ایرنا نوشت: قرض دادن از جمله مستحبات موکد دین اسلام است که حتی در روایات بالاتر از صدقه دانسته شده‌است. حال باید دید برای قرض دادن چه اصولی را باید رعایت کرد که با ثواب کردن، کباب نشویم. قرض دادن بدون اصول حتی به دوستان و اقوام یعنی آغاز اختلاف. پس بهتر است است این ضرب المثل را آویزه گوشمان کنیم که حساب، حساب است و کاکا برادر.
هنگامی که فردی از شما طلب قرض می‌کند، در کنار اصولی که دین اسلام برای قرض دادن تایین کرده است، اصول قانونی نیز وجود دارد که با رعایت این اصول میتوان بدون دردسر پولی را قرض داده و بازپس گرفت.
اصول قرض دادن پول بر اساس قانون
طبق قانون قرض دادن یکی از عقود رضایی به حساب می‌آید. عقد رضایی به این معنی است که نیاز به ثبت رسمی ندارد و تنها با ایجاب و قبول طرفین این قرارداد بسته خواهد شد. طبق قرارداد قرض پول، شخص قرض گیرنده باید دقیقا مبلغی که قرض گرفته است را برگرداند. قرض پول و شرایط تنظیم قرارداد آن در ماده ۶۴۸ تا ۶۵۳ قانون مدنی به طور کامل بیان شده است.
اولین ویژگی قرارداد قرض پول طبق ماده ۳۰ قانون مدنی اجازه دخل و تصرف در پول یا مال قرضی بدون هیچ محدودیتی است. ویژگی دوم تعیین دقیق مبلغ قرض گرفته است، بدین صورت که گیرنده قرض در متن قرارداد باید ضمانت دهد که مبلغ دقیق قرض گرفته یا مال قرضی را برگرداند. این قرار داد امکان فسخ به صورت یکطرفه را ندارد و طبق ماده ۶۴۸ قانون مدنی قرض گیرنده متعهد می‌شود که در موعد مقرر وجه گرفته شده را به طور کامل برگرداند مگر اینکه برای بازپس‌گیری شرایط اقساط مشخص شده باشد.
با توجه به این توضیحات چنانچه قصد دارید وجهی را به صورت دستی به دوست، آشنا یا حتی خانواده خود قرض دهید، بهتر است این قرارداد را بین خود تنظیم و امضا کنید. این متن نوعی سند عادی محسوب شده و در محاکم و مراجع قضایی معتبر است و میتوان به عنوان گواهی وصول وجه و دریافت وجه دستی مورد استفاده قرار گیرد. به یاد داشته باشید نکاتی مثل وجه التزام، حُسن انجام تعهد و همچنین اخذ ضامن برای طلب خود را قید کنید.
لازم به ذکر است قرارداد قرض پول در دو برگه تنظیم و امضا در حضور شما انجام شود و مشخصات قرض گیرنده را با رویت کارت ملی درج نمایید و بهتر است شهودتان غیر از اعضای خانواده طرفین باشند و شهود هم مشخصات خود از قبیل نام و نام خانوادگی و کد ملی را قید نمایند
اصول قرض دادن پول بر اساس دین اسلام
آیه ۲۸۲ سوره بقره اصول قرض دادن را به طور صریح و کامل بیان کرده است:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا إِذَا تَدَایَنْتُمْ بِدَیْنٍ إِلَی أَجَلٍ مُسَمًّی فَاکْتُبُوهُ وَلْیَکْتُبْ بَیْنَکُمْ کَاتِبٌ بِالْعَدْلِ وَلَا یَأْبَ کَاتِبٌ أَنْ یَکْتُبَ کَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ فَلْیَکْتُبْ وَلْیُمْلِلِ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ وَلْیَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا یَبْخَسْ مِنْهُ شَیْئًا فَإِنْ کَانَ الَّذِی عَلَیْهِ الْحَقُّ سَفِیهًا أَوْ ضَعِیفًا أَوْ لَا یَسْتَطِیعُ أَنْ یُمِلَّ هُوَ فَلْیُمْلِلْ وَلِیُّهُ بِالْعَدْلِ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِیدَیْنِ مِنْ رِجَالِکُمْ فَإِنْ لَمْ یَکُونَا رَجُلَیْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَکِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَی وَلَا یَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَکْتُبُوهُ صَغِیرًا أَوْ کَبِیرًا إِلَی أَجَلِهِ ذَلِکُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَی أَلَّا تَرْتَابُوا إِلَّا أَنْ تَکُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِیرُونَهَا بَیْنَکُمْ فَلَیْسَ عَلَیْکُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَکْتُبُوهَا وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَایَعْتُمْ وَلَا یُضَارَّ کَاتِبٌ وَلَا شَهِیدٌ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِکُمْ وَاتَّقُوا اللَّهَ وَیُعَلِّمُکُمُ اللَّهُ وَاللَّهُ بِکُلِّ شَیْءٍ عَلِیمٌ
ای اهل ایمان هنگامی که بدهی مدّت داری به یکدیگر می‌دهید، آن را بنویسید. باید نویسنده‌ای از روی عدالت، (سند را) در میان شما بنویسد. اگر کسی که حق بر ذمه اوست، سفیه (یا از نظر عقل) ضعیف (و مجنون) است، یا (به خاطر لال بودن) توانایی املا کردن ندارد، باید ولیّ او (به جای او) با رعایت عدالت، املا کند. دو نفر از مردان (عادل) خود را (بر این حقّ) شاهد بگیرید.
اگر دو مرد نبودند، یک مرد و دو زن، از کسانی که مورد رضایت و اطمینان شما هستند، انتخاب کنید (و این دو زن، باید با هم شاهد قرار گیرند) تا اگر یکی انحرافی یافت، دیگری به او یادآوری کند. شهود نباید به هنگامی که آنها را (برای شهادت) دعوت می‌کنند، خودداری نمایند. از نوشتن (بدهیِ خود) چه کوچک باشد یا بزرگ، ملول نشوید مگر اینکه داد و ستد نقدی باشد که بین خود، دست به دست می‌کنید.
هنگامی که خرید و فروش (نقدی) می‌کنید، شاهد بگیرید و نباید به نویسنده و شاهد، (به خاطر حقگویی) زیانی برسد (و تحت فشار قرار گیرند).
علاوه بر این آیه، آیات بسیار دیگری مانند؛ آیه ۱۱۱ سوره توبه، ۱۱ سوره حدید، ۱۸ سوره حدید، ۲۴۵ سوره بقره، ۱۲ سوره مائده، ۱۷ سوره تغابن،۲۰ سوره مزمل درخصوص سنت قرض دادن عنوان شده که بیانگر اهمیت قرض دادن در دین اسلام است.
جایگاه قرض دادن در احادیث
احادیث معتبر بسیاری از امامان و ائمه درخصوص قرض دادن عنوان شده است که هر یک نشان دهنده جایگاه بالای این امر است. در اینجا به بیان برخی از این احادیث می‌پردازیم.
نظر حضرت محمد (ص) در خصوص قرض دادن:
«کسی که به برادر مسلمان خود قرض دهد در برابر هر درهمی که قرض داده هم وزن کوه احد حسنات خواهد داشت و اگر برای وصول آن مدارا به خرج دهد از پل صراط همچون برق جهنده بدون حساب و عذاب خواهد گذشت و کسی که برادر مسلمانش از وضع خودش پیش او شکایت برد و به او قرض ندهد خداوند در روزی که نیکوکاران را پاداش می دهد او را از بهشت محروم خواهد ساخت.»
«کسی که برادر مسلمانش در قرضی به او نیاز پیدا کند و او بتواند قرض بدهد و چنین نکند، خداوند بوی بهشت را بر او حرام می کند.»
«صدقه دادن ده حسنه، قرض دادن هجده حسنه، رابطه با برادران [دینی] بیست حسنه و صله رحم بیست و چهار حسنه دارد.»
«خداوند یار قرض دار است تا قرض خود را بپردازد به شرط آن که قرض وی بر خلاف رضای خدا نباشد.»
«قرض بر دو نوع است: هر کس از دنیا برود و قصد داشته باشد که قرض خود را بپردازد من سرپرست او خواهم بود و هر کس از دنیا برود و قصد داشته باشد که قرض خود را نپردازد، در مقابل آن از اعمال نیک او بر می دارند، زیرا در آن روز دینار و درهمی نیست.»
نظر امام علی (ع) درخصوص قرض دادن:
«غنیمت بدان کسی را که در زمان توانگریت از تو قرض بخواهد تا در روز تنگدستی ات (قیامت) بپردازد.»
«زیر بار بدهی نروید زیرا بدهکاری خواری روز و اندوه شب است و در دنیا و آخرت باز پرداختی دارد.»
«بدهی بسیار، راستگو را دروغگو و خوش قول را بدقول می گرداند.»
نظر امام صادق درخصوص قرض:
«کسی که مالی را به کسی وام دهد و مدتی برای (پرداخت) آن معین کند و آن قرض در مدت معین وصول نگردد به ازای هر روز تاخیر ثواب یک دینار صدقه را برای او خواهد داشت.»
«اگر هزار درهم را دو بار (به کسی) قرض بدهم در نزد من خوش تر از آن است که آن را یک بار (و یک جا) صدقه دهم و همان طور که برای کسی که از تو قرض می گیرد جایز نیست که در صورت توانایی در بازدهی قرض خود تعلل کند و آن را به تاخیر بیندازد همچنین برای تو جایز نیست -اگر بدانی که او در مضیقه و تنگدستی است- او را (در پرداخت بدهی خود) در فشار قرار دهی و از او مطالبه کنی.»
«اگر قرض گیرنده بدون قرار قبلی، سودی به قرض دهنده بدهد مباح است، ولی آن قرض دهنده پاداشی از خدا نخواهد گرفت.»
نظر امام رضا (ع) درخصوص قرض:
«کسی که قرض بگیرد در صورتی که تصمیم داشته باشد آن را پس دهد در امان خداست تا آن را اداء کند ولی اگر تصمیم نداشته باشد آن را به صاحبش برگرداند، دزد محسوب می شود.»
