شاید بارها برای شما هم پیش آمده باشد که هنگام خرید محصولات خوراکی به برچسب و نوشته‌های روی محصول توجه کنید. برچسب‌هایی که حاوی اطلاعاتی از قند، نمک، کالری، اسیدهای چرب و... افزوده شده به هستند. اما در برخی مواد مصرف‌کنندگان عنوان می‌کنند که اطلاعات مندرج روی این برچسب‌ها با آن چه در محصول وجود دارد یکسان نیست. به عنوان مثال عدد ثابت درج شده روی چند برند مختلف از محصولی مثل ماست درباره نمک، یکسان نیست و برخی از آنها شورتر از میزان ثبت شده هستند. اتفاقی که می‌توانند سلامت افراد به ویژه مبتلایان به بیماری‌های خاص و زمینه‌ای از جمله فشار خون را تهدید کند.
سال ۹۷ هم در این باره پژوهشی انجام و صحت ادعاهای مطرح شده روی بسته‌بندی مواد غذایی شامل تازه، طبیعی، محصولات ارگانیک، غذاهای غنی‌شده، مواد غذایی پرتو دیده و همچنین اظهارات اخطاری مانند غذاهای حساس و فاسد شدنی، غذاهای حساسیت‌زا، محصولات عاری از گلوتن، غذاهای تراریخته و محصولات پروبیوتیک، دارنده گواهی سیستم‌های مدیریت ایمنی مواد غذایی، نشان ایمنی و سلامت، ادعای خالص و بدون مواد نگهدارنده و ادعاهای مربوط به کالری، قند، نمک، چربی و ... بررسی شد. ۲۷۲ محصول از ۸فروشگاه زنجیره‌ای واقع در ۴منطقه جغرافیایی شهر تهران شامل فرآورده‌های شیری (ماست، پنیر، شیر، بستنی، دوغ، کشک، پنیر، پنیر پیتزا، خامه، کره و دسرهای شیری) انتخاب شدند و در نهایت نشان داد که حدود ۴۵ درصد از نمونه‌های بررسی شده اظهارات توصیفی دارند و حدود نیمی از آنها هم غیرمجاز هستند.
موازی‌کاری‌های آسیب‌زا
دکتر منصور رضایی، متخصص تغذیه درباره این که در چه شرایطی این اطلاعات می‌توانند واقعی نباشند می‌گوید: در یک شرایط این داده‌ها به اشتباه ثبت می‌شوند که نشان از جهل دارد اما زمانی که ارائه اطلاعات به عمد متناقض با اصل واقعیت باشد، تقلب صورت می‌گیرد و این ادعای دروغ به نوعی برای جلب مشتری است.
رضایی در پاسخ به این سؤال که سازمان غذا و دارو از نظارت دقیق بر فرآورده‌های غذایی خبر می‌دهد و چطور با چنین شرایطی مواجه می‌شویم، بیان می‌کند: در برخی از موارد، داده‌های اشتباه در برچسب مواد غذایی یا محصولات کشاورزی با هدف تقلب ارائه می‌شوند و به این دلیل امکانپذیر می‌شود که نظارت بر تولید و فروش مواد غذایی قوی نیست. مشکل اینجاست که نهادهای موازی از جمله سازمان غذا و دارو و سازمان استاندارد در این حوزه فعال هستند. سازمان غذا و دارو هم به دلیل نداشتن قدرت اجرایی به معنای واقعی کلمه نمی‌تواند نظارت دقیق علمی و فراگیری در این باره انجام دهد.
او درباره نهادها و سازمان‌های موازی هم توضیح می‌دهد: سازمان‌های نظارتی موازی عبارتند از اداره نظارت بر مواد غذایی، اداره استاندارد، معاونت دارو و درمان وزارت بهداشت و معاونت دارو و غذا. البته این مراکز نظارتی بیشتر از این تعداد هستند و برخی از آنها بر کار تولیدکنندگان برخی هم بر عملکرد مغازه‌ها نظارت دارند. یعنی وظایف نظارتی به صورت جداگانه انجام می‌شود و مشکل در جایی بروز می‌کند که از این موازی کاری‌ها یک عده سود می‌برند.
جدول ترکیبات مواد غذایی نداریم
این متخصص تغذیه به کپی بودن جدول ترکیبات مواد غذایی مشابه کشورهای غربی اشاره می‌کند و می‌گوید: در ایران جدول ترکیبات مواد غذایی آنالیز نداریم. یعنی به صورت بومی در کشور خودمان آنالیز نشده که در سیب زمینی، گوشت مرغ، تخم مرغ و... چه چیزهایی موجود است. ما بر اساس داده‌های ترجمه شده در این باره اطلاعات می‌دهیم. جدول‌هایی که در این باره استفاده می‌کنیم، ترکیبات مواد غذایی است که با توجه به وضعیت کشاورزی در کشورهای غربی تنظیم شده و ما آنها را ترجمه کرده‌ایم. اشکال اینجاست که ما سیب زمینی و سیب تولیدشده در کشور خودمان را مشابه با محصولات بومی آنها در نظر می‌گیریم و هیچ آزمایشی درباره محصولات کشاورزی خودمان نداریم.
ادعاهای فریبنده درباره روغن و ماست
رضایی در ادامه به رویکرد بازارپسند تولید محصولات در کشور اشاره می‌کند و می‌گوید: به عنوان مثال روی روغن‌های نباتی می‌نویسند، بدون کلسترول! اما سؤال اینجاست، کدام گیاهی در کره زمین یافت می‌شود که توانایی تولید کلسترول داشته باشد که بر مبنای آن ادعا می‌شود روغن نباتی می‌تواند حاوی کلسترول یا بدون آن باشد. تمام روغن‌های نباتی که در سراسر دنیا فروخته می‌شود، کلسترول ندارند. شاید این روغن‌ها اسید چرب اشباع داشته باشند که حتما هم دارند اما حاوی کلسترول نیستند. با این حال تولید کنندگان به دلیل اینکه مردم و به ویژه افرادی که بیماری‌های قلبی و عروقی دارند، چنین واژه‌هایی را می‌پسندند، ادعا می‌کنند که مثلا روغن نباتی بدون کلسترول روانه بازار کرده‌اند. البته این ادعای درستی است که روغن نباتی کلسترول ندارد، اما در حقیقت جنبه تقلب و تبلیغ دارد و نوعی عوام فریبی است.
این متخصص تغذیه به یک ادعای فریبنده دیگر هم اشاره می‌کند و ادامه می‌دهد: این مساله را درباره محصول ماست هم شاهدیم. روی قوطی‌ها می‌نویسند «ماست پروبیوتیک» مگر ماست می‌تواند غیرپروبیوتیک باشد. به همه شیرها باید پروبیوتیک اضافه کرد تا تبدیل به ماست شود. به علاوه این که مایع ماست هم حاوی پروبیوتیک است، اما به دلیل اینکه مردم از کلمه پروبیوتیک خوش‌شان می‌آید و تصور می‌کنند که در حال خوردن فراورده‌ای سالم‌تر هستند، تولید کنندگان آن را استفاده می‌کنند تا جذب مشتری و فروش بیشتر محصولاتشان را داشته باشند.
توصیه به مصرف‌کنندگان
رضایی برای کاهش این مضرات توصیه می‌کند که مصرف‌کنندگان سواد و دانش‌شان را ارتباط با مواد غذایی بالا ببرند. جنس فله‌ای و غیر شناسنامه‌ای نخرند. مواد غذایی را بخرند که تاریخ تولید، تاریخ انقضا، محل تولید، مجوز وزارت بهداشت و علامت استاندارد داشته باشد.
البته به تاکید او برخی محصولات هم با همین شرایط در بازار وجود دارند که تقلبی هستند. محصولاتی که برچسب برندهای معتبر دارند اما در نهایت مشخص می‌شود که در یکی از کارگاه‌های زیرزمینی و غیربهداشتی به نام برند خوب و مورد پسند مردم تولید شده‌اند. چالش اصلی اینجاست که ما نظارت کافی بر تولید و عرضه محصولات خوراکی نداریم و این شرایط می‌تواند سلامت مردم را به خطر بیندازد.
اصالت کالا را بررسی کنید
با این وجود اما همچنان تاکید متخصصان بررسی این برچسب‌هاست که شاید تقلبی هم باشند و راهکار اصولی برای اطمینان از شناسایی کالای اصلی از تقلبی بررسی شناسه 16 رقمی اصالت روی محصول در سایت تی‌تک سازمان غذا و دارو به نشانیwww.ttac.ir است.
