راهنماتو- غده تیروئید بخشی از شبکه پیچیده غدد به نام سیستم غدد درون‌ریز است که مسئولیت هماهنگی بسیاری از فعالیت‌ها و متابولیسم بدن را بر عهده دارد. به عبارت دیگر یکی از ارکان مهم و تأثیرگذار در سوخت و ساز بدن همین غده تیروئید است که اختلال در عملکرد آن می‌تواند مشکلات بسیار جدی را برای بدن انسان به وجود بیاورد.
به گزارش راهنماتو، تیروئید چیست و چه نقشی در بدن انسان دارد؟ چه اختلالاتی عملکرد تیروئید را تهدید می‌کند و آن اختلالات به چه علت پدید می‌آید؟ اختلالات تیروئید تا چه حد می‌توانند خطرناک باشند و آیا درمانی برای این اختلالات وجود دارد؟ اگر شما نیز به دنبال پاسخ این سوالات هستید، با ما همراه شوید تا اطلاعات جامعی را درباره اختلالات تیروئید در اختیار شما قرار بدهیم.
تیروئید چیست؟
تیروئید غده‌ای به شکل پروانه است که در جلوی گردن، پایین حنجره و بالای استخوان‌های ترقوه قرار دارد. تیروئید غده‌ای درون‌ریز است که هورمون موجود در آن سرعت سوخت و ساز بدن را کنترل می‌کند. غده تیروئید هورمون‌های تیروکسین و تری یدوتیرونین را می‌سازد که این هورمون‌ها از تیروئید داخل جریان خون ترشح می‌شوند و در بدن گردش پیدا می‌کنند. همچنین غده تیروئید در کنار این دو هورمون، هورمونی به نام کلسی‌تونین نیز تولید می‌کند که مسئولیت تنظیم مقدار کلسیم خون برعهده آن است. عملکرد غده تیروئید با غده دیگری در بدن به نام هیپوفیز تنظیم می‌شود. هیپوفیز در مغز قرار دارد و با ترشح هورمون محرک تیروئید باعث افزایش ترشح هورمون‌های تیروئید می‌شود. غده تیروئید شاید کوچک باشد؛ اما وظایف بسیار مهمی ازجمله تنظیم اشتها، تنظیم سطح انرژی و حتی دمای بدن را برعهده دارد.
هورمون‌های تیروئید چه نقشی در بدن دارند؟
همان‌گونه که اشاره شد، تیروئید دو هورمون تولید می‌کند که به جریان خون ترشح می‌شوند. یکی از این هورمون‌ها تیروکسین نام دارد. این هورمون حاوی چهار اتم ید است که T۴ خوانده می‌شود. هورمون دیگر تری یودوتیرونین نامیده می‌شود که متشکل از سه اتم ید است و به آن T۳ گفته می‌شود. T۴ در سلول‌ها و بافت‌های بدن به T۳ تبدیل می‌شود. T۳ حاصل از T۴ یا T۳ از غده تیروئید ترشح می‌شود و از نظر بیولوژیکی فعال است که فعالیت همه سلول‌ها و بافت‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد. به عبارت دیگر ترشح این هورمون‌ها متابولیسم سلول‌های بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد و سرعت عملکرد سلول‌های بدن را تنظیم می‌کند. با افزایش ترشح هورمون‌های تیروئید سلول‌های بدن سریع‌تر از حد طبیعی کار می‌کنند و به این ترتیب پرکاری تیروئید روی می‌دهد.
در صورت وقوع پرکاری تیروئید به دلیل ترشح بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی ممکن است افزایش فعالیت سلول‌ها یا ارگان‌های بدن برای مثال به افزایش ضربان قلب یا افزایش فعالیت روده‌ای، افزایش دفعات دفع یا حتی اسهال منجر شود. از سوی دیگر در صورت کاهش تولید هورمون‌های تیروئیدی که به کم‌کاری تیروئید معروف است، عملکرد سلول‌ها و ارگان‌های بدن کند می‌شود. در صورت ابتلا به کم‌کاری تیروئید ممکن است ضربان قلب کندتر از حد نرمال باشد و عملکرد روده کاهش پیدا کند یا و موجب بروز یبوست شود.
چگونه بفهمیم که عملکرد تیروئید دچار اختلال شده است؟
همان‌گونه که اشاره شد، هورمون‌هایی که تیروئید را ترشح می‌کنند، تأثیر مستقیمی بر عملکرد متابولیسم سلول‌های بدن دارند و نحوه عملکرد سلول‌ها را تنظیم می‌کنند؛ بنابراین چنانچه اختلالی در تیروئید ایجاد شود علائمی بروز می‌کند که می‌تواند به ما هشدار دهد که تیروئید دچار اختلال شده است. مهم‌ترین علائم ایجاد اختلال در تیروئید عبارت‌اند از:
۱. تغییر در ضربان قلب: هورمون‌های تیروئید تقریبا روی همه اعضای بدن و حتی بر سرعت ضربان قلب تاثیر دارند. کسانی که کم‌کاری تیروئید دارند، شاید متوجه شوند که ضربان قلبشان از حد معمول پایین‌تر است. پرکاری تیروئید نیز ممکن است سبب شود ضربان قلب افزایش پیدا کند.
۲. التهاب گردن: تورم و بزرگ شدن گردن نشانه قابل مشاهده‌ای است که به ما می‌گوید ممکن است تیروئید دچار مشکل شده باشد. عامل ایجاد گواتر می‌تواند کم‌کاری و یا پُر کاری تیروئید باشد. گاه تورم گردن به دلیل سرطان تیروئید یا ندول (توده‌ای که در داخل تیروئید رشد می‌کند) است. همچنین این تورم ممکن است بر اثر مشکلات دیگری در بدن باشد.
۳. تغییر ناگهانی در وزن: تغییر ناگهانی در وزن از نشانه‌های شایع اختلال در تیروئید است. اضافه کردن وزن نشانه کاهش هورمون‌های تیروئید است که به آن کم‌کاری تیروئید می‌گویند. در مقابل اگر تیروئید بیش از نیاز بدن هورمون تولید کند، ممکن است دچار کاهش وزن ناگهانی شوید که به این حالت پرکاری تیروئید می‌گویند.
۴. تغییر در روحیه و انرژی: اختلال در تیروئید سبب تغییرات اساسی در انرژی بدن و روحیه می‌شود. فرد با مشکل کم‌کاری تیروئید احساس خستگی، تنبلی و یا افسردگی می‌کند. پرکاری تیروئید هم شامل مشکلاتی ازقبیل اضطراب، اختلال در خواب، بی‌قراری و تحریک‌پذیری می‌شود. کم‌کاری و پرکاری تیروئید هر دو در نحوه استفاده بدن از انرژی تاثیری متفاوت دارند؛ اما هر دو می‌توانند بدن انسان را عاری از انرژی کنند. در صورت ابتلا به کم‌کاری تیروئید هیچ انرژی‌ای برای انجام کار‌ها ندارید. پرکاری تیروئید نیز سرعت سوخت و ساز بدنتان را در تمام روز به‌شدت بالا می‌برد؛ درنتیجه انرژی‌تان به صورت جدی افت می‌کند.
۵. اختلال در تنظیم دمای بدن: مشکل تیروئید بدن را در تنظیم دمای خود دچار اختلال می‌کند. افرادی که کم‌کاری تیروئید دارند، بیش از حد معمول احساس سرما می‌کنند. پرکاری تیروئید تاثیر معکوس دارد و باعث تعریق شدید و بیزاری از گرما می‌شود.
۶. تغییر در خلق و خو: پر کاری تیروئید تاثیری دیوانه کننده روی احساسات می‌گذارد. پرکاری تیروئید با مشکلاتی مانند اضطراب، فوق العاده احساساتی شدن و حتی روان‌پریشی در ارتباط است. کم‌کاری تیروئید نیز با افسردگی و دوری از موقعیت‌های اجتماعی، مشکلات شناختی مانند فراموشی و یا کندی در یادگیری در ارتباط است.
۷. اختلال در قاعدگی بانوان: چرخه قاعدگی خانم‌ها به شاخص‌های هورمونی حساس وابسته است و یک تغییر کوچک می‌تواند نظم همه چیز را برهم بزند. در صورت ابتلا به کم‌کاری یا پرکاری تیروئید چرخه قاعدگی می‌تواند بیشتر یا کمتر اتفاق بیافتد؛ همچنین خیلی سنگین یا خیلی سبک باشد. وقتی مشکل از تیروئید باشد، معمولا اولین سوالی که پزشک از بیمار می‌پرسد، این است که چرخه قاعدگی‌اش چه تغییری کرده است. اگر چرخه قاعدگی فرد طبیعی باشد و شدت آن نیز تغییری نکرده باشد، پس می‌توان گفت مشکلی وجود ندارد و اگر چرخه قاعدگی به‌شدت دچار تغییر شده باشد، بهتر است که فرد هرچه زودتر به پزشک مراجعه کند تا از نظر هورمونی مورد بررسی قرار بگیرد.
۸. ریزش مو: ریزش مو نیز از نشانه‌های متعادل نبودن غده تیروئید است. کم‌کاری و پرکاری تیروئید هر دو سبب ریزش مو می‌شوند. در بسیاری از موارد پس از درمان تیروئید مو‌های ریخته شده دوباره رشد می‌کنند.
۹. پوکی استخوان: درحالی‌که با گذشت زمان و افزایش سن از دست رفتن تراکم استخوانی را تجربه می‌کنیم، یک تیروئید پرکار می‌تواند این روند را سرعت ببخشد. از آنجا که تیروئید بیش از حد بدن شما را به یک وضعیت کاتابولیک می‌اندازد، در حالت انقباض می‌تواند استخوان‌های شما را تضعیف کند و خطر ابتلاء به پوکی استخوان را افزایش بدهد.
۱۰. اختلال در تمرکز و یادآوری: زمانی که سطوح هورمون تیروئید پایین است، می‌تواند بر توانایی شما برای تمرکز و به یاد آوردن چیز‌ها تأثیر بگذارد.
تیروئید دچار چه اختلالاتی می‌شود؟
۱. کم‌کاری تیروئید
کم‌کاری تیروئید یا هیپوتیروئیدی یک بیماری نسبتاً شایع در بین بیماری‌های غدد است و به علت کاهش تولید هورمون‌های ترشح شده از تیروئید به وجود می‌آید. شایع‌ترین علت کم‌کاری غده تیروئید التهاب آن به علت اشکال در سیستم ایمنی خود فرد اسـت که بیماری هاشیموتو نامیده می‌شود. معمولاً سیستم ایمنی بدن ما فقط در مقابل تهاجمات خارجی مانند باکتری‌ها و ویروس‌ها وارد عمل می‌شود و به خود بدن حمله نمـــی‌کند. در التهاب تیروئید به علت به وجود آمدن خودایمنی سیستم ایمنی خود فرد به اشتباه غده تیروئید را به جای بیگانه مورد تهاجم قرار می‌دهد و به آن آسیب می‌رساند، طوری که ظرفیت تولید هورمون کاهش می‌یابد.
بیمـــاری‌هــــای خــــودایمن سرایت کننده نیستند؛ ولی ممکن است در یک خانواده بیـــش از یک نفــر مبتلا شود. خانم‌ها استعداد بیشتری برای ابتلا به این بیماری‌ها دارند. یک علت شایع دیگر کم‌کاری غـــده تیـــــروئید درمان‌های انجام شده روی پرکاری تیروئید است؛ یعنی وقتی برای کنترل غده تیروئید پرکار از ید رادیواکتیو یا جـــــراحـــــی استفــاده می‌شود، چند ماه تا چند سال بعد تیروئید ممکن است کم‌کار شود. در حدود ۱۰۰ میلیـون نفر در سـراسر جهان ید کافی دریافت نمی‌کنند. یــــد یک مـــــاده شیمیـــایی است که تیـــــروئیـــــد از آن برای تولید هورمون استفاده می‌کند و کمبود شدید آن با کم‌کاری تیروئید همراه است.
کم‌کاری تیروئید به طور معمول با علائمی همچون خستگی، پوست خشک، افزایش حساسیت به سرما، مشکلات حافظه، یبوست، افسردگی، افزایش وزن، ضعف و ضربان قلب آهسته همراه است. تشخیص کم‌کاری تیروئید با اندازه‌گیری سطح TSH و سطح هورمون تیروئید با استفاده از آزمایش خون صورت می‌گیرد و برای درمان به طور معمول از قرص‌های هورمون تیروئید بهره گرفته می‌شود. دریافت درست دوز مهم است؛ زیرا مصرف بیش از حد هورمون تیروئید می‌تواند باعث ایجاد علائم پرکاری تیروئید شود.
۲. پُرکاری تیروئید
پرکاری تیروئید یکی از اختلالات شایع تیروئید است که در آن غده تیروئید بیش از مقدار طبیعی هورمون ترشح می‌کند. پرکاری غده تیروئید ممکن است به علت‌های زیادی رخ بدهد؛ اما بیماری گریوز یکی از شایع‌ترین علل پرکاری غده تیروئید است. گریوز نوعی بیماری خودایمنی است، به این معنا که در اثر این بیماری بدن علیه خودش آنتی‌بادی می‌سازد. این آنتی‌بادی‌ها سبب تحریک بیش از حد غده تیروئید و به دنبال آن ترشح بیش از حد هورمون می‌شوند. از آنجا که بیماری‌های خود ایمنی به طور معمول در زنان بیش از مردان دیده می‌شود، بیماری گریوز نیز در زنان شایع‌تر است.
پرکاری غده تیروئید ازجمله بیماری‌هایی است که سابقه بیماری در آن مهم است؛ بنابراین هنگام صحبت با پزشک خود اطلاعات دقیقی را از وضعیت خودتان در اختیار پزشک بگذارید. علاوه‌بر گریوز مصرف بیش از حد ید نیز ممکن است زمینه را برای پرکاری تیروئید فراهم کند. همچنین بعضی افراد T۳ را به صورت مکمل‌های غذایی استفاده می‌کنند و بدین ترتیب خود را در معرض پرکاری تیروئید قرار می‌دهند. تیروئیدیت یا همان التهاب غده تیروئید نیز سبب تولید و ترشح بیش از حد T۳ و T۴ می‌شود؛ همچنین بعضی تومور‌های غده هیپوفیز یا حتی بعضی تومور‌های خود غده تیروئید نیز با مکانیسمی مشابه سبب افزایش تولید و ترشح هورمون‌های تیروئیدی می‌شوند و عوارضی برجای می‌گذارند.
در صورت تولید بیش از حد هورمون‌های تیروئیدی علائمی در بدن مشاهده می‌شوند که شامل تپش تند قلب حتی بدون انجام فعالیت‌های زیاد، برجسته شدن چشم‌ها، ریزش مو، کاهش وزن، ضعف عضلات به‌خصوص در ناحیه شانه، لگن و ران‌ها، افزایش خفیف جریان خون، تعریق و تحمل نکردن گرما، افزایش حرکات دستگاه گوارش، کاهش حجم خون‌ریزی یا کاهش تعداد دفعات قاعدگی، تحریک‌پذیری شدید و بی‌قراری است. اندازه‌گیری سطح خونی هورمون‌های غده تیروئید، تست ید رادیواکتیو، اندازه‌گیری سطح هورمون TSH در خون و سونوگرافی ازجمله روش‌های تشخیصی پرکاری تیروئید است و طیف گسترده‌ای از درمان‌ها از دارو گرفته تا جراحی برای رفع این اختلال مورد استفاده قرار می‌گیرد.
۳. سرطان تیروئید
سرطان تیروئید (Thyroid Cancer) مانند دیگر انواع سرطان‌ها ناشی از رشد بی‌رویه سلول‌هاست. به این معنی که سلول‌ها داخل غده تیروئید شروع به رشد می‌کنند و به‌سرعت تقسیم می‌شوند. به این ترتیب تومور‌های سرطانی در بافت تیروئید ایجاد می‌شود. سرطان تیروئید بیشتر در بین جوانان و افراد میان‌سال شایع است. نرخ ابتلا به این سرطان در زنان بیشتر از مردان است. در صورت پیگیری به موقع در بیشتر مواقع سرطان تیروئید به طور کامل از بین می‌رود. یکی از خاصیت‌های مهم سلول‌های سرطانی در تیروئید این است که ید را به‌شدت جذب می‌کنند. متخصصان غدد از این موضوع برای تشخیص سرطانی شدن سلول‌های تیروئیدی و نیز بدخیم یا خوش‌خیم بودن ندول‌های تیروئیدی استفاده می‌کنند. بیشتر اوقات بیماران سرطان تیروئید را کاملا تصادفی کشف می‌کنند؛ ولی به طور کلی اگر بخواهیم به چند نمونه از نشانه‌های سرطان تیروئید اشاره کنیم، احساس اینکه چیزی در گلو گیر کرده است، احساس مشکل در بلع آب دهان یا بلع مواد غذایی، خشن شدن ناگهانی صدا، سرفه‌های مکرر و بدون علت برخی از این نشانه‌هاست. در مورد علائم سرطان تیروئید توجه داشته باشید که متاسفانه بیشتر افراد به خشن شدن ناگهانی صدای خود توجه نمی‌کنند و آن را به پای باقی ماندن عفونت ناشی از سرماخوردگی یا سینوزیت یا یک گرفتگی صدای معمولی در گلو‌ی‌شان می‌گذارند؛ همچنین توجه داشته باشید که سرفه‌های ناشی از سرطان تیروئید عفونی نیستند؛ بنابراین با تب و خلط همراه نیستند.
سرطان تروئید شامل انواع مختلفی همچون سرطان پاپیلاری تیروئید، سرطان فولیکولار، سرطان مدولاری و سرطان آناپلاستیک است. پزشک متخصص برای تشخیص سرطان تیروئید به طور معمول بعد از معاینه برای قطعی کردن تشخیص خود از پاراکلینیک استفاده می‌کند و درخواست CBC (آزمایش خون)، سونوگرافی تیروئید، آزمایش ایزوتوپ، عکس‌برداری CT یا MRI را از ناحیه گلو برای بیمار می‌دهد. خوشبختانه سرطان تیروئید یک سرطان بسیار خوش‌خیم است که در بیشتر موارد پاسخ خوبی به درمان نشان می‌دهد. معمول‌ترین روش درمان در سرطان تیروئید، عمل جراحی یا تیروئیدکتومی است که طی این عمل (total thyroidectomy) کل غده تیروئید برداشته می‌شود.
۴. ندول تیروئید
ندول یا گره تیروئید به خوشه‌های غیر طبیعی سلول‌های تیروئید گفته می‌شود که درون غده‌ی تیروئید ایجاد می‌شوند. این توده‌ها ممکن است به صورت جامد، کیست حاوی مایع، یا ترکیبی از هر دو حالت باشند. بیشتر گره‌های تیروئید خوش‌خیم هستند؛ یعنی بی‌خطرند و تاثیر منفی روی بدن ندارند. البته در موارد نادر ممکن است ندول تیروئید سرطانی باشد. ندول تیروئید که به آن گرهک تیروئید هم گفته می‌شود، بسیار شایع است. براساس مطالعات انجام شده با استفاده از سونوگرافی می‌توان گره تیروئید را در ۲۰ تا ۷۰ درصد افراد بالغ دید؛ همچنین گره تیروئید در زنان ۴ برابر شایع‌تر از مردان است.
در بسیاری از مواقع علت ندول تیروئید قابل تشخیص نیست؛ اما عواملی مثل کمبود ید وجود دارد که می‌تواند باعث بروز این بیماری شود. علاوه‌بر این تیروئیدیت یا التهاب غده تیروئید هم می‌تواند باعث ایجاد ندول یا گره تیروئید شود. همچنین سرطان تیروئید و کیست‌های تیروئید هم می‌توانند جزو عوامل موثر در رشد گره تیروئید باشند. بسیاری از گره‌های تیروئید بدون علامت هستند؛ یعنی بیمار ممکن است از داشتن آن آگاه نباشد و اگر گره بزرگ شود، ممکن است آن را پایین گردن خود ببینید یا احساس کنید. در این حالت ممکن است علائمی همچون سختی در قورت دادن بزاق دهان، درد، تنفس بریده بریده و گرفتگی یا تغییر تن صدا را از خود بروز بدهد.
ندول‌های تیروئید معمولا حین انجام آزمایش‌های بی‌ربط تشخیص داده می‌شوند. در برخی از مواقع هم ندول به اندازه‌ای رشد کرده است که برای پزشک به‌راحتی قابل مشاهده یا قابل لمس است. در دیگر مواقع، معمولا وجود ندول هنگام انجام سونوگرافی یا سی تی اسکن تشخیص داده می‌شود. پزشک به محض تشخیص گره تیروئید شروع به انجام آزمایش برای تشخیص خوش‌خیم یا بدخیم بودن ندول و انتخاب بهترین روش درمان برای آن می‌کند. در صورتی که ندول تیروئید خوش‌خیم و غیرسرطانی باشد و باعث بروز هیچ‌گونه علائمی در بیمار نشود، معمولا پزشک توصیه می‌کند که وضعیت آن‌ها را تحت نظر داشته باشید.
در این حالت ممکن است برنامه‌ای برای انجام سونوگرافی، معاینه فیزیکی و آزمایش خون در فواصل منظم تعیین شود تا پزشک تغییر در وضعیت ندول و هورمون‌های تیروئید را تحت نظر بگیرد. در صورتی که ندول تیروئید باعث بروز علائمی مانند نفس‌تنگی، گرفتگی صدا و درد شده باشد، ممکن است پزشک عمل جراحی برداشتن کل یا بخشی از تیروئید را پیشنهاد کند. یکی دیگر از راه‌های درمان استفاده از ید رادیواکتیو یا ید ۱۳۱ است که شامل تزریق ید‌های رادیواکتیو به غده تیروئید می‌شود. ید رادیواکتیو با نابود کردن سلول‌های غده تیروئید، اندازه و میزان ترشح هورمون‌های آن را کاهش می‌دهد.
۵. گواتر
گواتر به معنی افزایش غیرطبیعی سایز غده تیروئید است. اگرچه گواتر بدون درد است؛ اما بزرگی بیش از حد تیروئید باعث سرفه و مشکل در بلع و تنفس می‌شود. کمبود ید در رژیم غذایی شایع‌ترین علت جهانی گواتر است. در ایالات متحده آمریکا، چون نمک‌ها حاوی ید هستند و دلایل ایجاد گواتر متفاوت و شامل کمبود تولید هورمون‌های تیروئیدی و یا گره‌های به وجود آمده در تیروئید است. گواتر انواع مختلفی دارد که برخی از آن‌ها علائمی ندارند؛ اما برخی از گواتر‌ها علائمی همچون تورم قابل توجه در پایین گردن مخصوصا بعد از اصلاح و آرایش، احساس خفگی در گلو، سرفه کردن، گرفتگی و خشونت صدا، مشکل در بلع و مشکل در تنفس را ایجاد کنند. همچنین گواتر ناشی از سایر مشکلات مثل کم‌کاری یا پرکاری تیروئید ممکن است با طیف وسیعی از علائم مانند خستگی و افزایش وزن تا کاهش ناخواسته وزن، تحریک‌پذیری و مشکل خواب همراه باشد.
تشخیص گواتر معمولاً با روش‌هایی همچون آزمایش خون، اسکن تیروئید، سونوگرافی و بیوپسی صورت می‌گیرد. درمان گواتر به سایز، علائم و علت ایجاد کننده آن بستگی دارد. گواتر‌های کوچک که مشکلی ایجاد نکردند، نیاز به درمان ندارند. در بسیاری از کشور‌ها با اضافه کردن ید به نمک میزان ابتلا به گواتر کاهش یافته است. طیف وسیعی از مکمل‌های ید در فروشگاه‌ها در دسترس است. دکتر غدد در مواردی که گواتر سبب ایجاد علائم می‌شود، دیگر درمان‌ها همچون استفاده از داروها، جراحی و ید رادیواکتیو را در پیش می‌گیرد.
