راهنماتو- زخم معده یکی از مشکلات مهم دستگاه گوارشی است که در ابتدا تصور می‌شد، علت آن زیاد شدن اسید معده است؛ اما پیشرفت و توسعه مطالعات پزشکی نشان داد که عامل عمده زخم معده نوعی باکتری به نام هلیکوباکتر پیلوری است. زخم معده اگرچه یک بیماری شایع و نه چندان جدی به شمار می‌رود، اگر در درمان آن جدیتی صورت نگیرد، ممکن است باعث عوارض بسیار خطرناکی شود.
به گزارش راهنماتو، زخم معده به چه علت ایجاد می‌شود و چگونه می‌توان آن را درمان کرد؟ برای یافتن پاسخ این سوالات با ما همراه شوید تا اطلاعات کاملی را درباره زخم معده و درمان آن در اختیار شما قرار بدهیم.
زخم معده چیست؟
زخم معده یا بیماری که به اصطلاح پزشکی اولسر پپتیک (Peptic ulcers) شناخته می‌شود، بیماری شایع در میان انسان‌هاست که به جنسیت بستگی ندارد و می‌تواند موجب بروز آسیب‌های جدی‌تر شود. دلیل به وجود آمدن زخم معده در انسان را می‌توان آسیب خوش خیم به مخاط و زیر مخاط دستگاه گوارشی دانست. در گذشته زخم معده را مشکلی گوارشی در اثر ازدیاد اسید معده تلقی می‌کردند؛ اما امروز این بیماری دلیل علمی‌تر با عنوان رشد و تکثیر بی‌رویه باکتری‌های هلیکوباکتر پیلوری دارد. در واقع این باکتری شایع‌ترین عامل ایجاد زخم معده است که از طریق آب و غذا منتشر می‌شود. این باکتری می‌تواند به دیواره معده بچسبد و باعث ضعیف شدن و التهاب آن قسمت از معده شود؛ از این‌رو درمان زخم معده با دارو‌های آنتی بیوتیک و ضد باکتری انجام می‌شود. البته اسید معده در افزایش فرسایش دیواره معده و افزایش رشد باکتری‌ها بی‌تأثیر نیست. شیوع زخم معده از فردی به فرد دیگر متفاوت و بین ۶ تا ۱۵ درصد است.
علت ایجاد زخم معده چیست؟
زخم‌های گوارشی هنگامی رخ می‌دهند که مخاط در دستگاه گوارش در سطح داخلی معده یا روده کوچک از بین می‌رود. تماس اسید با بافت‌های زیرین می‌تواند یک درد دردناکی ایجاد کند که ممکن است باعث خونریزی گوارشی شود. دستگاه گوارش با یک لایه مخاطی که به طور معمول در مقابل اسید محافظت می‌شود، پوشش داده می‌شود و اگر مقدار اسید افزایش یابد یا میزان مخاط کاهش یابد، می‌تواند زخم را ایجاد کند. علل رایج زخم‌های گوارشی یا زخم معده عبارت‌اند از:
۱. باکتری: باکتری‌های هلیکوباکتر پیلوری عمدتا در لایه مخاطی زندگی می‌کنند که پوشش و محافظت از بافت‌هایی را که در معرض معده و روده کوچک است، حفظ می‌کند. معمولا باکتری H. pylori سبب مشکلاتی نمی‌شود؛ اما می‌تواند موجب التهاب لایه داخلی معده شود و زخم ایجاد کند. روشن نیست که چگونه عفونت H. pylori گسترش می‌یابد. ممکن است از فردی به فردی دیگر با تماس نزدیک مانند بوسیدن انتقال یابد. افراد ممکن است از طریق غذا و آب نیز H. pylori را انتقال بدهند.
۲. استفاده مکرر از دارو‌های مسکن: مصرف آسپیرین و بعضی دارو‌های ضد درد و تجویزی که دارو‌های ضد التهابی غیر استروئیدی (NSAIDs) نامیده می‌شوند، می‌توانند موجب تخریب معده و روده کوچک شما شوند. این دارو‌ها عبارت‌اند از: ایبوپروفن و ناپروکسن سدیم، استامینوفن. زخم‌های گوارشی در بزرگ‌سالان مسن بیش‌تر است که معمولا این دارو‌ها را مصرف می‌کنند.
۳. سیگار کشیدن: سیگار کشیدن ممکن است خطر ابتلا به زخم معده در افراد مبتلا به H. pylori را افزایش بدهد.
۴. نوشیدن الکل: الکل می‌تواند باعث تخریب و تخریب تخمیر مخاطی معده شما شود و مقدار اسید معده را که تولید می‌شود، افزایش می‌دهد.
۵. خوردن غذا‌های تند: گرچه خوردن این نوع غذا‌ها به تنهایی باعث ایجاد زخم معده نمی‌شوند، می‌توانند زخم را شدیدتر و بحرانی‌تر کنند.
علائم زخم معده چیست؟
رایج‌ترین علامت زخم‌معده درد سوزشی است که از جناغ سینه تا بالای ناف می‌تواند احساس شود. این درد به علت تماس اسید معده با منطقه آسیب ایجاد می‌شود. این درد از یک ساعت بعد از غذا خوردن شروع می‌شود و تا ساعت‌ها ادامه پیدا می‌کند؛ همچنین شب‌ها شعله‌ور می‌شود و می‌تواند فرد را از خواب بیدار کند. این درد در زمان خالی بودن معده بدتر می‌شود؛ بنابراین باید از گرسنگی اجتناب کرد. زخم معده می‌تواند برای مدتی فروکش کند؛ ولی بعد از چند هفته علائم بیماری برمی‌گردد؛ پس باید برای درمان به پزشک مراجعه کرد. در موارد کم‌تر علائم و نشانه‌های دیگری هم در زخم معده دیده می‌شود:
ــ بالا آوردن خون که با رنگ قرمز یا سیاه مشخص می‌شود
ــ وجود خون تیره رنگ در مدفوع یا قیری شدن مدفوع
ــ حالت تهوع یا استفراغ
ــ کاهش وزن بدون دلیل
ــ تغییر اشتها
انواع زخم معده
زخم ایجاد شده در معده براساس محل آسیب مخاطی به انواع مختلفی تقسیم می‌شود که دارای سه نوع کلی است:
۱. زخم دیواره معده: زخم گوارشی که دقیقاً دیواره معده را درگیر می‌کند و موجب ایجاد زخم و ناراحتی در خود معده می‌شود.
۲. زخم مری: اگر باکتری‌ها فعالیت شدید در دهانه ورودی غذا به معده داشته باشند، موجب آسیب رسیدن به بافت دهانه معده یا مری خواهند شد که به زخم مری مشهور است.
۳. زخم دوازده یا اثنی عشری: زخم اثنی عشری خلاف زخم مری در قسمت خروجی غذا از معده ایجاد می‌شود. اگر زخم در ورودی غذا به روده و اثنی عشر باشد، به نام زخم دوازده شناخته می‌شود.
عوارض زخم معده در صورت درمان نشدن چیست؟
زخم‌های معده درمان نشده و علائمی که به آن‌ها بی‌توجهی شده است، در طول زمان می‌توانند به عوارض شدیدتری منجر شوند. این عوارض عبارت‌اند از:
۱. سوراخ شدن معده: سوراخ شدن معده به علت پیشرفت زخم معده و نابودی کامل سلول‌های جداره معده به وجود می‌آید و در اثر آن عفونت ایجاد می‌شود. نشانه اصلی زخم معده بروز درد ناگهانی در معده است.
۲. خونریزی داخلی: زخم‌های معده در مواردی به شدت افزایش پیدا می‌کنند و موجب بروز خونریزی داخلی در بیمار می‌شوند. علائم ناشی از خونریزی داخلی می‌تواند سرگیجه، مدفوع تیره رنگ و کاهش غلظت خون باشد.
۳. بافت اسکاری: اسکار نوعی بافت سخت است که پس از هرگونه آسیب به پوست و اندام‌های مختلف تشکیل می‌شود و عمدتاً به همان صورت باقی می‌ماند. این اسکار اگر در معده به وجود بیاید، موجب کاهش فضای دهانه و حجم معده می‌شود که مشکلات بلع را به وجود می‌آورد. از نشانه‌های اسکار معده استفراغ و کاهش وزن است.
چه زمانی به پزشک مراجعه کنیم؟
اگر علائم زخم معده را به صورت‌های زیر در خود مشاهده کردید، حتما به پزشک مراجعه کنید تا شما را معاینه کند و شدت و نوع بیماری شما را تشخیص بدهد.
۱. خونریزی از محل زخم که ممکن است بسیار خطرناک هم باشد.
۲. سوراخ شدن دیواره دستگاه گوارش که دلیلش زخم‌ها هستند.
۳. رخ دادن نفوذ به این معنی که احتمال دارد زخم شما از راه دیواره دستگاه گوارش به یک عضو دیگر مثل پانکراس برود.
۴. رخ دادن انسداد در محل دستگاه گوارش که ممکن است از تورم بافت‌های ملتحمه باشد.
زخم معده چگونه تشخیص داده می‌شود؟
پزشک شما برای تشخیص زخم معده ابتدا می‌تواند سابقه پزشکی را بررسی کند و معاینه بدنی را انجام بدهد؛ سپس ممکن است شما نیاز به انجام یکی از آزمایشات تشخیصی زیر را داشته باشید:
۱. آزمایش: پزشک شما ممکن است آزمایشاتی را برای تعیین وجود باکتری H پیلوری در بدن شما توصیه کند. او ممکن است با استفاده از آزمایش خون، مدفوع یا نفس به دنبال H پیلوری باشد. تست نفس دقیق‌ترین است. آزمایش خون به طور کلی نادرست است و نباید به طور معمول از آن‌ها استفاده شود.
۲. آزمایش تنفس: شما چیزی بنوشید یا بخورید که حاوی کربن رادیواکتیو باشد. H پیلوری ماده موجود در معده شما را تجزیه می‌کند. بعداً شما در یک کیسه نفس می‌کشید که پس از آن مهر و موم می‌شود. اگر به H پیلوری آلوده باشید، نمونه تنفس شما حاوی کربن رادیواکتیو به شکل دی اکسید کربن است.
۳. آندوسکوپی: در روش آندوسکوپی معده پزشک شما لوله توخالی مجهز به یک لنز (آندوسکوپ) را به پایین گلو و درون مری، معده و روده کوچک شما منتقل می‌کند. پزشک با استفاده از آندوسکوپی تلاش می‌کند تا زخم احتمالی را پیدا کند.
درمان پزشکی زخم معده
درمان زخم معده بسته به علت آن متفاوت است. معمولا طی درمان اگر باکتری H.pylori وجود داشته باشد، باید آن را از بین برد و در صورت امکان مصرف آسپرین و مُسکن‌های مشابه آن را کاهش داد یا قطع کرد و با دارو‌های دیگر علائم زخم معده را بهبود بخشید. دارو‌هایی که برای زخم معده تجویز و مصرف می‌شوند، عبارت‌اند از:
۱. آنتی‌بیوتیک‌ها: اگر باکتری H.pylori در دستگاه گوارش شما پیدا شود، پزشک ترکیبی از آنتی‌بیوتیک‌ها را برای از بین بردن آن توصیه خواهد کرد. این آنتی‌بیوتیک‌ها عبارت‌اند از: آموکسی‌سیلین (Amoxil)، کلاریترومایسین (Biaxin)، مترونیدازول (Flagyl)، تینیدازول (Tindamax)، تتراسیکلین (Tetracycline HCL) و لووفلوکساسین (Levaquin). مدت زمان مصرف این آنتی‌بیوتیک‌ها برحسب محل زندگی شما و مقاومت بدن‌تان به آنتی‌بیوتیک متفاوت است.
۲. دارو‌هایی که مانع تولید اسید معده می‌شوند: بازدارنده‌های پروتون پمپ (PPI ها) با غیرفعال کردن قسمت‌هایی از سلول که اسید تولید می‌کنند، اسید معده را کاهش می‌دهند. این دارو‌ها هم شامل دارو‌های بدون نسخه هستند، هم دارو‌هایی که تنها با نسخه‌ی پزشک تهیه می‌شوند. از میان این دارو‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: اومپرازول (Prilosec)، لانسوپرازول (Prevacid)، رابپرازول (Aciphex)، اسومپرازول (Nexium) و پانتوپرازول (Protonix).
۳. دارو‌هایی برای کاهش تولید اسید معده: دارو‌هایی که تولید اسید را متوقف می‌کنند و مسدود کننده‌های هیستامین (H-۲) نیز نامیده می‌شوند، میزان اسید معده دستگاه گوارش شما را کاهش می‌دهند و بدین ترتیب زخم معده را بهبود می‌بخشند و روند درمان آن را تسریع می‌کنند. این دارو‌ها که هم بدون نسخه هم با نسخه قابل تهیه هستند، شامل رانیتیدین (Zantac)، فاموتیدین (Pepcid)، سیمتیدین (Tagamet HB) و نیزاتیدین (Axil AR) هستند.
۴. دارو‌هایی که اسید معده را خنثی می‌کنند: پزشک شما ممکن است در رژیم دارویی‌تان دارو‌هایی را برای خنثی کردن اسید معده بگنجاند. این دارو‌ها اسید معده را خنثی می‌کنند و سریع می‌توانند درد معده را نیز برطرف کنند. بسته به مواد اصلی به کار رفته در این نوع دارو باید دانست که اسهال یا یبوست از عوارض جانبی مصرف این داروهاست.
۵. دارو‌های محافظ لایه داخلی معده: پزشک در برخی موارد ممکن است داروهایی‌ها را تجویز کند که به محافظت از بافت لایه داخلی معده و روده کوچک کمک کنند. از میان این دارو‌ها می‌توان به سوکرالفات (Cerafate) و میسوپروستل (Cytotec) اشاره کرد.
درمان درد معده با روش‌های خانگی
۱. انواع دمنوش‌ها برای درمان درد معده
ــ دمنوش لیمو: یک عدد لیمو را در یک لیوان آب ولرم بفشارید. بهتر است کمی عسل نیز به آن اضافه کنید تا تاثیر بیش‌تری داشته باشد.
ــ دمنوش زنجبیل: برای درمان درد معده ناشی از سوء هاضمه بهترین گزینه است. زنجبیل را می‌توان به صورت مربای یا میوه خشک نیز مصرف کرد. اگر از زخم معده رنج می‌برید، بهتر است یک رژیم حاوی زنجبیل در شکل دمنوش یا مربا داشته باشید.
ــ دمنوش بابونه: بابونه ضد اسپاسم و ضد التهاب است. دمنوش بابونه به آرام شدن درد‌های عصبی معده و سوزش سر دل و کاهش تهوع کمک زیادی می‌کند.
ــ دمنوش نعنا: منتول موجود در نعنا و برگ‌های آن یک مسکن طبیعی برای درد است.
۲. میوه برای درمان درد معده
ــ موز: یکی از میوه‌هایی که می‌تواند تسکین دهنده درد معده باشد، موز است. طبق تحقیقات طب سنتی در مجله لانست موز می‌تواند در رژیم غذایی افرادی که مبتلا به مشکلات معده هستند، گنجانده شود.
ــ انار: یک درمان خانگی این است که مقداری فلفل و نمک را به دانه‌های انار بپاشید و بخورید. انار به کاهش درد معده کمک فراوانی می‌کند.
ــ پاپایا: میوه پاپایا میوه‌ای حاوی آنزیم پاپایین است. این آنزیم به هضم غذا کمک کند. اگر خوردن این گیاه برای شما خوشایند نیست، بهتر است قرص آن را از داروخانه خریداری و به صورت روزانه مصرف کنید.
۳. دانه‌های گیاهی برای درمان درد معده
ــ دانه رازیانه: دانه‌های رازیانه را به مدت یک شب در آب خیس کنید؛ سپس روزانه به جای نوشیدنی از آب آن استفاده کنید.
ــ دانه زیره: برای این منظور ابتدا مقداری دانه زیره را در ماهی تابه سرخ کنید و با کمی نمک مزه‌دار و میل کنید.
۴. ماست برای درمان درد معده
اگر دچار سوء هاضمه هستید و از معده درد خسته شده‌اید، حتما ماست را امتحان کنید. باکتری موجود در ترکیب ماست می‌تواند بهترین درمان برای معالجه درد معده شما باشد.
۵. سبزیجات برای درمان درد معده
ــ جعفری: برگ‌های جعفری را در مقداری آب بخیسانید. نوشیدن آب جعفری و خوردن برگ‌های آن به حفظ سلامتی معده کمک شایانی می‌کند.
ــ شنبلیله و کرفس: دانه‌های شنبلیله و برگ کرفس را خرد کنید و روزانه در رژیم غذایی خود استفاده کنید.
۶. سرکه سیب و گلاب برای درمان درد معده
ــ گلاب: برای رهایی از حالت تهوع گلاب بنوشید.
ــ سرکه سیب: یک لیوان آب با چند قاشق سرکه سیب یک درمان خانگی فوق‌العاده برای درمان درد معده است. سرکه با بهبود هضم به تسکین درد کمک می‌کند.
