اخیراً سخنگوی دولت اعلام کرده که مازوت سوزی را در نیروگاه‌های شهرهای بزرگ متوقف شده است و به همین دلیل با قطع برق برنامه‌ریزی‌شده در برخی شهرها مواجهه هستیم. اما مازوت سوزی چرا اینقدر مهم شده است که حتی دولت ترجیح می‌دهد قطعی برق برنامه ریزی شده در شهرهای بزرگ و ضرر و زیان‌های ناشی از آن را بپذیرد ولی مازوت سوزی کاهش یابد.
در این نوشته قصد داریم تا شما را با سوخت مازوت و ضرر و زیان‌های ناشی از استفاده از آن آشنا سازیم.
مازوت چیست؟
نفت خامی که از زمین استخراج می‌شود، ترکیبات مختلفی دارد و با استفاده از روش‌های خاص نیز باید پالایش شود. در مراحل پالایش نفت خام به روش تقطیر، ترکیباتی به نام نفت کوره از برج تقطیر خارج می‌شوند. مازوت یکی از انواع نفت کوره به شمار می‌رود که علاوه بر کیفیت بسیار نامطلوب، ویسکوزیته‌ی بسیار زیادی نیز دارد. این ماده ارزان‌ترین سوختنی برای کوره‌ها، حمام‌ها و تنور نانوایی‌ها، موتورهای دیزلی دریایی و برخی نیروگاه‌ها است. مازوت را به دلیل سیاه‌رنگ بودن نیز نفت سیاه می‌نامند و برخی به دلیل گوگرد بالا به آن (Dirty oil) می‌گویند.
تاریخچه مازوت سوزی
مازوت به دلیل ارزان‌بودن وعدم پیچیدگی در جداسازی آن از نفت خام یکی از سوخت‌های مورد توجه در طول تاریخ بوده است. درگذشته، این ماده برای گرم‌کردن منازل در اتحاد جماهیر شوروی و مناطق شرق دور استفاده می‌شد، زیرا این کشور تجهیزات لازم برای تبدیل مازوت به سایر محصولات پتروشیمی را نداشتند؛ اما در حال حاضر روسیه مصرف آن را به حداقل رسانده است و تنها برای صنعت دریانوردی از آن استفاده می‌کند.
برخلاف اروپای غربی و آمریکا در سال‌های اخیر استفاده از مازوت در آسیا و اقیانوسیه به دلیل گسترش صنایع در هند و چین افزایش‌یافته است. استفاده از مازوت در کشورهای درحال‌توسعه آمریکای لاتین، خاورمیانه و آفریقا نیز در سال‌های اخیر رو به فزونی است. سال گذشته، این سه منطقه به درمجموع ۱۵ درصد از مازوت جهان را مصرف کردند و پیش‌بینی می‌شود که در آینده، به دلیل هزینه‌های پایین‌تر، استفاده از مازوت در این کشورها گسترش یابد.
چرا مازوت سوزی؟
این سوخت در دماهای پایین به‌خوبی عمل می‌کند و به‌ویژه برای استفاده در مناطق سرد کارایی بسیار بالایی دارد. مازوت همچنین سوختی پایدار و غیر انفجاری است. به‌عنوان نمونه اگر یک کبریت روشن را در تانکر مازوت انداخته شود، شعله خاموش می‌شود که این موضوع در مورد سایر سوخت‌های فسیلی صدق نمی‌کند. در زنجیره تأمین نیز به دلیل خاصیت غیر انفجاری مازوت، نشتی‌ها منجر به انفجار نخواهد شد. به‌طورکلی، مزایای مازوت نسبت به سایر سوخت‌های فسیلی شامل ایمنی بیشتر، کارایی بالاتر و تولید گرمای بیشتر است.
کاربردهای مازوت
مازوت به علت ارزانی و ایجاد حرارت زیاد، همواره به‌عنوان یک سوخت محبوب در نیروگاه‌های حرارتی و کشتی‌ها استفاده می‌شود. مازوت همچنین قابلیت تأمین انرژی برای انواع موتورها، لامپ‌ها، بخاری‌ها، اجاق‌ها و فانوس‌ها را دارد و به‌عنوان یک گزینه رایج برای کارخانه‌هایی که از تجهیزات گرمایشی مانند کوره‌ها و دیگ‌های بخار استفاده می‌کنند، شناخته می‌شود. یکی دیگر از کاربردهای این سوخت، استفاده در ژنراتورهای اضطراری است. به‌عنوان‌مثال، در زمان قطع برق، یک ژنراتور اضطراری می‌تواند مشکلات متعددی را که ناشی از نبود برق به وجود می‌آید، حل کند.
تأثیر مازوت بر محیط‌زیست و آلودگی هوا
مواد شیمیایی باقی‌مانده از مازوت سوزی وارد آب‌وخاک شده و بر اثر فعالیت‌های قارچ‌ها و باکتری‌ها به ترکیبات دیگری تبدیل می‌شوند. این ترکیبات جدید مانند زایلین و بنزن به مدت بیش از ۱۰ سال در خاک باقی می‌مانند و بدین ترتیب باعث آلودگی خاک می‌شوند. مازوت همچنین به دلیل بالابودن میزان گوگرد، بیشترین درصد آلودگی در هوا را ایجاد می‌کند.
یکی دیگر از اثرات منفی مازوت سوزی تبدیل اکسیدهای گوگرد به اسید است. این آئروسل‌های اسیدی تحت شرایط خاصی به باران اسیدی تبدیل خواهند شد، این باران‌های اسیدی اثرات مخرب دارند که از میان آن‌ها می‌توان به حل‌شدن فلزات سنگین در باران‌ها اشاره کرد. این باران‌ها اثرات مخربی بر گیاهان دارند و برای مثال ریشه درختان را سست می‌کند. این موضوع مستقیما با فرسایش خاک و ازبین‌رفتن پوشش گیاهی و احتمال بروز سیل ارتباط دارد.
اثرات مازوت سوزی بر سلامتی انسان‌ها
در اثر سوزاندن سوخت‌های فسیلی گوگرددار مانند مازوت، ترکیبات سمی به اسم sox منتشر می‌شود که بخش بیشتر آن را so2 شکل می‌دهد.
So2 گاز سمی است که برای سلامتی مضر است. این گاز وزن بیشتری نسبت به هوا دارد و زمانی که غلظت آن در هوا به بیشتر از 500ppb برسد، بوی بدی دارد و در این سطح کشنده خواهد بود. این گاز در درجه غلظت‌های پایین‌تر، درد قفسه سینه و مشکلات تنفسی به همراه دارد. در نهایت این گاز در اتمسفر کمتر از10ppb خطری برای سلامتی ندارد.
اثر دوم سوزاندن مازوت و دیگر سوخت‌های حاوی گوگرد، تولید سولفات‌ها و نیترات‌ها به‌صورت آئروسل یا ذرات ریز معلق در هوا است که به «ذرات معلق» (Particulate Matter) معروف‌اند. این ذرات معلق با افزایش آلودگی هوا، خطر ابتلا به آسم و بروز حملات قلبی و تنفسی را افزایش می‌دهند. قرارگرفتن در معرض مازوت به مدت کوتاه ممکن است منجر به سردرد، حالت تهوع و سرگیجه شود.
