راهنماتو – دوره تیموری در تاریخ ایران اسلامی، نه تنها به‌دلیل دستاوردهای سیاسی و نظامی تیمور لنگ، بلکه به خاطر آثار معماری برجای‌مانده از آن دوره، در یادها مانده است. این دوره، با بهره‌گیری از تکنیک‌های هنری متنوع و شگفت‌انگیز، شاهد ساخت بناهای عظیم و تزئینات زیبا بود که هنوز هم تحسین‌برانگیز است.
به گزارش راهنماتو، دوره تیموری، با وجود جنگ‌ها و خونریزی‌های بی‌شمار که آغاز آن را رقم زد، یکی از درخشان‌ترین دوره‌های هنر و فرهنگ ایران اسلامی محسوب می‌شود.
در این دوران، تیمور لنگ نه‌تنها به دنبال گسترش قلمرو خود بود بلکه در زمینه ساخت و ساز و رونق معماری نیز توجه زیادی به جزئیات داشت. او گاهی در توجه به جزئیات به قدری دقت به خرج می داد که معماران را تهدید به مرگ می کرد.
بنابراین، نه تنها در دوران تیمور بلکه در دوران حاکمان پس از او نیز بناهای باشکوهی در ایران و کشورهای همسایه ساخته شد و برخی از آن ها همچنان در تاریخ معماری جهان به‌عنوان نمونه‌هایی برجسته از هنر اسلامی شناخته می‌شوند.
تزئینات این بناها با استفاده از تکنیک‌های منحصربه‌فرد مانند کاشیکاری معرق، طلاچسبانی و گچبری، توانسته‌اند شکوه و عظمت خاصی را به آثار تیموریان ببخشند.
در این مقاله از راهنمای سیر و سفر، با توجه به گزارش‌های مورخان معتبر و آثار باقی‌مانده، برخی از آثار برجای مانده از دوره تیموریان را بررسی می کنیم و پیش از آن سفری خواهیم داشت به دوره ای که تیمور زمام قدرت را در دست گرفت.
تیمور لنگ در ایران
شجاع الدین تیمور، کسی که بعدتر به امیر تیمور گورکانی شهرت یافت و پایه گذار دودمان تیموری به حساب آمد، یکی از دوگانه ترین چهره های تاریخ را دارد. چرا؟
از یک سو در تاریخ ما با چهره ی خونریز و بی رحمی از او طرف هستیم که برای تصرف سرزمین ها از هیچ گونه جنایتی کوتاه نمی آید و از طرفی دیگر با مردی هنردوست که نه تنها در ایران بلکه در زادگاهش سمرقند نیز زیباترین آثار هنری را بر جای گذاشت.
بناهای ساخته شده در عصر تیموری در ایران تا جایی پیش رفتند که سبک خاصی را از آن خود کرده و مکتب آذری نام گرفتند. البته این مکتب از عهد مغولی ایرانی (ایلخانان مغول) آغاز شده بود و در فاصله قرون 7،8 و 9 هجری دوام آورد.
با این وجود نمی توان خونریزی های تیمور لنگ در ایران را به دست فراموشی سپرد. به همین خاطر است که مورخان برای بیان وضعیت تیمور گورکانی مدام دچار دوگانگی بودند و این نگاه که امروزه به دست ما رسیده، باعث می شود که ما نیز به شک برسیم. تیمور واقعا که بود؟ یک خونریزِ بی رحم یا مردی که به هنر علاقه نشان می داد و تلاش داشت ادب را گسترش دهد؟
برای رسیدن به پاسخ این سوال باید ابتدا به رد پای او در تاریخ نگاه انداخت. به لحظاتی که ایران در آتش تیمور می سوخت.
در دل تاریکی قرن هشتم هجری، تیموری که از ماوراءالنهر برخاست نامش لرزه بر پادشاهان می‌انداخت. او که خود را وارث چنگیز می‌دانست، با شمشیر و آتش به ایران تاخت. اما این حملات تنها جنگ‌هایی عادی نبودند؛ هر نبرد تیمور پرسشی برای تاریخ به جا گذاشت: چگونه یک مرد می‌تواند سرنوشت یک تمدن را تغییر دهد؟
یورش نخست؛ خون در کوچه های اصفهان
سال ۷۸۸ هجری قمری. اصفهان، شهر علم و هنر، در برابر سپاهی ایستاده بود که هیچ چیز جلودارش نبود. ابتدا تیمور با مردم صلح کرد، اما ناگهان پیمان شکسته شد. چرا؟ قیام مردم علیه مأموران مالیاتی تیمور، خشم او را برانگیخت. در انتقام، دستور قتل‌عامی بی‌سابقه را داد. روایت‌ها از ۷۰ هزار کشته حکایت دارند؛ از سرهایشان، مناره‌هایی برپا شد تا دیگران بدانند: سرپیچی از تیمور، هزینه‌ای وحشتناک دارد.
یورش دوم؛ سقوط آل مظفر، فریادهای شیراز
سال ۷۹۴ هجری. شیراز، نگین درخشان فرهنگ ایرانی، تحت حکومت آل مظفر بود. اما تیمور برای دوستی نیامده بود. شاه منصور، آخرین امید آل‌مظفر، در نبردی خونین کشته شد و سلسله‌اش نابود گشت. آیا او می‌توانست تاریخ را تغییر دهد؟ شاید، اما سرنوشت با شمشیر تیمور نوشته می‌شد.
سیستان، لرستان و طبرستان؛ آخرین سنگرهای مقاومت
مردمان سیستان، دلیر و سرسخت، در برابر تیمور ایستادند. اما او تنها نمی‌کشت، بلکه زمین را چنان سوخت که دیگر امیدی برای زنده ماندن باقی نماند. در طبرستان، سید کمال‌الدین مرعشی، آخرین فرمانروای مرعشیان، اسیر شد و یک سلسله دیگر به تاریخ پیوست. آیا این پایان کار بود؟ هرگز. تیمور، همچنان تشنه‌ی فتح بود.
بغداد و نبردی که امپراتوری عثمانی را لرزاند
۸۰۳ هجری. بغداد، مرکز خلافت عباسیان، به چنگ تیمور افتاد و سلطان احمد جلایر گریخت. اما بزرگ‌ترین چالش هنوز پیش رو بود: بایزید یکم، سلطان عثمانی. در نبرد سرنوشت‌ساز آنکارا (۸۰۴ هـ.ق)، تیمور ارتشی را شکست داد که تا آن زمان شکست‌ناپذیر به نظر می‌رسید. او سلطان عثمانی را اسیر کرد، در قفسی آهنین زندانی ساخت، و امپراتوری عثمانی را تا مرز فروپاشی برد.
بیشتر بخوانید: رد باستانی جشن سپندارمذگان ؛ زنانی که در آثار باستانی ساسانیان جاودانه شدند
ایران پس از طوفان تیمور لنگ؛ چه چیزی باقی ماند؟
پس از این همه خونریزی، این سؤال همچنان باقی است: تیمور برای ایران چه باقی گذاشت؟ تمدنی که روزگاری در اوج بود، در خاک و آتش فرو رفت. اما تیمور تنها ویرانگر نبود؛ او هنرمندان، معماران و دانشمندان ایرانی را به سمرقند برد، شهری که به لطف نبوغ ایرانیان، به درخشان‌ترین مرکز فرهنگی جهان تبدیل شد.
درواقع، قرن‌ها از دوران تیموری گذشته، اما هنوز هم نام این دوره با یکی از درخشان‌ترین فصل‌های معماری ایران اسلامی گره خورده است. بناهایی که روزگاری سمرقند، هرات و مشهد را به نگین‌هایی درخشان بر پیکره جهان اسلام تبدیل کردند، امروز در برابر طوفان زمان ایستاده‌اند؛ گاه با قامت استوار و گاه تنها در خطوطی محو از توصیفات مورخان.
تیمور، این فرمانروای بی‌همتا، از دل شهر سبز یا کش در آسیای مرکزی برخاست و سمرقند را به پایتختی برگزید؛ شهری که به صحنه‌ای برای تجلی قدرت، هنر و دانش بدل شد. به گزارش راهنماتو هرات نیز، دیگر کانون شکوه تیموری، محفل هنرمندان و معمارانی بود که شاهزادگان تیموری با حمایت‌های بی‌دریغشان، زمینه خلق آثاری جاودان را برایشان فراهم آوردند.
اما چه چیزی معماری تیموری را چنین خاص و متمایز می‌کند؟ آیا تنها عظمت و شکوه بی‌نظیر بناهاست که چشم‌ها را خیره می‌سازد؟ یا رمز این جاذبه را باید در تزیینات پرتجمل، کاشی‌کاری‌های حیرت‌انگیز، هندسه باشکوه و سرمایه‌گذاری‌های عظیمی جست‌وجو کرد که هدفی فراتر از زیبایی داشتند؟
بناهای به‌جا مانده از این عصر نه‌تنها نشان از توانمندی بی‌چون‌وچرای معماران و سطح بالای دانش آن‌ها دارند، بلکه حکایتگر سیاستی هوشمندانه نیز هستند: انعکاس قدرت تیموریان در قالب هنر! اما با وجود همه این عظمت‌ها، زلزله‌های مکرر، یورش‌های ویرانگر و گذر بی‌رحمانه زمان بسیاری از این آثار را در کام فراموشی فرو برده است.
با این حال، هنوز هم وقتی گنبدهای فیروزه‌ای، مناره‌های سر به فلک کشیده و کتیبه‌های خیره‌کننده بناهای تیموری را می‌بینیم، این پرسش در ذهنمان جرقه می‌زند: اگر این بناهای باشکوه، تنها بازماندگان عصر تیموری باشند، پس آنچه از میان رفته، چه میزان از عظمت این دوران را در خود داشته است؟ در ادامه برخی از این بناها را به شما معرفی می کنیم.
بناهای بر جای مانده از دوره تیموری
حال که با حال و هوای عصری که تیموریان در ایران داشتند آشنا شدیم و در کنار خونریزی ها متوجه شدیم که تیمور لنگ و حاکمان پس از او به هنر و هنرورزی علاقه داشتند برخی از بناهای بر جای مانده از آن ها را مرور می کنیم که سراسر ایران؛ از یزد تا مشهد پراکنده هستند. پس از آشنایی با این بناها، حین سفر به هر یک از این شهرهای ایران سری بهشان می زنیم.
مکتب آذری در معماری تیموری
پیش از اینکه بناهای برجای مانده از دوره تیموری را بررسی کنیم بهتر است با ویژگی های معماری آنان آشنایی پیدا کنیم تا با دیدن بناهای تاریخی و بررسی آن به خودی خود متوجه شویم این بنا در چه دوره ای ساخته شده است.
مکتب آذری که در ادامه سبک رازی به وجود آمده بود به شدت تحت تاثیر معماری عهد سلجوقیان قرار داشت اما رفته رفته اثر انگشت خود را یافت.
در زمان هلاکو و زمانی که مراغه تبدیل به پایتخت شد و زمانی که سمرقند با حضور تیمور پایتخت بود، مکتب آذری دوام داشت. اما، در دوره تیمور معماران هنرمندی همچون قوام الدین شیرازی، غیاث الدین و زین الدین شیرازی به کار مشغول بودند و توانستند زیباترین بناهای ممکن در عصر خود را به وجود آورند.
نکته جالب این است که معماری تیموری به کشیدگی بنا و ارتفاع آن اهمیت زیادی می داد به همین خاطر بسیاری از متخصصان آن را قابل مقایسه با عهد گوتیک در اروپا می دانند.
علاوه بر این، بناهای عظیم، تناسبات عمودی، ایوان با پلان های مستطیلی و وفور تزئیناتی مثل گچ بری و کاشی کاری به خصوص زرین فام و نقش برجسته رواج داشت. به گزارش راهنماتو در دوره تیموریان به خصوص به فضای گنبد و گنبدخانه اهمیت فراوانی می دادند و کاشی های معرق را به بنا می افزودند. نمونه بارز چنین بنایی را در سمرقند و در آرامگاه تیمور می بینیم که با گنبدی ساقه و خیاره دار همچنان پابرجاست.
مقبره شاهرخ تیموری در سمنان
حضور تیموریان در سمنان، هرچند کوتاه، اما با ردپایی از هنر و معماری درخشان این دوره همراه بود. یکی از بناهای منسوب به این دوران، مقبره‌ای چهارضلعی در نزدیکی صحن امامزاده جعفر دامغان است که برخی آن را آرامگاه شاهرخ تیموری می‌دانند.
این بنا با ارتفاع ۱۲ متری و گنبد آجری کوچک خود، نمونه‌ای از معماری تیموری با کاشی‌کاری‌های ظریف همان عصر است. بااین‌حال، برخی پژوهشگران معتقدند که این بنا در اصل خانقاهی بوده و ارتباطی با مقبره شاهرخ ندارد. فارغ از این تردیدها، این اثر بازمانده‌ای از دوران شکوفایی فرهنگی تیموریان است که در سراسر ایران، از هرات و سمرقند گرفته تا دامغان و سمنان، ریشه دوانده بود.
آدرس مقبره شاهرخ تیموری
برای رفتن به مقبره شاهرخ تیموری باید به سمنان، شهر دامغان، بلوار امام، خیابان شهید فلاحی بروید.
بقعه ستی فاطمه خاتون در یزد
در قلب بافت تاریخی یزد و در پس دیوارهای شرقی تکیه امیرچخماق، آرامگاهی نهفته است که به یکی از بانوان برجسته عصر تیموری، ستی فاطمه خاتون، منسوب می‌شود. این بقعه که چندین سال پیش کشف شد، متعلق به همسر امیر جلال‌الدین چخماق، سردار نامدار شاهرخ تیموری و خواهر گوهرشاد خاتون، بانوی بانفوذ عصر تیموری است.
مقبره ستی فاطمه، با گنبدی منحصربه‌فرد و چین‌خوردگی‌های زیبا، نمایی جذاب دارد که رنگ آبی و تزیینات خاص آن، هماهنگی چشم‌نوازی با معماری مجموعه امیرچخماق ایجاد کرده است. جلوه‌ی آبی‌رنگ این گنبد، گویی مانند آب از مرکز آن به پایین سرازیر شده و زیبایی خاصی به بنا بخشیده است.
نکته جالب توجه در مورد این مقبره، جایگاه ویژه زنان در عصر تیموری است. همسر امیرچخماق، که زنی خردمند و نیکوکار بود، نقش مهمی در توسعه یزد داشت و مجموعه تاریخی امیرچخماق را نیز به همین نیت بنا کرد. این مجموعه شامل بازارها، خانقاه‌ها، کاروان‌سراها، آب‌انبارها و قنات‌خانه‌ها بود که برای رفاه مردم و مسافران ساخته شد.
مسجد جامع امیرچخماق که امروزه به یکی از نمادهای یزد تبدیل شده، یکی دیگر از اقدامات این بانوی نیکوکار بود. در ساخت این مسجد، وحدت شیعه و سنی در نظر گرفته شد، به همین دلیل برخلاف معماری مساجد شیعیان که دارای دو مناره بودند، این مسجد بدون مناره ساخته شد.
آدرس بقعه ستی فاطمه خاتون
برای رفتن به بقعه ستی فاطمه خاتون باید به یزد، شمال میدان امیرچخماق بروید.
مسجد جامع در یزد
از شاخص ترین مساجد تک ایوانی در معماری ایران، مسجد جامع یزد است که مرتفع ترین درایگاه را دارد. یعنی هنگامی که شما رو در روی این درایگاه قرار بگیرید شیفته و مجذوب عظمت آن خواهید شد.اما چرا؟ وجود طاق نماهای متعدد در دو سوی این درایگاه موجب شده که این چنین کشیده به نظر برسد.
ایوان ورودی آن در عهد تیموری ساخته شده و در عهد صفوی منارهای زوج به آن اضافه شده است. اما، این مسجد 900 ساله، حرف های فراوانی برای گفتن دارد تا جایی که برخی معتقدند پایه اصلی آن در عصر ساسانیان ریخته شده است و مسجدی که امروزه می بینیم بر روی آتشکده ای از آن دوره بنا شده است.
آدرس مسجد جامع یزد
برای رفتن به مسجد جامع یزد باید به ضلع غربی خیابان امام خمینی، محله فهادان بروید.
مدرسه غیاثیه خرجرد در خراسان رضوی
در پنج کیلومتری جنوب خواف، بر سر راه تربت حیدریه، مدرسه غیاثیه خرجرد همچنان ایستاده است؛ بنایی باشکوه از عصر تیموری که نمونه‌ای درخشان از مدارس چهار ایوانی و آجری ایران محسوب می‌شود.
این مدرسه که توسط غیاث‌الدین و به سبک معمار برجسته پیراحمد خوافی ساخته شد، ابتدا مرکزی علمی بود اما بعدها کارکردی مذهبی پیدا کرد. با وجود قدمتی بیش از ۵۵۰ سال، کاشی‌های معرق زیبای آن با رنگ‌های فیروزه‌ای، سفید و آجری هنوز جلوه‌ای خیره‌کننده دارند.
بنای مستطیل‌شکل آن، با ۳۲ حجره، مسجد، مدرسه و صحنی چهار ایوانی، ترکیبی هماهنگ از شکوه و کاربری است. ایوان قبله، بزرگ‌ترین ایوان این بنا، با مقرنس‌کاری و نقوش اسلیمی، گچبری و آجرکاری تزیین شده است.
مدرسه غیاثیه، اگرچه خیلی زود از مرکزیت علمی خارج شد، اما همچنان یکی از شاهکارهای معماری تیموری و از مهم‌ترین بناهای تاریخی خراسان به شمار می‌رود.
آدرس مدرسه غیاثیه خرجرد
برای رفتن به مدرسه غیاثیه خرجرد باید به خراسان رضوی، خواف، خرجرد بروید.
چهارطاقی دوره تیموری در خراسان شمالی
در شهرستان شیروان، در شمال شرقی امامزاده حمزه رضا، بنای چهارطاقی تیموری همچنان استوار مانده است؛ یادگاری که به یکی از سرداران تیمور گورکانی منسوب است.
این بنا که از خشت و آجر ساخته شده، دارای سقف هشت‌ضلعی و سردابه‌ای است که برخی آن را هم‌دوره عصر ایلخانی می‌دانند. فضای داخلی با گچ‌اندود و بخش بیرونی آن با طاق‌نماهای جناقی و آجرچینی تزیین‌شده، جلوه‌ای خاص به بنا بخشیده است.
گنبد بنا، با ارتفاعی در حدود چهار متر، رنگ‌های فیروزه‌ای و کتیبه‌هایی با نقوش اسلیمی داشته که متأسفانه به سرقت رفته‌اند. چهارطاقی تیموری شیروان، با گذر قرن‌ها، همچنان رازی نهفته از دوران تیمور را در دل خود نگه داشته است.
آدرس چهارطاقی دوره تیموری
برای رفتن به چهارطاقی دوره تیموری باید به ۶ کیلومتری شیروان، مجاورت روستای زیارت، شمال شرق امامزاده حمزه رضا بروید.
مسجد گوهرشاد در مشهد
در جنوب حرم امام رضا (ع)، بنای باشکوه مسجد گوهرشاد، یکی از شاهکارهای معماری تیموری، جلوه‌ای از ظرافت و هنر اسلامی را به نمایش گذاشته است. این مسجد به دستور گوهرشاد خاتون، همسر شاهرخ تیموری، و به دست قوام‌الدین شیرازی ساخته شد.
نکته جالب در مورد این مسجد که عناصر تزئینی آن به حساب می آید، کتبیه های آن است که به خط ثلث و به دست بایسنقر میرزا نوشته شده است. بعلاوه، در یکی از ایوان ها با خط بنایی نگاره ای «گله ای» که برگرفته از طبیعت است وجود دارد که بر زیبایی آن افزوده. این بار حین سفر به مشهد مقدس حتما به جزئیات این بنای باشکوه دقت کنید.
علاوه بر این، کاشی‌کاری‌های معرق و سبک چهارایوانی این مسجد، از ویژگی‌های بارز آن است. با گذر زمان، بخش‌هایی از مسجد، به‌ویژه ایوان مقصوره و گنبد آن، آسیب دید و چندین بار مرمت شد. امروزه این مسجد همچنان یکی از بزرگ‌ترین مساجد تاریخی ایران و کانونی معنوی در کنار بارگاه امام رضا (ع) باقی مانده است.
آدرس مسجد گوهرشاد
برای رفتن به مسجد گوهرشاد باید به مشهد مقدس، جنوب حرم مطهر امام رضا بروید.
بیشتر بخوانید: راهنمای سفر نوروزی به مشهد ؛ بهترین مکان‌ها برای تفریح، خرید و گردش
پل قافلانکوه در زنجان
در ۲۰ کیلومتری جنوب شرقی میانه، پل تاریخی قزل‌اوزن با شکوهی ۶۰۰ ساله، بر فراز رودخانه‌ای به همین نام قرار گرفته است. این پل که در دوره تیموری و پیش از صفویان ساخته شده، دارای یک دهانه بزرگ و دو دهانه جانبی کوچک است.
برخی باستان‌شناسان، شالوده اولیه آن را به دوران ساسانی نسبت می‌دهند. مسافران و جهانگردان بسیاری، ازجمله مادام دیولافوا، در سفرنامه‌های خود این پل را ستوده‌اند. پروفسور پوپ نیز، در کتاب بررسی هنرهای ایران، تاریخ ساخت آن را قرن ۱۰ هجری دانسته و حاج عباس قزوینی را معمار آن معرفی کرده است.
آدرس پل قافلانکوه
برای رفتن به پل قافلانکوه باید به 20 کیلومتری جنوب شرقی میانه بروید.
مسجد کبود در تبریز
با گذر از عهد تیموری و در زمان قراقویونلوها بنایی ساخته شد که امروزه آن را با نام مسجد کبود می شناسیم. مسجدی که به دلیل رنگ های کار شده در آن کبود نام گرفته و عناصر هنری تیموریان را با خود به همراه دارد.
اگرچه این بنا این روزها به شدت آسیب دیده است اما همچنان آوای قوی شیوه آذری است که پیش تر در مورد مکتبش با شما صحبت کردیم. از طرفی دیگر این بنا را فیروزه اسلام هم می دانستند.
ممکن است بپرسید چطور رنگ این بنا تا این حد خاص است؟ تهرنگ این مسجد را از مسجد شاه ولی تفت گرفتند و پس از مسجد کبود نیز در مسجد شیخ لطف الله پیاده سازی کردند، اما از نظر رنگ، هیچ کدام به باشکوهی مسجد کبود نشدند.
از آن جایی که مسجد کبود در شهر سرد تبریز بنا شد، آن را بدون میان سرا ساختند تا خبری از سرما نباشد. کاشی های معرق آبی لاجوردی بر زمینه سفید، برونگرایی آن و طرح چهار ایوانی منحصر به فرد آن همگی از ویژگی های بارز مسجد کبود هستند.
آدرس مسجد کبود
برای رفتن به مسجد کبود باید به استان آذربایجان شرقی، تبریز، خیابان امام خمینی، نرسیده به میدان ساعت، جنب پارک خاقانی بروید.
بیشتر بخوانید: سفر به سرزمین سلیمان سیرافی ؛ زیباترین بنادر تاریخی خلیج فارس که باید ببینید
نگارگری در عهد تیموری
نگاره ای از خاوران نامه مربوط به مکتب شیراز (تیموری)
به جز بناهای زیبایی که از عهد تیموری در ایران باقی مانده است، می توانیم به رونق هنر نگارنگری در عهد تیموری هم نگاهی داشته باشیم. در این عهد سه مکتب مهم نگارگری در ایران رواج داشت. اولی مکتب شیراز بود که در فاصله سده 9 تا اواخر سده 10 هجری قمری رواج داشت و کتاب های مهمی همچون گلچین یا منتخبات اسکندر سلطان، شاهنامه ابراهیم سلطان و خاوران نامه در آن مصور سازی شد.
نگاره ای از شاهنامه بایسنقری از مکتب هرات اول
پس از آن در مکتب هرات اول و در نیمه نخست سده 9 هجری قمری، مهم ترین مرکز فرهنگی و کتاب آرایی به شهر هرات منتقل شد که مربوط به کتابخانه بایسنقر میرزا ،نوه تیمور لنگ، می شد. نقاشان در این دوره از تاثیرات هنر چینی به طور کامل دور شده بودند و ویژگی هایی منحصرا برای ایران زمین به وجود آوردند. مولانا خلیل، پاینده درویش، جعفر بایسنقری، قوام الدین مجلد، مولانا علی مصوری و بسیاری دیگر از جمله هنرمندان این دوره بودند و کتاب های ارزشمندی همچون، شاهنامه بایسنقری، کلیله و دمنه بایسنقری، شاهنامه محمد جوکی، جامع التواریخ و معراج نامه را مصور سازی کردند.
نگاره ای از بوستان سعدی برجای مانده از مکتب هرات دوم (مکتب بهزاد)
در سومین مکتب نگارگری عصر تیموری نیز مکتب هرات دوم را می بینیم که با مکتب بهزاد نیز شناخته می شود چراکه این هنرمند، اقدامات مهمی در هنر ایران در این مکتب به انجام رسانید. در نیمه دوم سده 9 ه.ق و در زمان سلطان حسین بایقرا و میرعلیشیرنوایی شاهد اوج مکتب هرات دوم هستیم. از جمله مهم ترین نگاره های برجای مانده از مکتب هرات دوم می توانیم به نگاره هایی در مرقع گلشن، خمسه تظامی که در موزه بریتانیا نگهداری می شود، بوستان سعدی که در مصر نگهداری می شود و تاریخ طبری و دیوان میرعلیشیر نوایی اشاره کنیم.
