اگر چه بحث انتقال پایتخت طی سه دهه گذشته همواره از سوی برخی دولت‌ها پیگیری شده، اما دولت چهاردهم حداقل در ظاهر جدیت بیشتری از خود در این موضوع نشان داده است. دیروز فاطمه مهاجرانی در نشست هفتگی سخنگوی دولت، از بررسی انتقال پایتخت جمهوری اسلامی ایران از تهران به سواحل مکران به عنوان یکی از گزینه‌های مطرح خبر داد. پیش از این نیز محمدرضا عارف، معاون اول رئیس‌جمهور از مکران به عنوان یکی از گزینه‌های جدی انتقال پایتخت نام برده بود. به گفته سخنگوی دولت، انتقال پایتخت در دستور کار فوری دولت نیست، اما تحت بررسی قرار دارد. جعفر قائم‌پناه معاون اجرایی رئیس‌جمهور امروز انتقال پایتخت به مکران را صرفاً یک ایده تحت بررسی اعلام کرد.
وجود دو یا چند پایتخت در کشور‌ها امر بی‌سابقه‌ای نیست. مثلاً آفریقای جنوبی از سه شهر به عنوان پایتخت استفاده می‌کند. پرتوریا به عنوان مرکز دولت، کیپ‌تاون به عنوان مرکز پارلمان و بلومفونتن به عنوان پایتخت قضایی استفاده می‌شوند. انتقال پایتخت نیز امر تجربه‌نشده‌ای نیست. در کشور برزیل، سال ۱۹۶۰ پایتخت از ریو دو ژانیرو به برازیلیا منتقل شد. به شهر جدیدی که برای پایتخت بودن ساخته شد؛ بنابراین انتقال بخشی از پایتخت یا تمام آن به منطقه‌ای دیگر امری جدید نیست. این تصمیم اگر به مرحله اجرا برسد، زمان و هزینه زیادی صرف آن خواهد شد که امری جداگانه است. آنچه سوالاتی به وجود می‌آورد، نام بردن از مکران به عنوان یک گزینه است.
چرا انتقال پایتخت مطرح می‌شود؟
تهران به عنوان بزرگ‌ترین شهر ایران، پایتخت و مرکز سیاسی – اقتصادی کشور شناخته می‌شود. با توجه به تمرکز همه چیز در تهران، همواره مردم به پایتخت و شهر‌های حومه آن مهاجرت کردند چرا که امکانات طی سال‌ها در کشور توزیع نشده است. تمرکزگرایی امری قدیمی در ایران محسوب می‌شود. سال ۱۴۰۱ استاندار وقت تهران اعلام کرد که جمعیت استان با احتساب اتباع به ۱۹ میلیون نفر رسیده است که امروز باید بیشتر شده باشد. چرا که به گفته علیرضا فخاری، سالانه ۵ درصد به جمعیت استان اضافه می‌شود و تنها دلیل نیز برخورداری تهران است. عدد دیگر که برای کلانشهر تهران مطرح می‌شود، جمعیت ۱۲ میلیون نفری آن است. پیروز حناچی در سال ۱۳۹۷ که معاون شهردار تهران بود، در یک نشست خبری اعلام کرد که ظرفیت تهران با توجه به منابع آبی آن، ۱۰ میلیون نفر است. حناچی همان زمان جمعیت تهران را هشت میلیون و ۶۰۰ هزار نفر اعلام کرد. تهران در حال حاضر دو میلیون جمعیت بیشتر دارد و منابع آبی نیز کاهش چشمگیری داشته است.
تمرکز جمعیت بر تهران به دلایل مشخص، کافی نبودن و فرسودگی بخش زیادی از امکانات و زیرساخت‌ها مثل امکانات حمل و نقل عمومی، تکمیل بودن ظرفیت خیابان‌ها، آلودگی هوا، جرایم و ... از جمله عواملی هستند که هر چند سال یکبار طرح انتقال پایتخت را بر سر زبان می‌اندازند. برآورد‌ها نشان می‌دهد که انتقال پایتخت حداقل ۱۰۰ میلیارد دلار هزینه برای دولت دارد. این رقمی است که احمد وحیدی وزیر سابق کشور در ۱۱ اردیبهشت ۱۴۰۳ آن را اعلام کرد. اولویت سازمان‌هایی که نیاز به جابجایی دارند و انتقال یک جمعیت چند میلیونی از کارمندان و نیروهای لشکری و کشوری یک ابرپروژه محسوب می‌شود.
موقعیت جغرافیایی مکران
سواحل مکران به خط ساحلی در جنوبشرقی ایران گفته می‌شود که از نقطه صفر مرزی ایران و پاکستان در استان سیستان و بلوچستان آغاز می‌شود و تا بخشی از هرمزگان ادامه دارد. این خط ساحلی در امتداد دریای عمان کشیده شده و حدود ۱۰۰۰ کیلومتر طول دارد؛ بنابراین مشخص نیست که کدام بخش از این نوار ساحلی برای انتقال پایتخت تحت بررسی است.
مکران از لحاظ اقتصادی وضعیتی ممتاز دارد. کنار خلیج یا دریای عمان واقع شده و در دروازه اقیانوس هند و آب‌های آزاد است. بیشتر بنادر ایران در خلیج فارس و پشت تنگه هرمز قرار دارند و سواحل مکران با توجه به دسترسی ویژه، موقعیت خوبی برای تبادلات تجاری دریایی ایران فراهم می‌کنند.
وضعیت امنیتی منطقه
در وهله اول باید به این موضوع اشاره کرد که بخش اعظم مکران در استان سیستان و بلوچستان است. استانی که به دلیل محرومیت ریشه‌دار در آن، با ناامنی مزمن مواجه است. گزارش سالانه تروریسم بنیاد هابیلیان (خانواده شهدای ترور کشور) مربوط به سال ۱۴۰۲ که مردادماه امسال منتشر شد، نشان می‌دهد که از ۵۰ عملیات تروریستی انجام شده در ایران، ۲۲ مورد آنها مربوط به استان سیستان و بلوچستان بوده است. سیستان و بلوچستان بر اساس شاخص فلاکت پاییز ۱۴۰۲، در میان ۷ استان آخر فهرست قرار دارد. ریشه‌دار بودن محرومیت و فقر طی سال‌های گذشته خود را در دو قالب تروریسم و گروه‌های اشرار نشان داده است. بخشی از ناامنی به فعالیت‌های تروریستی برمی‌گردد و در کنار آن نیز شرارت‌های متمرکز بر قاچاق و دیگر جرایم خودنمایی می‌کند. این استان درگیر ناامنی مزمن است که علاج نشده. مرز شرقی ایران در استان سیستان و بلوچستان به صورت سنتی محل ورود محموله‌های قاچاق مواد مخدر است.
مسئله بعدی، همجواری با یکی از ناامن‌ترین مناطق کشور پاکستان یعنی استان بلوچستان است. این استان نیز به عنوان استان کم‌تر توسعه یافته کشور پاکستان شناخته می‌شود و به رغم این که بزرگ‌ترین بخش از تقسیمات کشوری آن است، اما کمترین جمعیت را دارد. بلوچستان پاکستان از جمله کانون‌های ناآرامی و پرورش تروریسم در این کشور است.
نکته سوم، به قرار داشتن کنار مسیر تردد ناوگان‌های نظامی برمی‌گردد. به طور مشخص سه پایگاه دائم نیروی دریایی سلطنتی بریتانیا و ناوگان پنجم ایالات متحده در کشور‌های بحرین و امارات قرار دارد. ناو‌های نظامی دیگر کشور‌ها نیز مانند فرانسه نیز به طور مداوم در مسیر خلیج فارس و دریای عمان در حال تردد هستند. انتقال پایتخت کشور به مرز، مخاطرات زیادی در پی دارد.
