روزگاری نئاندرتال‌ها در اوراسیا پرسه می‌زدند، اما زمانی که انسان‌های خردمند به اروپا رسیدند، نئاندرتال‌ها تدریجا ناپدید شدند. در این بین دهه‌هاست که سؤال بزرگی ذهن باستان شناسان را به خود مشغول کرده: آخرین نئاندرتال‌ها چه کسانی بودند و کجا زندگی می‌کردند؟
باوجودی که جواب این سؤال به‌صورت قطعی مشخص نیست، اما شواهد و قراین از شبه‌جزیره ایبری که اسپانیا و پرتغال کنونی را شامل می‌شود، نام می‌برند.
آخرین زیستگاه نئاندرتال‌ها
بسیاری از باستان‌شناسان بر این باورند که آخرین نئاندرتال‌ها در جنوب شبه‌جزیره ایبری زندگی می‌کردند؛ چرا که مکان‌های این منطقه کمی متفاوت از دیگر مکان‌های اروپا به نظر می‌رسند.
نئاندرتال‌ها برخی ابزارهای خاصی را تولید کرده بودند که موستری نام گرفته و این نوع ابزارها حدود ۱۶۰ هزار سال پیش اختراع شد و حدود ۴۰ هزار سال پیش و هم‌زمان با سازندگان نئاندرتال‌شان در بیشتر بخش‌های اروپا ناپدید شد.
اما باستان شناسان در سایت‌های نئاندرتال‌ها در جنوب شبه‌جزیره ایبری، ابزارهای موستری را پیدا کرده‌اند که پس‌ازآن زمان ساخته‌شده‌اند. این اشیاء احتمالاً شواهدی هستند که از حضور نئاندرتال‌ها در این منطقه خبر می‌دهند و احتمالاً به دلیل تغییرات آب و هوایی که سایر بخش‌های اروپا را تحت تأثیر قرار داده بود، به این منطقه پناه برده‌اند.
آن‌ها برای نشان دادن زندگی نئاندرتال‌ها درجایی که این ابزارها پیداشده‌اند، در حالت ایده‌آل به لایه‌هایی دست‌نخورده و بدون آلودگی نیاز دارند که در آن‌ها موادی را بیابند که با فعالیت‌های نئاندرتال‌ها مرتبط باشد (مثل استخوان‌هایی با آثار بریده‌شده، ابزارهای استخوانی و زغالی که به‌طور هدفمند سوزانده شده بوده‌اند.) اینجاست که کار پیچیده می‌شود؛ چراکه بسیاری از مکان‌های نئاندرتال‌ها پیش‌ازاین و به صورت غیراصولی حفاری ، دست‌کاری یا تاریخ‌گذاری شده‌اند.
تاریخ‌های نامشخص
سال‌ها منطقه جبل‌الطارق (قلمرو بریتانیا در بخش جنوبی شبه‌جزیره ایبری)، آخرین پناهگاه نئاندرتال‌ها فرض می‌شد. نیروی دریایی بریتانیا اولین بار در سال ۱۸۴۸ یک جمجمه نئاندرتال را در غار کاری فوربس شناسایی کرد و کاوش در غار گورهام نیز در اوایل دهه ۱۹۹۰ آغاز شد. در داخل این غار، محققان ده‌ها اثر هنری موستری و یک آتشدان با زغال چوب پیدا کردند.
جانورشناسی به نام کلایو فینلیسون و همکارانش از تاریخ‌گذاری رادیو کربن بر روی سه نمونه اجاق استفاده کردند و طبق گفته آن‌ها، این اجاق‌ها مربوط به ۲۸ هزار تا ۲۲ هزار سال پیش بود؛ یعنی هزاران سال بعدازآنکه تصور می‌شد نئاندرتال‌ها از بین رفته‌اند.
فینلیسون و همکارانش در مقاله‌شان به این نکته اشاره کردند که این آخرین نئاندرتال‌ها در این منطقه کوچک، به تنوع گسترده‌ای از گیاهان و حیوانات دسترسی داشتند و چنین تنوع زیست‌محیطی‌ای احتمالاً بقای آن‌ها در این منطقه را تسهیل کرده؛ اما بررسی‌های بعدی، سؤالاتی را درباره این بازه‌های زمانی ایجاد کرد.
در سال ۲۰۱۴، تام هیگام دانشمند باستان‌شناسی و همکارانش از تکنیک‌های رادیو کربن جدیدتر و مدل‌سازی آماری استفاده کردند و نشان دادند که بسیاری از تاریخ‌های منتشرشده قبلی (ازجمله تاریخ حدودی اعلام‌شده برای غار گورهام در جبل‌الطارق) نادرست بوده است. آن‌ها بعد از تجزیه‌وتحلیل مجدد تاریخچه ۴۰ سایت، به این نتیجه رسیدند که نئاندرتال‌ها بین ۳۹ هزار تا ۳۷ هزار سال پیش از بین رفته‌اند.
هیگام دراین‌باره گفت: «چندین سایت مربوط به حدود ۳۸ هزار سال پیش هستند؛ اما هیچ‌یک از این سایت‌ها مثل جبل‌الطارق به‌عنوان آخرین جایگاه نئاندرتال‌ها مطرح نیستند.»
آخرین زیستگاه کجا بوده؟
از غار آنتون در جنوب شرقی اسپانیا که توسط ژائو زیلهائو، باستان‌شناس سرشناس، کاوش شده به‌عنوان یکی از گزینه‌های آخرین زیستگاه نئاندرتال‌ها نام‌برده می‌شود. او و همکارانش در بررسی‌شان در سال ۲۰۲۱، به یافته‌هایی رسیدند که قدمت زغال چوب یافت شده در این مکان، به ۳۶۶۰۰ سال قبل برمی‌گردد.
هنگام دراین‌باره گفت: «غار آنتون، یک سایت جالب‌توجه است. مشکل اینجاست که ابزارهای سنگی نسبتاً کمی در این غار یافت شد که این کار تخمین دقیق قدمت آن را سخت می‌کند. به‌جای صحبت کردن در مورد آخرین نئاندرتال‌ها، در سراسر اروپا و احتمالاً اوراسیا، باید به این نکته توجه کرد که موزاییکی از گروه‌های مختلف وجود داشته. نظر من این است که نئاندرتال‌ها به‌جای اینکه به روشی مجزا منقرض شوند، در گروه‌هایی از انسان‌های مدرن جذب شدند.»
این گفته بدان معناست که هرگز نخواهیم فهمید که نئاندرتال‌ها آخرین بار در کجا و چه زمانی وجود داشته‌اند.
کریس استری نگر، دیرینه انسان‌شناس موزه تاریخ طبیعی لندن دراین‌باره گفت: «با توجه به گستره وسیع نئاندرتال‌ها (دست‌کم از ولز تا سیبری) بسیار بعید است بتوانیم آخرین نمونه‌های این‌گونه را در این منطقه عظیم پیدا کنیم. بااین‌وجود، با بهبود نمونه‌برداری و تاریخ‌گذاری، این امر مناطقی را که احتمالاً آخرین زیستگاه‌های نئاندرتال‌ها در تاریخ بوده را تا حدودی مشخص خواهد کرد.»
