راهنماتو- جهنم دره یکی از شگفت‌انگیزترین مقاصد طبیعت‌گردی در ایران است؛ جایی که نامش تداعی‌کننده ترس و تاریکی است، اما در واقع با پوشش گیاهی غنی، رودخانه‌های جاری، و ردپای عشایر شاهسون، تصویری خیره‌کننده از بهشت را به نمایش می‌گذارد.
به گزارش راهنماتو، یکی از تاثیرگذارترین اقوام‌های عشایری در تاریخ ایران، شاهسون‌ها هستند؛ مردمان دلاوری که ردپایشان در سپاه صفویان، در قرارداد ترکمنچای و حتی حالا بر دشت‌های زیبای اردبیل و به خصوص مشگین‌شهر دیده می‌شود.
سال‌ها پیش، در محلی که امروز به‌نام روستای موئیل شناخته می‌شود، دشت‌های سرسبز و ییلاق‌های خنکی گسترده بودند که شاهسون‌ها، این عشایر دلاور و پرتلاش، آن را محل گذر و زندگی موقت خود قرار داده بودند. دره‌هایی که امروز برای بسیاری از گردشگران ناشناخته‌اند، در گذشته بخشی از مسیر کوچ سالانه این قوم بودند؛ مسیری که به سوی قله‌های مرتفع و ییلاق‌های خوش‌آب‌وهوایی چون آیقار، تندیرلی و هازامیغ می‌رفت.
بنابراین شاید هیچ‌کس به‌اندازه شاهسون‌ها با جهنم دره و پیچ‌وخم‌هایش آشنا نباشد؛ دره‌ای که نامش ترس‌آور است اما باطنی لبریز از زندگی، آرامش و زیبایی دارد. این مسیرهای صعب‌العبور نه‌تنها راهی برای رسیدن به مراتع بودند، بلکه بخشی از سبک زندگی و هویت فرهنگی شاهسون‌ها را نیز شکل می‌دادند. هنوز هم، با گذشت سال‌ها، برخی از این کوچ‌ها ادامه دارد و خاطره‌ی زنگ کاروان و صدای نی در پیچ‌وخم‌های جهنم دره زنده مانده است.
در ادامه ضمن اشاره به این نکته که چرا به این تکه از بهشت «جهنم دره» می‌گویند و شاهسون‌ها چه کسانی هستند، این دره شگفت‌انگیز را برای تفریحی بهاری معرفی می‌کنیم تا از حضور در این همه زیبایی لذت ببرید.
بیشتر بخوانید: ۸ گل آپارتمانی که تو بهار عطر خونه رو مثل بهشت می‌کنن!
شاهسون‌ها چه کسانی هستند؟
استان اردبیل، با دامنه‌های پرشکوه سبلان و دشت‌های سرسبز مغان، از دیرباز مأمن ایل‌ها و طوایف کوچ‌نشینی بوده است که در جستجوی امنیت، هویت و استقلال به این پهنه از ایران پناه آورده‌اند. از جمله این طوایف، ایل شاهسون است که ریشه‌هایش به کوچ اجباری طوایف ترک‌زبان آناتولی در اواخر قرن شانزدهم میلادی بازمی‌گردد.
در این زمان، با افزایش فشارهای امپراتوری عثمانی، یون‌سور پاشا، یکی از بزرگان این طوایف، به همراه قوم خود به ایران پناه آورد و با حمایت شاه عباس صفوی، در دشت‌های پهناور مغان سکنی گزید. شاه عباس برای مقابله با طغیان قزلباشان، این طوایف تازه‌وارد را با نام «شاهسون» یعنی «دوست‌داران شاه» سامان داد و از آنان نیرویی وفادار و سازمان‌یافته برای حفظ قدرت صفوی ساخت. شاهسون‌ها، که در آغاز سنی‌مذهب بودند، به‌تدریج به تشیع گرویدند و در شکل‌گیری هویت مذهبی، نظامی و سیاسی ایران نقش مهمی ایفا کردند.
در سده نوزدهم، ایل شاهسون که در منطقه مغان و دامنه‌های سبلان پراکنده بود، ناگزیر به درگیری‌های نظامی کشیده شد. با امضای قرارداد ترکمانچای در سال ۱۸۲۸ میلادی، بخش‌های وسیعی از اراضی ییلاقی و قشلاقی شاهسون‌ها در شمال ارس از دست رفت.
با این حال، شاهسون‌ها همچنان در دامنه‌های کوه سبلان، از جمله مناطق زیبایی همچون جهنم دره، آیقار، تندیرلی و هازامیغ، به کوچ‌های سالانه خود ادامه دادند. آن‌ها از این دره‌ها به‌عنوان راه‌های دسترسی به ییلاق‌های مرتفع استفاده کرده و حضورشان در این مناطق، پیوندی ناگسستنی میان فرهنگ ایلی و جغرافیای بکر و رازآلود اردبیل ایجاد کرده است.
جهنم دره کجاست؟
جهنم دره یا آن‌گونه که مردم بومی آن را می‌نامند، جهنم دره‌سی، یکی از شگفت‌انگیزترین و بکرترین جلوه‌های طبیعت استان اردبیل است که در ۲۰ کیلومتری جنوب شهرستان مشگین‌شهر، در نزدیکی روستای موئیل و در دامنه‌های شمالی کوه پرشکوه سبلان قرار دارد. این دره‌ی عمیق و چشم‌نواز، از هر سو توسط صخره‌هایی بلند و سخت‌گذر احاطه شده، اما در دل همین چهره خشن طبیعی، رودخانه خیاوچایی با زلالی و طراوت خود جریان دارد و صحنه‌ای از تضاد زیبا میان سنگ و آب را به‌وجود می‌آورد. آب این رود، در تابستان آن‌قدر سرد و خنک است که گویی از دل یخچال‌های طبیعی سرچشمه می‌گیرد، و در زمستان با قندیل‌هایی که از صخره‌ها آویزان می‌شود، چهره‌ای خیال‌انگیز و افسانه‌ای به خود می‌گیرد. نام «جهنم» شاید از صعب‌العبور بودن یا خشن‌بودن ظاهری دره گرفته شده باشد، اما آنچه از درون آن دیده می‌شود، بیشتر شبیه بهشتی گمشده در دل کوهستان است.
چگونه به جهنم دره برویم؟
فاصله اردبیل تا جهنم دره ۱۱۶ کیلومتر است پس شما برای سفر به آن حدودا ۱ ساعت و ۵۵ دقیقه زمان نیاز دارید. برای رسیدن به جهنم دره، ابتدا باید خود را به روستای موئیل در جنوب مشگین‌شهر برسانید. از این روستا، بخشی از مسیر را می‌توان با خودرو طی کرد، اما ادامه راه به دلیل صخره‌ای بودن و عرض کم مسیر، نیاز به پیاده‌روی در دل طبیعت دارد. این مسیر، اگرچه کمی دشوار است، اما به دلیل مناظر بکر و صدای آرام‌بخش رود، به تجربه‌ای فراموش‌نشدنی برای علاقه‌مندان به طبیعت‌گردی بدل می‌شود.
چرا به این دره سرسبز «جهنم دره» می‌گویند؟
علت نام‌گذاری این دره سرسبز و شگفت‌انگیز به «جهنم دره» یا «جهنم دره‌سی»، برخلاف زیبایی‌های وصف‌ناشدنی‌اش، به مسیر صعب‌العبور و سراشیبی‌های بسیار تند آن بازمی‌گردد که گاه تا ۷۰ درصد شیب دارند و با خاکی سست و لغزنده همراه‌اند که هر لحظه ممکن است زیر پای رهگذران خالی شود. این ویژگی‌های خطرناک و پرچالش باعث شده تنها کوهنوردان و طبیعت‌گردان حرفه‌ای جرئت ورود به دره را داشته باشند و اهالی منطقه نیز، به دلیل دشواری و هیبت مسیر، این نام خاص و ترسناک را برای آن برگزینند. اما با نزدیک شدن به اعماق دره، چشمه‌های آب گرم طبیعی، قندیل‌های یخی، طبیعتی دست‌نخورده و زیست‌بومی پویا چنان چهره‌ای از بهشت به تصویر می‌کشند که این نام ترسناک، دیگر معنای واقعی خود را از دست می‌دهد.
جاذبه‌های دیدنی جهنم دره
جهنم دره‌سی، واقع در دل کوهستان‌های سبلان در ۳۵ کیلومتری جنوب مشکین‌شهر، یکی از شگفت‌انگیزترین جلوه‌های طبیعت بکر استان اردبیل است. این دره تماشایی، به‌رغم نام هولناکش، به‌سان قطعه‌ای از بهشت در دل صخره‌ها و کوه‌های سر به فلک کشیده جلوه‌گری می‌کند. آب و هوای خنک و معتدل آن حتی در فصل تابستان، به‌ویژه برای فرار از گرمای دشت‌ها، مقصدی ایده‌آل برای طبیعت‌گردان و کوهنوردان حرفه‌ای فراهم کرده است.
وجود رودخانه زلال خیاوچای که از میان دره جریان دارد و از ذوب یخچال‌های سبلان تغذیه می‌شود، در کنار چشمه‌های آب‌گرم جوشیده از دل کوه، تضادی تماشایی از گرما و سرما را در این منطقه پدید آورده است. یکی از معروف‌ترین چشمه‌های آب‌گرم در نزدیکی این منطقه، چشمه ملک‌سویی است که خواص درمانی فراوانی دارد و خود به‌تنهایی جاذبه‌ای طبیعی و شفابخش محسوب می‌شود.
طبیعت جهنم دره ترکیبی است از کوه، صخره، دره‌های سرسبز، رودخانه‌های خروشان و آبشارهایی تماشایی همچون آبشار گورگور که در مسیر رودخانه خیاوچای و در محلی خوش‌منظر قرار گرفته است. اطراف این دره پر از گل‌های وحشی و گیاهان دارویی است و تنوع زیستی آن کم‌نظیر است. این منطقه، زیستگاه حیوانات نادری مانند قوچ و میش ارمنی، خرس قهوه‌ای، آهو، گراز، بز طوق‌دار، کفتار و گونه‌هایی از عقاب و شاهین است.
همچنین، رودخانه دره میزبان ماهی‌های قزل‌آلای خال‌قرمز فراوانی است که در حوضچه‌های طبیعی به‌خصوص در پایین‌دست آبشارها زندگی می‌کنند.
نکته سبز: اگرچه بکر بودن این طبیعت ارزشمند، آن را خاص و تماشایی کرده است، اما همین ویژگی حضور حیوانات وحشی را نیز جدی‌تر می‌کند؛ ازاین‌رو، حفظ آرامش، عدم تخریب محیط زیست و رعایت نکات ایمنی برای بازدید از این گوهر پنهان ضروری است.
چه زمانی به جهنم دره برویم؟
بهترین زمان برای سفر به جهنم دره، بی‌تردید اواسط بهار تا اوایل تابستان است؛ زمانی که طبیعت در زیباترین و سرسبزترین حالت خود قرار دارد و هوای خنک کوهستانی آن با لطافت نسیم‌های بهاری همراه می‌شود.
در این فصل، پوشش گیاهی منطقه جان تازه می‌گیرد، گل‌های وحشی در سراسر دره می‌رویند و رودخانه خیاوچای با آبی پرشتاب از ذوب برف‌های سبلان، جان دره را زنده نگه می‌دارد. همچنین، دسترسی به مسیرهای کوه‌پایه‌ای آسان‌تر است و دیگر از مه غلیظ و لغزندگی زمین خبری نیست.
اگرچه جهنم دره در زمستان نیز جلوه‌ای جادویی دارد و آبشارهای یخ‌زده و قندیل‌های بلورین آن چشم‌نوازند، اما سرمای طاقت‌فرسا، مه شدید و مسیرهای صعب‌العبور باعث می‌شود این فصل تنها مناسب کوهنوردان حرفه‌ای و گردشگرانی باشد که با راهنماهای محلی سفر می‌کنند.
بنابراین، اگر می‌خواهید بدون دردسر و با لذت کامل از طبیعت بکر جهنم دره بهره‌مند شوید، بهار، به‌ویژه ماه‌های اردیبهشت و خرداد، بهترین و مطمئن‌ترین زمان سفر به این بهشت پنهان در دل کوهستان‌های سبلان است.
آیا اقامت در جهنم دره ممکن است؟
اقامت شبانه در جهنم دره به دلیل موقعیت کوهستانی، مسیرهای صعب‌العبور و وجود حیات‌وحش، به‌ویژه برای گردشگران ناآشنا، کار آسانی نیست و تنها برای طبیعت‌گردان حرفه‌ای و گروه‌های مجهز به تجهیزات کمپینگ مناسب، امکان‌پذیر است. نبود امکانات رفاهی، سرمای شبانه حتی در تابستان، و احتمال برخورد با حیواناتی مانند خرس، اقامت در دل دره را به تجربه‌ای خاص اما پرچالش تبدیل می‌کند. از این‌رو، بیشتر بازدیدکنندگان ترجیح می‌دهند در مناطق اطراف مانند روستای موئیل یا مشگین‌شهر اقامت کنند و بازدید از دره را در قالب سفر یک‌روزه انجام دهند.
جاهای دیدنی اطراف جهنم دره
در اطراف جهنم دره، چندین جاذبه دیدنی وجود دارد که در ادامه به‌طور خلاصه آن‌ها را معرفی می‌کنیم و فاصله تقریبی‌شان را با این دره شگفت‌انگیز بیان کرده‌ایم:
- روستای موئیل (۷٫۲ کیلومتر – ۱۳ دقیقه): روستایی ییلاقی با مناظری مه‌آلود و چشم‌نواز در دامنه‌های سبلان که جهنم دره از دل آن می‌گذرد.
- آبشار گورگور (۳۱ کیلومتر – ۴۸ دقیقه): آبشاری دیدنی با حوضچه‌ای مناسب برای کمپ، ماهیگیری و تماشای طبیعت بکر منطقه.
- چشمه آب‌گرم (حدود ۱۰ کیلومتر – ۲۰ دقیقه): چشمه‌ای معدنی و درمانی در نزدیکی جهنم دره، مناسب برای رفع خستگی طبیعت‌گردی.
- شیروان دره (۶۰ کیلومتر – ۱ ساعت و ۱۴ دقیقه): دره‌ای اسرارآمیز با صخره‌هایی شبیه تندیس‌های انسانی که با افسانه‌های محلی گره خورده است.
- پارک جنگلی خیاوچای (۲۰ کیلومتر – 33 دقیقه): فضایی سرسبز با درختان میوه و رودخانه‌ای زلال که برای پیک‌نیک و استراحت بسیار مناسب است.
- پل معلق مشگین شهر (۱۷ کیلومتر – ۲۶ دقیقه): طولانی‌ترین پل معلق خاورمیانه با چشم‌اندازی بی‌نظیر از ارتفاعات و دره‌های اطراف، مناسب برای علاقه‌مندان به هیجان.
- مجتمع آب‌درمانی قینرجه (3 کیلومتر- 6 دقیقه): از گرم‌ترین آب‌درمانی‌های ایران که به‌دلیل خواص درمانی‌اش بسیار مورد توجه گردشگران است.
