تاکاهه (طاووسک جزایر جنوبی) پرنده‌ای با پرهای آبی-سبز خیره‌کننده است که قادر به پرواز نیست و ساختار بدنش متعلق به دوره ماقبل تاریخ است؛ این پرنده جذاب فقط در نیوزیلند یافت می‌شود و روزگاری در هر دو جزیره شمالی و جنوبی نیوزیلند فراوان بود؛ اما تدریجاً تعداد آن‌ها رو به کم شدن گذاشت و درنهایت چند قرن پیش کاملاً ناپدید شد.
در سال ۱۸۹۸ میلادی بود که پرنده‌شناسان اعلام کردند که تاکاهه جزیره جنوبی (Porphyrio hochstetteri) منقرض‌شده است؛ اما واقعیت چیز دیگری بود. این پرنده در دره‌های کوهستانی دورافتاده پنهان‌شده بود تا اهمیت فرهنگی عمیقی که برای مائوری ها (مردم بومی نیوزیلند) داشت، همچنان حفظ شود.
گمشده‌ای که در سال ۱۹۴۸ دوباره پیدا شد
در افسانه‌های مائوری، این پرنده یک تائونگا (گنجینه) است و کشف مجدد آن در سال ۱۹۴۸ میلادی نه‌تنها یک معجزه بیولوژیک بود، بلکه تعهد یک ملت برای حفظ تنوع زیستی منحصربه‌فرد خود را دوباره شکوفا نمود.
حدود نیم‌قرن، اعتقاد بر این بود که تاکاهه جزیره جنوبی کاملاً منقرض‌شده است؛ اما در سال ۱۹۴۸ میلادی، مجموعه‌ای از سرنخ‌های مرموز (از صداهای ناشناخته پرندگان گرفته تا ردپاهای غیرمعمول) در نزدیکی دریاچه Te Anau امیدها درباره حیات این پرنده را دوباره زنده کرد. دکتر جفری اوربل، پزشک علاقه‌مند به تاریخ طبیعی، با تیم کوچکش بررسی در این زمینه را آغاز نمود.
در ۲۰ نوامبر ۱۹۴۸ او و تیمش کاوش در کوه‌های ناهموار و دورافتاده مورچیسون که مملو از دره‌های شیب‌دار، پوشش گیاهی انبوه و شرایط سخت کوهستانی بود را آغاز کردند و باوجود ابزارهای اندکشان به‌جاهایی رفتند که به‌ندرت کاوش شده بود و با دنبال کردن گزارش‌هایی از ردپاها و نشانه‌های عجیب، به اعماق منطقه نفوذ کردند.
درنهایت آن‌ها پرنده‌ای را دیدند که با همه پرندگانی که تا آن روز دیده بودند فرق داشت؛ موجودی تنومند و رنگارنگ با ترکیبی جذاب از پرهای آبی و سبز و منقاری قرمز. تاکاهه که مدت‌ها گمان می‌رفت منقرض‌شده ، با اقتدار در مقابل آن‌ها ایستاده بود؛ غافل از اینکه سال‌هاست صحبت از منقرض شدن او از روی کره زمین مطرح‌شده بود.
ثبت و مستندسازی این کشف، کار ساده‌ای نبود، اما دکتر اوربل و تیمش موفق شدند تا از طریق عکس‌ها و شواهد فیزیکی، رؤیت مجدد تاکاهه را ثابت کنند و این اتفاق در سراسر جهان خبرساز شد و جان تازه‌ای به مطالعه زیست‌شناسی حفاظت داد.
تاکاهه، پرنده‌ای با عادات منحصربه‌فرد
با مشاهده مجدد تاکاهه، نه‌تنها قدرت بالای انعطاف‌پذیری این پرنده ثابت شد، بلکه عادات منحصربه‌فردش نیز موردتوجه قرار گرفت. این پرنده در علفزارهای کوهستانی رشد می‌کند و با کندن برگ‌های چمن، به ساقه‌های نرم آن می‌رسد و از آن‌ها تغذیه می‌کند. آن‌ها در طول زمستان به ارتفاعات پایین‌تر می‌روند و در مناطق جنگلی پناه می‌گیرند. تاکاهه ها تک همسر هستند و روابط بلندمدتی دارند؛ در هر فصل یک جوجه پرورش می‌دهند و به‌دقت از لانه‌هایشان که در پوشش گیاهی متراکم می‌سازند، محافظت می‌کنند.
کشف مجدد این پرنده، در حقیقت پیروزی پایداری انسان و کنجکاوی زیست‌محیطی بود که البته بر شکنندگی گونه‌ها در برابر تخریب زیستگاه‌هایشان و شکارچیان تأکید داشت. تلاش برای یافتن تاکاهه، اولین قدم در سفری طولانی در مسیر حفظ نه‌تنها یک پرنده، بلکه نمادی از میراث وحشی نیوزیلند بود.
آغاز تلاش‌ها برای حفاظت از تاکاهه
هنگامی‌که اخباری درباره مشاهده مجدد تاکاهه در طبیعت منتشر شد، سراسر نیوزیلند و فراتر از آن، غرق در حیرت و شوک شد. این کشف مجدد جرقه‌ای برای انجام اقدامات فوری گردید؛ چراکه دوستداران محیط‌زیست و مقامات دولتی اهمیت حفاظت ازاین‌گونه نادر و نمادین را به‌خوبی می‌دانستند.
در یکی از اولین اقدامات، کوه‌های مورچیسون به‌عنوان منطقه حفاظت‌شده اعلام شد تا اطمینان حاصل شود که زیستگاه طبیعی این پرنده توسط فعالیت‌های آسیبی نخواهد دید و جانورانی ازجمله قاقم‌ها (نوعی راسو) و موش‌ها به‌عنوان شکارچیان تاکاهه و عاملی تأثیرگذار در انقراض جمعیت پرندگان بومی را در نیوزیلند شناسایی اعلام شدند.
سرویس حیات‌وحش نیوزیلند هم سریعاً برنامه‌ای را برای بقای تاکاهه طراحی کرد. تلاش‌های اولیه شامل کنترل شکارچیان، بازسازی زیستگاه و نظارت دقیق بر جمعیت باقی‌مانده آن‌ها بود. محققان میدانی شروع به مطالعه رفتار، رژیم غذایی و الگوهای پرورش این‌گونه از پرندگان کردند تا نیازها و چالش‌های آن‌ها را بهتر درک کنند.
با گذشت سال‌ها، تلاش‌های حفاظتی پیچیده‌تر شد. برنامه پرورش در اسارت برای افزایش تعداد و ایجاد یک شبکه ایمنی برای گونه‌ها آغاز گردید و پرندگان به پناهگاه‌های بدون شکارچی منتقل شدند تا در محیط‌های امن زادوولد و رشد کنند.
تاکاهه، داستان موفقیت‌آمیز خوش‌بینی محتاطانه
امروزه تاکاهه نمونه درخشانی است که نشان می‌دهد چطور تلاش‌های اختصاصی حفاظتی می‌تواند یک‌گونه را از آستانه انقراض بازگرداند.
طبق برآوردهای اخیر جمعیت تاکاهه، از تعداد محدودی که در سال ۱۹۴۸ دوباره کشف شده بود، به‌طور پیوسته به حدود ۵۰۰ قطعه افزایش‌یافته؛ شاید این تعداد هنوز هم کم به نظر برسد، اما نشان‌دهنده روندی باورنکردنی برای حفاظت از پرنده‌ای است که زمانی گمان می‌رفت منقرض‌شده است.
در حال حاضر نام تاکاهه به‌عنوان گونه "درخطر انقراض" در فهرست قرمز IUCN ثبت‌شده که نشان‌دهنده وضعیت شکننده آن است؛ اما درعین‌حال از اقدامات مهمی که برای حفاظت از آن صورت گرفته خبر می‌دهد. جمعیت این‌گونه جانوری در سراسر پناهگاه‌های بدون شکارچی، دیگر مناطق حفاظت‌شده سرزمین اصلی و البته خانه اصلی آن‌ها در کوه‌های مورچیسون پراکنده‌شده است. در این پناهگاه‌ها تهدیدهایی مثل شکارچیانی ازجمله قاقم ها و تخریب زیستگاه‌ها که زمانی جمعیت‌های تاکاهه را به خطر می‌انداختند در میان نبوده و همین در جلوگیری از انقراض این‌گونه زیبا تأثیر زیادی داشته است.
یکی از دلایل خوش‌بینی محتاطانه این است که بسیاری از عواملی که تا پیش‌ازاین تاکاهه را تا یک‌قدمی انقراض پیش برده بودند، حالا موردتوجه قرارگرفته‌اند. برنامه‌های فشرده برای کنترل شکارچیان، تأثیر گونه‌های مهاجم در انقراض این پرنده را به حداقل رسانده و ایجاد پناهگاه‌های بدون شکارچی محیط‌های امنی را برای پرورش جوجه‌های تاکاهه فراهم می‌کند. علاوه بر این، اخلاق حفاظتی و آگاهی عمومی نیوزیلند حمایت گسترده‌ای را برای حفاظت از این پرنده و دیگر گونه‌های بومی ایجاد کرده است.
بااین‌حال، چالش‌ها همچنان باقی است. چرخه تولیدمثل کند و الزامات زیستگاه تخصصی تاکاهه به این معنی است که بازیابی آن هنوز در برابر تغییرات محیطی، شیوع بیماری‌ها و محدودیت‌های بودجه آسیب‌پذیر است. حافظان محیط‌زیست همچنان به نظارت دقیق جمعیت‌ها ادامه می‌دهند تا مطمئن شوند که فرصت ایده‌آلی برای رشد این پرنده جذاب در زیستگاه‌های بازسازی‌شده فراهم باشد.
