های مختلف ثبت می‌کند و پس از دو روز از طریق مدفوع دفع می‌شود.

۳. فشارسنج مری: در این روش انقباض عضلانی غیرارادی مری هنگام بلع و همینطور هماهنگی و نیروی اعمال شده عضلات مری اندازه‌گیری می‌شود.

۴. اشعه ایکس: پرتو‌های ایکس بعد از نوشیدن مایعی که لایه داخلی دستگاه گوارش شما را پر می‌کند، گرفته می‌شود. این روش به پزشک شما اجازه می‌دهد که محیط مری، معده و روده شما را ببیند؛ همچنین ممکن است از شما خواسته شود قرص باریم را بلع کنید که می‌تواند به تشخیص تنگی مری کمک کند.

۵. نمونه‌برداری: طی آندوسکوپی به‌منظور تشخیص عفونت و ناهنجاری‌های دستگاه گوارش نمونه‌هایی از بافت دستگاه گوارش برداشته می‌شود تا با میکروسکوپ ارزیابی شود.

رفلاس معده چه عوارضی دارد؟

رفلاکس معده در صورت بهبود نیافتن و درمان نشدن می‌تواند بدتر شود و با گذشت زمان التهاب مزمن در مری شما می‌تواند سبب عوارض جانبی شود که مهم‌ترین آن‌ها عبارت‌اند از:

۱. ازوفاژیت: التهاب مری یا ازوفاژیت ممکن است موجب سوزش سردل، درد قفسه سینه و بلع دردناک شود.

در این حالت، مری در معرض تنگی قرار می‌گیرد و باعث اختلال و مشکل در بلع می‌شود.

۳. مری بارت: تغییر بافت قسمت انتهایی مری است که در صورت درمان نشدن می‌تواند به سرطان مری منجر شود.

۴. مشکلات تنفسی: ممکن است اسید معده را در ریه‌ها نفس بکشید که می‌تواند موجب مشکلات زیادی از قبیل احتقان قفسه سینه، خفگی و آسم شود.

۵. درد باز در مری (زخم مرطوب): اسید معده می‌تواند بافت مری را از بین ببرد که باعث ایجاد درد شدید می‌شود. زخم مری می‌تواند خونریزی کند که باعث درد هنگام بلعیدن می‌شود.

درمان پزشکی رفلاکس معده

پزشک شما احتمالاً توصیه می‌کند که ابتدا تغییر در شیوه زندگی و دارو‌های بدون نسخه را امتحان کنید. اگر طی چند هفته احساس تسکین نکردید، پزشک ممکن است دارو‌های تجویزی یا جراحی را توصیه کند. شایع‌ترین درمان‌های پزشکی رفلاکس معده عبارت‌اند از:

۱. دارو‌های بدون نسخه رفلاکس معده

همیشه در داروخانه‌ها می‌توان دارو‌هایی را یافت که می‌توانند رفلاکس معده را درمان کنند و البته به تجویز پزشک نیز نیازی ندارند. این دارو‌ها عبارت‌اند از:

ــ آنتی اسید‌هایی که اسید معده را خنثی می‌کنند: آنتی اسید‌ها مانند میلانتا و رولائید‌ها ممکن است اثر فوری داشته باشند؛ اما آنتی اسید‌ها به تنهایی التهاب مری را بهبود نمی‌بخشند. استفاده بیش از حد از آنتی اسید‌ها می‌تواند عوارض جانبی مانند اسهال و یا گاه مشکلات کلیوی را ایجاد کند.

ــ دارو‌هایی برای کاهش تولید اسید معده: این دارو‌ها که به عنوان مهارکننده‌های گیرنده H ۲ شناخته شده است شامل سایمتیدین، فاموتیدین، هیزاتیدین و رانیتیدین هستند. مسدود کننده‌های گیرنده H ۲ به اندازه ضد اسید‌ها موثر نیستند؛ اما تسکین بیشتری دارند و ممکن است تولید اسید معده را تا ۱۲ ساعت کاهش بدهند.

ــ دارو‌هایی که تولید اسید را مسدود می‌کنند و مری را بهبود می‌بخشند: این دارو‌ها - که به عنوان مهار کننده‌های پمپ پروتون شناخته می‌شوند نسبت به مسدود کننده‌های گیرنده H ۲ مسدود کننده‌های قوی‌تر اسید هستند و باعث بهبود بهتر بافت مری می‌شوند. مهارکننده‌های پمپ پروتون بدون نسخه شامل لانزوپرازول و امپرازول هستند.

۲. دارو‌های تجویزی رفلاکس معده

در برخی موارد درمان رفلاکس معده به تشخیص دقیق پزشکی و تجویز دارو‌های خاص نیاز دارد؛ زیرا ممکن است رفلاکس معده به دلایل خاصی رخ داده باشد که باید به طور تخصصی درمان شود.

ــ دارو‌های تجویزی مسدود کننده‌های گیرنده H ۲: این‌ها شامل فرم‌های قوی‌تر از دارو‌های فاموتیدین، هیراتیدین و رانیتیدین هستند. این دارو‌ها به طور کلی تحمل خوبی دارند؛ اما مصرف طولانی مدت ممکن است با افزایش اندک خطر کمبود ویتامین B ۱۲ و شکستگی استخوان همراه باشد.

ــ دارو‌های تجویزی مهارکننده‌های پمپ پروتون: این‌ها شامل اسموپرازول، فرم‌های قوی‌تر لانزوپرازول و امپرازول، پنتوپرازول، رابپرازول و دکس لانزوپرازول هستند. این دارو‌ها به طور کلی تحمل خوبی دارند؛ اما ممکن است باعث اسهال، سردرد، حالت تهوع و کمبود ویتامین B ۱۲ شوند. استفاده مزمن ممکن است خطر شکستگی لگن را افزایش بدهد.

ــ دارو‌هایی برای تقویت اسفنکتر پایینی مری: باکلوفن ممکن است با کاهش فراوانی ریلکسیشن اسفنکتر پایینی مری GERD را کاهش بدهد. عوارض جانبی ممکن است شامل خستگی یا حالت تهوع باشد.

۳. جراحی و سایر درمان‌های رفلاکس معده

رفلاکس معده معمولا با دارو قابل کنترل است و اگر دارو‌ها موثر نباشند یا مایل به مصرف طولانی مدت دارو نیستید، پزشک ممکن است موارد زیر را توصیه کند:

ــ فوندوپلیکاسیون: جراح قسمت بالای شکم شما در اطراف اسفنکتر تحتانی مری را می‌پیچد تا ماهیچه را محکم و از رفلاکس جلوگیری کند. Fundoplication معمولاً با روش حداقل تهاجمی (لاپاروسکوپی) انجام می‌شود.

ــ دستگاه LINX: حلقه‌ای از مهره‌های مغناطیسی ریز در اطراف محل اتصال مری به معده پیچیده می‌شود. جاذبه مغناطیسی بین مهره‌ها به اندازه کافی قوی است تا محل اتصال را بسته نگه دارد؛ اما به اندازه کافی ضعیف است که اجازه می‌دهد مواد غذایی از آن عبور کنند. دستگاه Linx را می‌توان با استفاده از روش‌های حداقل تهاجمی جای‌گذاری کرد.

درمان رفلاکس معده با تغییر در سبک زندگی

یکی از مهم‌ترین روش‌های درمان رفلاکس معده تغییر در سبک زندگی است. در واقع یکی از مهم‌ترین عوامل ابتلا به رفلاکس معده نداشتن سبک زندگی صحیح است و چنانچه این سبک نادرست را تغییر بدهیم، به احتمال زیاد موفق به درمان رفلاکس معده خواهیم شد. با برخی تغییرات در سبک زندگی همچون موارد اشاره شده در زیر شما نیز می‌توانید به‌سادگی رفلاکس معده را درمان کنید:

۱. پرهیز از پرخوری: پرخوری در وعده غذایی باعث ایجاد فشار روی معده می‌شود و علائم رفلاکس را افزایش می‌دهد.

۲. جویدن کامل غذا: غذا را آهسته میل کنید و کاملا بجوید.

۳. فاصله بین وعده غذایی و خواب: حداقل سه ساعت بین غذاخوردن و رفتن به رختخواب فاصله بیندازید.

۴. کنترل وزن: وزن اضافه باعث ایجاد فشار روی شکم و معده و برگشت اسید از معده به مری می‌شود.

۵. اجتناب از سیگار: سیگار کشیدن کارایی عملکرد دریچه LES را کاهش می‌دهد.

۶. هنگام خواب بالاتنه خود را بالا ببرید: رفلاکس معده معمولا شب‌ها بدتر می‌شود؛ زیرا وقتی دراز می‌کشید، جریان اسید معده به مری راحت‌تر رخ می‌دهد. سعی کنید هنگام خواب سر و شانه خود را بالاتر از معده قرار بدهید.

۷. اجتناب از پوشیدن لباس‌های تنگ: لباس‌های تنگ به‌خصوص از ناحیه کمر و شکم علائم رفلاکس معده را تشدید می‌کنند.

۸. نشستن صحیح: برخی معتقدند نشستن درست و صاف هنگام صرف غذا و بعد از آن به کاهش علائم رفلاکس کمک می‌کند.

۹. کاهش استرس: برخی روش‌های کاهش استرس مانند یوگا، تصاویر هدایت شده، تنفس صحیح و مدیتیشن برای کاهش علائم رفلاکس موثر هستند.

درمان رفلاکس معده با استفاده از مواد غذایی

علاوه‌بر تغییر در سبک زندگی، رفلاکس معده را با برخی از مواد غذایی نیز می‌توان درمان کرد یا شدت آن را کاهش داد. از جمله مهم‌ترین مواد غذایی که می‌تواند ما را در درمان رفلاکس معده یاری بدهد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱. سبزیجات: سبزیجات به علت چربی و قند پایین موجب کاهش اسید معده می‌شوند. لوبیا سبز، کلم بروکلی، مارچوبه، گل‌کلم، سبزیجاتِ دارای برگ‌های سبز خوراکی، سیب‌زمینی و خیار از جمله سبزیجات مفید برای رفلاکس معده هستند.

۲. زنجبیل: زنجبیل دارای خواص ضدالتهابی است و در درمان ترش کردن معده و سایر مشکلات گوارشی مؤثر است. می‌توانید ریشه‌ی زنجبیل را به‌صورت رنده یا خُرد شده به انواع غذا‌ها و نوشیدنی‌ها اضافه کنید.

۳. جو دوسر: جو دوسر ازجمله غلات کامل و منبعی غنی از فیبر است که معمولا به شکل حلیم در وعده‌ی صبحانه مصرف می‌شود و به علت جذب اسید معده در کاهش علائم رفلاکس مؤثر است. برنج سبوس‌دار و نان‌هایی که از غلات کامل درست شده‌اند، از دیگر خوراکی‌های حاوی فیبر بالا هستند.

۴. بادام خام: بادام خام با تولید «آلکالین» می‌تواند PH (وضعیت اسیدیته) معده را تنظیم کند؛ زیرا بادام منبع کلسیم است.

۵. گوشت کم‌چرب : گوشت‌های کم‌چرب مانند گوشت مرغ، بوقلمون، ماهی و غذا‌های دریایی دارای چربی خیلی کمی هستند و موجب کاهش علائم رفلاکس معده می‌شوند. انواع مختلف گوشت کم‌چرب را می‌توانید به‌صورت گریل، کبابی یا آب‌پَز تهیه و مصرف کنید.

۶. آب گرم و آبلیموی تازه: صبح خود را با یک فنجان آب گرم و آبلیموی تازه شروع کنید. با نوشیدن این محلول با معده خالی و ۱۵ الی ۲۰ دقیقه قبل از خوردن صبحانه بدن می‌تواند به طور طبیعی اسید معده را متعادل کند. این محلول برای همه بی‌خطر است.

۷. جوش شیرین: یک قاشق جوش شیرین را در نصف فنجان آب حل کنید و بنوشید. این محلول بدمزه؛ اما موثر است.

۸. آلوئه‌ورا: با خوردن روزانه ۶۰ میلی لیتر شربت غیرفرآوری شده آلوئه‌ورا علائم رفلاکس کاهش می‌یابد.

۹. آدامس: بعد از هر وعده غذایی آدامس بجوید تا ترشح بزاق افزایش یابد. نتایج تحقیقات نشان می‌دهد که افزایش ترشح بزاق سبب کاهش اسید در مری می‌شود.

۱۰. دمنوش‌ها: نوشیدن برخی دمنوش‌ها همچون بابونه، نعناع یا شنبلیله به کاهش علائم رفلاکس اسیدی کمک می‌کند.