راهنماتو-فرگشت سگ‌های اهلی در طی یک دوره طولانی اتفاق افتاد که در طی آن گرگها و سگ‌ها به آمیزش با هم ادامه دادند که این امر باعث شده در هنگام بررسی فسیل و حتی DNA سگ‌سانان ابهام به وجود بیاید.
به گزارش راهنماتو، محققان در بررسی فسیل سگ‌سانان به بررسی ویژگی‌های ریخت‌شناسی مثل اندازه و سامان دندان‌ها، اندازه و طول پوزه و فک پایین و شکل جمجمه می‌پردازند. پژوهشگران سپس این ویژگی‌ها را با ویژگی‌های سگ‌ها، گرگها، فسیل‌های اولیه تأیید‌شده از سگ‌ها و فسیل‌های گرگ‌های ماقبل تاریخ مقایسه می‌کنند.
برخی ویژگی‌های فسیل سگ‌های باستانی شامل جمجمه و پوزه کوتاه، پردندانی و دندان‌های کوچک‌تر (به دلیل پوزه کوتاه‌تر) و کام و کاسه سر پهن است. علاوه بر آن، دانشمندان می‌توانند از تکنیکی پیشرفته برای اندازه‌گیری استخوان به نام ریخت‌سنجی هندسی برای تحلیل انحنای جمجمه استفاده کنند تا گونه‌ها به صورت انفرادی به راحتی از یکدیگر تفکیک شوند.
جمجمه سگ مدرن
تشخیص چیستی این استخوان‌ها همیشه هم آسان نیست. برخی فسیل‌های سگ-گرگ‌های عصر یخبندان به عنوان «سگ نوظهور» طبقه‌بندی شده‌اند که یعنی در ابتدای دوره‌های گذار رشد هستند – نه گرگ هستند، نه سگ اهلی هستند بلکه بین این دو قرار می‌گیرند.
فسیل این سگ‌های نوظهور بیش‌تر شبیه هیبرید سگ-گرگ است که اولین اجداد سگ‌های اهلی بودند. قدیمی‌ترین مورد ثبت‌شده از این مورد، یک جمجمه بزرگ است که در غاری در بلژیک به نام گویِت در دهه 1860 پیدا شد. بر اساس تاریخ‌گذاری کربن، این فسیل باستانی قدمتی در حدود 36000سال دارد.
جمجمه سگ گویِت که به سگ پارینه‌سنگی تعلق دارد، بیش‌تر شبیه سگ‌های ماقبل تاریخ است تا گرگ‌های مدرن. تاریخ‌گذاری کربن و تحلیل آناتومی یک فسیل جمجمه دیگر، که در غاری در آلتای در کوهستان‌های سیبری در سال 1975 کشف شد، نشان می‌دهد که تقریبا 33000سال قدمت دارد.
پژوهشگران نتیجه کردند که جمجه سگ‌مانندی که در سیبری پیدا شده است به یک سگ نوظهور در مراحل ابتدایی گذار رشد تعلق دارد.
عضوی از خانواده
ما از طریق تحلیل فسیل سگ‌ها می‌توانیم چیزهای زیادی درباره رابطه بین انسان‌های باستانی و سگ‌ها یاد بگیریم. مثلا، قدیمی‌ترین فسیل سگ، که به نام سگ Bonn-oberkassel شناخته می‌شود، بیش از 14000سال سن دارد. بقایای این سگ، در کنار بقایای متعلق به یک زن و مرد، در سال 1914 در یک غار باستانی در اوبرکاسل در آلمان پیدا شد.
سگ بُن-اوبرکاسل در حقیقت یک توله حدودا 7ماهه بود. بررسی‌هایی که اخیرا روی این فسیل انجام شده است نتیجه‌گیری کرده که این سگ از مرض هاری رنج می‌برده و قبل از آنکه بمیرد تحت مراقبت و پرستاری انسان‌ها بوده است. این فسیل نیز قدیمی‌ترین مدرک تأیید‌شده از دفن شدن سگ اهلی به همراه انسان‌هاست. چه به تنهایی، به همراه سگ‌های دیگر یا به همراه انسان‌ها دفن شوند، تدفین سگ‌ها حاکی از ارتباط و نزدیکی سگ‌ها با انسان‌هاست که فراتر از صرفا نگهداری آن‌ها برای مصارف کاربردی بوده است. این امر نشان‌دهنده سطحی بالا از توجه است و به گذار تدریجی سگ‌ها از حیوانات وحشی به حیوانات خانگی عزیز‌داشته اشاره می‌کند.
در دهه 1970، بقایای اسکلت 3 سگ اهلی در یک محوطه باستانی به نام Koster در دره رودخانه ایلی‌نوی در نزدیکی مرز ایلی‌نوی و میسوری پیدا شد. استخوان‌ها در گودال‌های کم‌عمق کشف شدند که نشان می‌دهد تعمدا در آنجا دفن شده بودند. از آنجایی که اثر هیچ ابزاری روی استخوان‌ها پیدا نشد (که ممکن بود نشان دهد آن‌ها توسط انسان‌ها به قتل رسیده‌اند)، گمان می‌رود که سگ‌ها به دلایل طبیعی مرده باشند. تاریخ‌گذاری کربن که متعاقبا انجام شد نشان داد که استخوان‌های این سگ‌ها 10000سال قدمت دارد.
بقایای سگ اهلی 10000ساله در ایلی نوی
اما عنوان فسیل قدیمی‌ترین سگ اهلی به استخوان‌های سگی با قدمت 10150سال در آلاسکا تعلق دارد. با اینکه در ابتدا تصور می‌شد که استخوان به یک خرس باستانی تعلق دارد، آزمایش DNA اثبات کرد که به یک سگ اهلی تعلق دارد. آزمایش‌های بیش تر روی این فسیل نشان داد که این استخوان به اجداد سگ‌سانانی تعلق دارد که 23000سال قبل در سیبری زندگی می‌کردند. همه این یافته‌ها نشان می‌دهد که شکارچیان سیبری متعلق به دوره عصر یخبندان احتمال سگ‌های اهلی‌شده داشتند و اینکه انسان‌ها ـ و همراهان سگ‌سان‌شان ـ 4000سال زودتر از آنچه قبلا تصور می‌شد، قبل از ذوب شدن یخچال‌ها، از سیبری به آمریکای شمالی مهاجرت کردند. با دنبال کردن جابه‌جایی سگ‌ها، می‌توانیم اطلاعاتی درباره چگونگی جابه‌جایی انسان‌ها پیدا کنیم.
دانشمندان حتی در تاریخ به عقب‌تر رفتند و میتوکندری ژنوم سگ‌ها که قبلا توالی‌یابی شده بود را بررسی کردند و دریافتند که همه سگ‌های باستانی آمریکایی احتمالا به اجداد سگ‌سانان رایجی بر می‌گردند که حدود 32000سال قبل در سیبری زندگی می‌کردند. سگ‌های باستانی‌ای که در آمریکای شمالی زندگی می‌کردند همگی بعد از چند هزارسال ناپدید شدند؛ احتمالا علتش ورود اروپایان به آمریکا با نژادهای خودشان بود که به سرعت جای نژاد قبلی را گرفت.
سگ‌ها از کجا آمدند؟
مطالعات متعدد روی سه منطقه جغرافیایی اصلی ـ آسیا، خاورمیانه و اروپا ـ تمرکز کردند زیرا این‌ها مکان‌هایی بودند که سگ‌های اهلی‌شده در بدو امر از آنجا نشأت گرفتند. برخی دانشمندان باور دارند که سگ‌ها احتمالا 2بار در مناطق جغرافیایی متفاوت اهلی شده‌اند اما بقیه فکر می‌کنند که اهلی‌سازی یک رویداد منفرد و واحد بوده است.
علم هنوز شناسایی نکرده که سگ‌ها دقیقا از کجا نشأت گرفتند اما هر مطالعه تازه‌ای یک قدم ما را به حل این معما نزدیک می‌کند. فسیل شبه‌سگ که در بلژیک و سیبری و همینطور جمهوری چک پیدا شدند ـ که همگی تقریبا بین 36000 تا 33000سال قدمت داشتند – تلویحا نشان می‌دهند که بیش‌تر از یک نمونه تلاش برای اهلی‌سازی گرگها در مناطق جغرافیایی متعدد صورت گرفته است. چندین مطالعه که بر مبنای تحلیل DNA انجام شده است نیز تیره‌های دوگانه را نشان می‌دهند. یکی از این مطالعات در سال 2022 انجام شد که DNA گرگ باستانی را تحلیل کرد و مدارکی از دو رویداد اهلی‌سازی را در آسیای شرقی و خاورمیانه پیدا کرد.
تحقیقات دیگر، شامل دو مطالعه که در سال 2021 منتشر شدند، شواهدی از وجود یک مکان برای اهلی‌سازی سگ‌ها را ارائه کردند که در یکی از آن‌ها خاستگاه سگ‌ها به سیبری در 23000سال قبل باز می‌گشت و در یکی دیگر گرگ ژاپنی منقرض‌شده را به عنوان زیرگونه‌ای شناسایی کرد که نزدیک‌ترین خویشاوند سگ‌های اهلی بوده و نشان می‌دهد که اجداد سگ‌های اهلی احتمالا در آسیای شرقی زندگی می‌کردند.
بررسی عمیق DNA سگ‌ها
با اینکه دانشمندان تلاش‌های بزرگی برای تحقیق درباره تکامل سگ‌های اهلی کرده‌اند، بخش زیادی از این تحقیقات متناقض هستند. ما هنوز دقیقا نمی‌دانیم که گرگها از چه زمانی سگ شدند یا اینکه هیچ توافقی بر سر منشأ سگ‌های اهلی وجود ندارد.
تجزیه و تحلیل DNA میتوکندری، که از تکنیکی بسیار حساس برای بررسی نوع خاصی از DNA فسیل‌های باستانی استفاده می‌کند، جهانی تازه از اطلاعات را به روی محققانی گشوده که تلاش می‌کنند یک چارچوب زمانی دقیق برای خاستگاه سگ مدرن پیدا کنند.
چون سگ‌ها و گرگ‌های خاکستری در 99.9درصد از DNA با هم اشتراک دارند، محققان می‌توانند سویه‌های ژنی را تحلیل کنند. با وجود این، تحلیل DNA همیشه دقیق نیست که دستیابی به یک نتیجه قطعی را دشوار می‌کند. همچنین استفاده از ویژگی‌های قابل مشاهده (مثل اندازه بدن، طول و رنگ مو، شکل سر و پا) در میان اعضای یک گونه ـ ویژگی‌هایی که به نام فنوتایپ شناخته می‌شود ـ برای مقایسه سگ‌های مدرن با اجدادشان که همچنان یکی از زیرگونه‌های ناشناخته گرگ خاکستری است، دشوار است.
با اینکه شواهد فسیلی نشان می‌دهند که اهلی‌سازی سگ‌ها در حدود 14000سال قبل انجام شده است، تحقیقات مبتنی بر DNA اغلب شکاف بین گرگ و سگ را به خیلی عقب‌تر می‌برد. تحلیل DNA که در سال 2022 انجام شد و طی آن 72 ژنوم باستانی گرگ در طی 100000سال بررسی شد، نشان داد که سگ‌ها احتمالا از 40000سال قبل پدیدار شدند که با نتایج سایر تحقیقاتی که به این چارچوب زمانی اشاره کرده بودند، همخوانی دارد. مثلا در سال 2017، محققان ژنوم سه فسیل سگ باستانی از آلمان و ایرلند را تحلیل کردند. بعد از مقایسه این ژنوم‌های باستانی با داده‌های ژنتیکی به دست آمده از بیش از 5000 سگ و گرگ مدرن، این تیم تخمین زد که سگ‌ها و گرگها حدودا 37000 تا 41000سال قبل راهشان از هم جدا شده است.
همان مطالعه همچنین تعیین کرد که سگ‌ها بین 17000 تا 24000سال قبل به دو جمعیت تقسیم شدند: شرقی (پیشینیان نژادهای آسیای شرقی) و غربی (که بعدها تبدیل به نژادهای مدرن اروپایی، آسیای جنوبی، آسیای مرکزی و آفریقایی می‌شوند). بر اساس این چارچوب‌های زمانی، آن‌ها تخمین زدند که اهلی‌سازی سگ‌ها بین 20000 تا 40000سال قبل رخ داده است.
