مهاجرت از جمله مسایلی است که از دیرباز در جوامع انسانی وجود داشته و سابقه آن به شکل‌گیری اولین جوامع بشری و گسترش شهرنشینی بازمی‌گردد.
درباره علل و عوامل مهاجرت مسایل گوناگونی دخیل هستند که عمدتا به سه دسته کلی شامل عوامل دافعه، عوامل واسطه و عوامل جاذبه تقسیم میشوند.
وجود جنگ و ناامنی، فقر و مشکلات اقتصادی، بیکاری و نبود امنیت شغلی و نارضایتی از شرایط موجود در کشورهای مبدا از جمله دلایلی هستند که در مهاجرت گروهی انسانها تاثیر مستقیم دارند. هر کشور بر اساس سیاست داخلی خود، قوانین و شرایط مشخصی برای پذیرش مهاجر دارد و این قوانین بایستی توسط متقاضیان مهاجرت تمکین شوند.
با توجه به آنچه گفته شد، افراد می‌توانند طبق شرایط خاصی و با طی کردن مراحل، بصورت قانونی به کشور دیگر مهاجرت کنند. در کنار مهاجرت قانونی، برخی افراد به دلایل گوناگون بصورت غیرقانونی مهاجرت می‌کنند.
مهاجرت غیرقانونی به شرایطی گفته می‌شود که فرد یا افراد بدون طی کردن مراحل قانونی وارد خاک یک کشور میشوند یا اینکه پس از اتمام ویزا بدون تمدید مجوزهای قانونی در آن کشور باقی می‌مانند. در شرایط فعلی بدلیل گسترش جنگ و ناامنی، مهاجرت غیرقانونی رواج یافته و به یکی از مشکلات دولتها تبدیل شده است.
شدت گرفتن مهاجرت غیرقانونی و داغ شدن بازار قاچاقچیان انسان، کشورها را وادار می‌کند که برای جلوگیری از ورود بی‌رویه افراد، تمهیداتی اندیشیده و سیاستهای پیشگیرانه‌ای اتخاذ کنند. این موضوع علاوه بر مشکلات اجتماعی، در حوزه های مختلف مانند فرهنگ، سیاست، اقتصاد و امنیت نیز تاثیر مستقیم دارد.
کشورهای مختلف برای پیشگیری از ورود اغلب کشورها در زمینه مهاجرین غیرقانونی نگرانی های امنیتی نیز دارند، دلیل این موضوع گسترش فعالیت گروههای تروریستی در میان مهاجرین غیرقانونی است.بی‌رویه مهاجرین غیرقانونی از روشهای مختلفی استفاده می‌کنند.
تقویت مرزهای زمینی شامل ساخت دیوار مرزی، کشیدن سیم خاردار و افزودن پاسگاه های مرزی و همچنین استفاده از تکنولوژی‌های جدید مانند دوربینهای مداربسته و دید در شب بخشی از این اقدامات است. برخی کشورها نیز با ساختن اردوگاه و بازداشتگاه مرزی سعی می‌کنند مهاجرین غیرقانونی را به نحوی مدیریت کنند.
مجازات قاچاقچیان و کارفرمایانی که از مهاجرین غیرقانونی استفاده می‌کنند نیز یکی دیگر از روشهای جلوگیری از مهاجرت غیرقانونی است. با وجود پیشگیری کشورها از مهاجرت غیرقانونی، همه ساله هزاران نفر از راههای مختلف وارد کشورها میشوند. در ادامه به قوانین سختگیرانه‌ای که برخی کشورها برای مقابله با مهاجرت غیرقانونی دارند، اشاره می شود:
１.استرالیا : این کشور نسبت به سایر کشورها قوانین و مقررات سختگیرانه‌تری در زمینه مهاجرت غیرقانونی دارد. طبق قوانین استرالیا تمامی افرادی که بصورت غیرقانونی و از راههای مختلف(دریایی یا هوایی) به استرالیا می‌رسند، بازداشت شده و به جزایر اطراف استرالیا منتقل میشوند و اجازه حضور در خاک استرالیا را ندارند.
جزیره مانوس، نائورو و پاپوآ نامهایی آشنا برای آندسته از مهاجرین غیرقانونی است که استرالیا را بعنوان مقصد مهاجرت خود انتخاب کرده‌اند. این افراد ممکن است ماهها و یا سالها در این جزایر و در شرایط بسیار سخت منتظر بمانند، ازین‌رو زندگی در شرایط سخت و بلاتکلیفی درازمدت یکی از سختگیرانه‌ترین قوانین است که بازدارندگی بالایی نیز دارد.
کتاب «رفیقی نه مگر کوهستان» اثر بهروز بوچانی، نویسنده کرد ایرانی، سرگذشت یک مهاجر غیرقانونی است که سالها در انتظار پذیرش اقامت استرالیا در جزیره مانوس گرفتار بوده است. این کتاب برنده جوایز متعدد بین‌المللی شده و روایتی واقعی از سختیهای مهاجرت غیرقانونی به استرالیا است. نویسنده کتاب از سال ۲۰۱۳ تا ۲۰۱۷ در جزیره مانوس(در نزدیکی استرالیا) زندانی و منتظر دریافت اقامت استرالیا بود و در نهایت نتوانست وارد خاک استرالیا شود و شهروند نیوزیلند شد.
２.عربستان سعودی: این کشور سیاستهای روشنی در قبال مهاجرت غیرقانونی دارد. اخراج سریع، جریمه نقدی و مجازات از جمله مهمترین سیاستهای عربستان درباره مهاجرت غیرقانونی است. این کشور همه ساله عملیات‌های گسترده‌ای برای شناسایی و اخراج فوری مهاجرین غیرقانونی انجام می‌دهد.
از سوی دیگر کارفرمایانی که از مهاجرین غیرقانونی استفاده کنند با جریمه‌های سنگین مالی و مجازات کیفری روبرو میشوند، برای همین معمولا کارفرمایان عربستان مایل به استخدام مهاجرین غیرقانونی نیستند. عربستان سعودی با این روند توانسته است ورود غیرقانونی را بخوبی کنترل کرده و از آن جلوگیری کند.
３.ایالات متحده آمریکا: آمریکا بر خلاف تصور افکار عمومی، قوانین بشدت سختگیرانه‌ای در زمینه مهاجرت غیرقانونی دارد. این کشور سازنده یکی از طولانی‌ترین دیوارهای مرزی جهان است که در مرز با مکزیک ساخته شده است. رکن اساسی سیاست آمریکا در زمینه مهاجرت غیرقانونی، «ورود سخت» است، به شکلی که وارد شدن به آمریکا سخت‌ترین شرایط را در جهان دارد. علاوه بر دیوار مرزی، نظارت ۲۴ ساعته پلیس، پاسگاههای متعدد و بکارگیری پهپادها و دوربینهای مدرن، ورود به خاک آمریکا را تقریبا غیرممکن کرده است.
آمریکا هم در ورود غیرقانونی و هم در دیپورت و بازداشت، قوانین بسیار سختگیرانه‌ای دارد.
４.روسیه: این کشور نیز شرایط مشابه آمریکا را دارد و از ورود غیرقانونی بشدت جلوگیری می‌کند. روسیه با سیاست اخراج سریع در زمینه مهاجرین غیرقانونی، توانسته است بخش عمده این موضوع را حل کند. پلیس روسیه و نیروهای اطلاعاتی این کشور مهاجرین غیرقانونی را به سرعت شناسایی و بازداشت می‌کنند. در برخی موارد ممکن است فرد برای همیشه از ورود به روسیه منع شود.
این کشور علاوه بر اخراج سریع، جریمه‌های سنگین و بازداشت و زندان را نیز بعنوان ابزار بازدارنده استفاده می‌کند. 5.انگلیس: جلوگیری از ورود مهاجران غیرقانونی به انگلیس به یکی از سیاستهای اصلی دولت های مختلف اروپایی از جمله ریشی سوناک نخست‌وزیر این کشور تبدیل شده است، دولت انگلیس تا به حال بارها از هزینه سنگین اقداماتی که برای مقابله با مهاجرانی که به طور غیرقانونی برای درخواست پناهندگی وارد این کشور میشوند، سخن به میان آورده و اعلام کرده بود که این هزینه به یک بار مالی غیرقابل تحمل تبدیل شده است.
بر اساس این لایحه که به لایحه رواندا مشهور شده، دولت بر اساس یک برنامه پنج ساله، پناهجویانی را که به بریتانیا وارد میشوند به رواندا خواهد فرستاد تا درخواست پناهندگی‌شان از آنجا به جریان بیفتد. براساس این لایحه، حتی در صورت موافقت با تقاضای پناهندگی، پناهجویان اجازه اقامت در رواندا را دریافت می‌کنند و امکان انتقال به بریتانیا را ندارند.
انگلیس: پس از جدا شدن از اتحادیه اروپا، سیاست های سختگیرانه تری در زمینه ورود مهاجرین اتخاذ کرده است و بعنوان یکی از کشورهایی که سخت ترین شرایط را برای مهاجرین غیرقانونی دارد، شناخته می شود.
6.ژاپن: قوانین سخت برای پذیرش پناهندگان و دیپورت فوری از جمله اقدامات ژاپن برای جلوگیری از مهاجرت غیرقانونی است.
بر اساس قوانین مهاجرتی ژاپن، ورود و اقامت غیرقانونی در این کشور جرم محسوب می‌شود و مهاجرینی که بدون ویزا یا با مدارک جعلی وارد ژاپن میشوند، ممکن است با برخوردهای قانونی سختی مواجه شوند. ژاپن معمولاً مهاجرین غیرقانونی را به کشورهای مبدأ خود اخراج می‌کند. این افراد از لحظه‌ای که توسط مقامات مهاجرتی شناسایی شوند، وارد فرایند دیپورت میشوند و تا زمان اخراج، معمولاً در بازداشتگاه‌های ویژه‌ای نگهداری میشوند.
در صورت اخراج، مهاجرین غیرقانونی ممکن است برای مدتی طولانی، به‌طور معمول ۵ تا ۱۰ سال، از ورود مجدد به ژاپن منع شوند. این مدت ممکن است در موارد خاصی، مانند ارتکاب جرم، افزایش یابد. در موارد شدیدتر، مهاجرین غیرقانونی ممکن است علاوه بر اخراج، با جریمه مالی و حتی حبس نیز مواجه شوند. مجازات‌های نقدی می‌تواند از ۳۰۰,۰۰۰ ین به بالا باشد، و در برخی موارد خاص، حتی تا چندین ماه حبس نیز اعمال می‌شود.
7.مالزی: این کشور توانایی چندانی برای مدیریت مرزها ندارد، برای همین عده زیادی مهاجر غیرقانونی وارد خاک این کشور میشوند. مالزی در طول سال طی چندین مرحله عملیات‌های گسترده‌ای برای بازداشت مهاجرین غیرقانونی انجام می‌دهد و پس از بازداشت، معمولا مهاجرین غیرقانونی برای مدتی زندانی شده و سپس به دادگاه فراخوانده میشوند.
این کشور تلاش می‌کند با بازداشت و دادگاهی کردن افراد، از لحاظ روانی افراد را به درجه ای از بلاتکلیفی و استیصال برساند که برای بار دیگر به این کشور نیایند.
8.کشورهای حوزه خلیج فارس: این کشورها نظام اسپانسرینگ یا کفالت را انتخاب کرده‌اند. طبق این نظام، کارفرمایان می‌توانند برای مهاجرین درخواست داده و آنها را تحت تکفل خود بگیرند. ازین‌رو حضور مهاجر به ادامه کار با کارفرما منوط می‌شود و چنانچه کارفرما نخواهد، مهاجر به سرعت دیپورت می‌شود.
9.ترکیه: ترکیه به دلیل موقعیت جغرافیایی خود، به یکی از گذرگاه‌های اصلی مهاجرین و پناهجویانی که قصد رفتن به اروپا را دارند، تبدیل شده است. از همین رو، این کشور قوانین خاصی برای مهاجرین غیرقانونی تدوین کرده است.در مجموع، ترکیه سیاستی ترکیبی از برخوردهای قانونی سختگیرانه و برنامه‌های حمایتی برای مدیریت بحران مهاجرتی اتخاذ کرده است.
این سیاست‌ها در عین تلاش برای جلوگیری از ورود غیرقانونی و اخراج مهاجرین، به دلیل فشارهای بین‌المللی و وضعیت خاص پناهجویان سوری، در برخی موارد جنبه‌های انسانی و حمایتی نیز به خود گرفته است. یونان، مجارستان، ایران و پاکستان در ارتباط با قوانین سختگیرانه مهاجرتی در درجات پایین‌تر این لیست قرار دارند.
با توجه به آنچه گفته شد، می‌توان گفت که جلوگیری از ورود، بازداشت، (تبعید) دادگاهی و اخراج از جمله روشهای مرسوم کشورهای مختلف برای کنترل و مدیریت مهاجرت غیرقانونی توسط کشورها است. جمهوری اسلامی ایران از جمله کشورهایی است که جمعیت کثیری از مهاجرین را در خود جای داده است. در مقایسه با کشورهای اروپایی و آمریکایی، ایران به مراتب میزبان جمعیت بیشتری از مهاجرین بوده و هست.
در یکسال اخیر ایران نیز بدلیل ورود بی‌رویه مهاجرین غیرقانونی، ناچار به جلوگیری از این مسأله شده و سیاست بازگشت مهاجرین غیرقانونی را در پیش گرفته است. ناگفته نماند که جمعیت عظیمی از مهاجرین ساکن ایران بصورت قانونی زندگی می‌کنند و صرفا افرادی که بدون مجوزهای قانونی و از مسیر قاچاق وارد این کشور شده‌اند، به کشورشان بازگردانده میشوند.
