پایه‌گذاران وحشت: بهترین فیلم‌های ترسناک کلاسیک که همه‌چیز از آن‌ها شروع شد

راهنماتو- واقعیت این است که وقتی مردم برای اولین بار به سینما رفتند از دیدن قطار بر پرده، وحشت کرده بودند؛ آن‌ها تصور می‌کردند که قطار همین حالا آن‌ها را زیر می‌گیرد. سینما از این نقطه شروع شد و به آرامی پرمخاطب‌ترین ژانر سینما پدید آمد؛ ژانر ترسناک!

به گزارش راهنماتو، اگر به قصه‌های محلی یا حتی باستانی رجوع کنیم خدایانی را می‌بینیم که با خشمشان در صدد رام کردن انسان‌ها هستند؛ انسان‌های باستانی نیز تا حد زیادی از این قصه‌ها می‌ترسیدند؛ از صاعقه، زلزله، سیل و هر نوع بلای طبیعی که با خدایان، افسانه‌ها و قصه‌های محلی گره خورده بود. بنابراین، قصه‌پردازی به شکل ترسناک از دیرباز وجود داشته است.

با چنین پیشینه‌ی قوی در ادبیات و سنت شفاهی، جای تعجب نیست که نخستین فیلم ترسناک خیلی زود پس از ظهور سینما جای خود را باز کرد. گاهی این داستان گره خورده با بزرگترین ترس انسان، یعنی مرگ بود و گاهی با پرتاب شدن به کره ماه و دیدن موجودات کریه‌الچهره! در ادامه این مطلب از راهنمای فیلم نه تنها نگاهی به سیر ظهور ژانر ترسناک یا وحشت در سینما می‌اندازیم، بلکه فیلم‌های کلاسیک ترسناک به کارگردانی افرادی را معرفی خواهیم کرد که میخ این ژانر در سینما را محکم‌تر کوبیدند.

نخستین فیلم ترسناک چه بود؟

در طول یک قرن، ژانر ترسناک در سینما فراز و نشیب‌های زیادی را پشت سر گذاشته و ما را به دوران نسبتاً بحث‌برانگیزی رسانده که امروز در آن هستیم. تاریخ فیلم ترسناک، مانند بسیاری از عناصر دیگر در تاریخ سینما، با آثار ژرژ ملی‌یس آغاز می‌شود.

تنها چند سال پس از ظهور نخستین فیلم‌سازان در اواسط دهه ۱۸۹۰، ملی‌یس در سال ۱۸۹۶ فیلمی با عنوان خانه شیطان یا Le Manoir du Diable  ساخت. این فیلم سه‌دقیقه‌ای که پر است از دیگ‌های جوشان، اسکلت‌های متحرک، ارواح، خفاش‌هایی ترسناک و در نهایت تجسم شیطان، به‌طور گسترده به‌عنوان نخستین فیلم ترسناک شناخته می‌شود.

با اینکه هدف فیلم ترساندن مخاطب نبود، بلکه بیشتر ایجاد شگفتی بود. درواقع سبک ملی‌یس ایجاد کردن حس شگفتی در مخاطبانش بود. به هرحال این نخستین نمونه از فیلمی است که عناصر ماورایی را به تصویر کشید و الگویی برای آینده ژانر ترسناک بنا نهاد. اینکه این ژانر در صد سال آینده به کجا خواهد رفت، مشخص نیست، اما گاهی خوب است نگاهی به مسیر طولانی‌ای بیندازیم که تا امروز طی کرده‌ایم.

فیلم ترسناک و اقتباس ادبی

پس از نخستین فیلم ترسناک، جایی بین سال‌های ۱۹۰۰ تا ۱۹۲۰، موجی از فیلم‌ها ساخته شد که تم‌های ماورایی داشتند. بسیاری از فیلم‌سازان که در آن زمان هنوز در حال آزمون و خطا با این ژانر نوپا بودند به سراغ آثار کلاسیک ادبیات رفتند تا از آن‌ها به‌عنوان منبع الهام استفاده کنند.

در همین سال‌های ابتدایی، نخستین اقتباس از فرانکنشتاین توسط استودیو ادیسون ساخته شد. نکته این است که داستان فرانکشتاین در سال 2024 مجددا مورد اقتباس قرار گرفت و این بار که هنر سینما پیوند بیشتری با فناوری‌های تصویری داشت، فیلم ترسناکی با همان داستان کلاسیک و کمی تغییرات که داستان را امروزی‌تر می‌کرد روی پرده رفت این فیلم با نام Lisa Frankenstein شناخته می‌شود. در آن سال‌ها به جز فرانکشتاین فیلم‌هایی چون دکتر جکیل و آقای هاید و گرگینه نیز تولید شدند. در این نقطه، روند شکل‌گیری ژانر ترسناک در سینما به‌صورت جدی آغاز شده بود و ما را به دوره‌ای جدید سوق داد.

عصر طلایی سینمای وحشت و پایه‌گذاران آن

دورانی که به‌طور گسترده به‌عنوان درخشان‌ترین عصر ژانر ترسناک در سینما شناخته می‌شود، دو دهه بین سال‌های ۱۹۲۰ تا ۱۹۳۰ را در بر می‌گیرد. این دوران را می‌توان به‌خوبی به دو بخش تقسیم کرد: آثار کلاسیک صامت و فیلم‌های ناطق.

در بخش صامت، آثاری چون اتاق کتر کالیگاری (1920) و نوسفراتو (1922) قرار دارند؛ نخستین فیلم‌هایی که واقعاً تلاشی جدی برای ایجاد حس ناآرامی در تماشاگر انجام دادند. فیلم دکتر کالیگاری مربوط به سبک اکسپرسیونیسم می‌شد و مشخصا در فضای ناآرام آلمان می‌توانست حرف‌های فراوانی برای گفتن داشته باشد. 

 فیلم دوم، یعنی نوسفراتو، یکی از بهترین فیلم‌های ترسناک تمام دوران از نظر Rotten Tomatoes است و تقریباً تمام کلیشه‌های ماندگار درباره خون‌آشام‌ها را پایه‌گذاری کرده است. نکته جالب این است که از فیلم نوسفراتو نیز در سال 2024 اقتباس سینمایی دیگری انجام شد، اما بعید به نظر می‌‎رسد که توانسته باشد موقعیت آن نوسفراتوی کلاسیک و ماندگار را گرفته باشد؛ هرچند اکثر منتقدان بازی لی لی رز دپ، دختر جانی دپ، را مورد تحسین قرار داده‌اند!

دهه ۳۰ میلادی همچنین نخستین بار بود که واژه‌ی «وحشت» (horror) به‌طور رسمی برای توصیف این ژانر به کار رفت. پیش از آن، فیلم‌ها بیشتر ملودرام‌های عاشقانه با عناصر تاریک به شمار می‌آمدند. این دوران همچنین شاهد تولد اولین «ستارگان ترسناک» بود. بلا لوگوسی (که به‌خاطر بازی در نقش دراکولا شهرت یافت) احتمالاً نخستین کسی بود که صرفاً در این ژانر فعالیت می‌کرد.

علاوه بر ترساندن تماشاگران، ژانر وحشت در این زمان شروع به ایجاد نگرانی در میان عموم مردم کرد، تا جایی که سانسور شدید و اعتراض‌های عمومی به امری رایج بدل شد. فیلم عجیب‌الخلقه‌ها (Freaks, 1932) که در IMDB امتیاز 7.8 را دارد، نمونه‌ای از فیلمی است که در زمان خودش آن‌قدر شوکه‌کننده بود که به‌طرز گسترده‌ای سانسور شد و نسخه‌ی اصلی آن دیگر در دسترس نیست. کارگردان فیلم، تاد براونینگ که پیش‌تر دراکولای موفق را ساخته بود به‌ خاطر این جنجال‌ها مسیر حرفه‌ای‌اش به سراشیبی افتاد.

نکته این است که تمام این فیلم‌ها و فیلم‌سازان که پایه گذار ژانر وحشت به حساب می‌آیند واقعا آثاری خلق کردند که انسان را با ناآرامی روبه رو می‌کرد. حتی همین حالا وقتی برخی از این فیلم‌ها را ببینیم ترس به دلمان راه پیدا می‌کند. این در حالی است که با وجود امکانات فراوان، سینمای امروز در بسیاری از موارد با شکست مواجه شده است.

10 فیلم‌ ترسناک کلاسیک برتر برای تمام دوران‌ها

اگر چه تاکنون نام بسیاری از فیلم‌های ترسناک کلاسیک را در این مطلب شنیدید؛ اما اکثر آن‌ها یا صامت هستند یا با کیفیت بسیار پایین در اختیار ما قرار می‌گیرد.

این همان بهانه‌ای است که نسل ما برای ندیدن این فیلم‌های درخشان خواهند داشت؛ ما به کیفیت تصویری عادت کرده‌ایم.

از طرفی ممکن است سادگی طرح داستانی ما را دلزده کند، در حالی که آن روزها آدم‌ها با همین خطوط داستانی واقعا می‌ترسیدند. حالا ما مدام طالب ترس بیشتر و پیچیدگی‌های داستانی بیشتر هستیم!

در ادامه اما فیلم‌های ترسناک کلاسیکی را به شما معرفی می‌کنیم که مربوط به سال‌‌های نزدیک‌تر به ما هستند.  تقریبا 30 الی 40 سال پس از اختراع سینما و زمانی که غول‌هایی همچون هیچکاک سر از سینما در آوردند.

1. فیلم شیطان‌صفتان Diabolique  (1955)

امتیاز: 8.1

ژرژ کلوزو که گاهی به‌عنوان «هیچکاک فرانسوی» شناخته می‌شود کارگردان فیلم  شیطان‌صفتان Diabolique  است؛ می‌پرسید چرا به او چنین لقبی دادند؟ زیرا هر دو در ساختن تعلیق استاد بودند. اما فیلم‌های کلوزو گاهی حتی از آثار هیچکاک هم تیره‌تر و بدبینانه‌تر هستند، به‌ویژه فیلم مشهورش شیطان‌صفتان! این فیلم در ابتدا مانند یک تریلر روان‌شناختی تاریک آغاز خواهد شد، اما در میانه راه به اثری مرموزتر و حتی احتمالاً ماورایی تبدیل می‌شود.

در زمان اکران، از تماشاگران خواسته شد پایان غافل‌گیرکننده فیلم را لو ندهند ؛ بنابراین ما هم این کار را نمی‌کنیم. همین‌قدر بدانید: هیچ‌وقت این فیلم ترسناک را فراموش نخواهید کرد.

2. فیلم یکشنبه سیاه Black Sunday (1960)

امتیاز: 7.1

فیلم نقاب شیطان الهام‌گرفته از هیولاهایی بود که در فیلم‌های یونیورسال دیده می‌شد. فیلم‌هایی که ماریو باوا، کارگردان نقاب شیطان، در دوران کودکی شیفته آن‌ها بود. درواقع این فیلم ترسناک ایتالیایی هم آغازگر دوران حرفه‌ای او بود و هم سکوی پرتابی برای بازیگری باربارا استیل.

این اثر با ترکیب فضای گوتیک و وحشت‌های هولناک، پر از تصاویری فراموش‌نشدنی است: شکنجه‌ی جادوگر آجا (با بازی استیل) پیش از آن‌که در آتش سوزانده شود؛ جادوگری مرده که از گورش بیرون می‌خزد؛ و انفجار آرامگاه آجا با نیروی خشم‌اش.

 بازی استیل در نقش این جادوگر شیطانی و فناناپذیر خون را در رگ‌های‌تان منجمد می‌کند؛ سردی و بی‌احساسی او تضادی تماشایی با فیلم‌برداری سیاه‌وسفید پرزرق‌وبرق اثر ایجاد کرده است که کاملا دیدنی است.

3. فیلم چشمان بدون چهره Eyes Without a Face (1960)

امتیاز: 7.6

فیلم چشمان بدون چهره هنوز که هنوزه به شدت تاثیرگذار است؛ این اثر که  توسط ژرژ فرانژو، کارگردان فرانسوی ساخته شده است در دوران خود نه تنها یک فیلم ترسناک قوی بود بلکه رو به سوی مفهوم‌گرایی می‌رفت؛ مفهوم هویت!

داستان فیلم از این قرار است که پزشکی روانپریش (با بازی پیر براسور) برای پیوند زدن صورتی تازه به چهره‌ی ازشکل‌افتاده‌ی دخترش در تلاش است؛ صحنه‌ای که شاید امروز ملایم به نظر برسد، اما در سال ۱۹۶۰ تماشاگران را وحشت‌زده کرد.

داستان این فیلم در کنار هیجان او برای فرار اسیران هنوز هم زیباترین صحنه‌های تعلیق‌ساز تاریخ سینما به حساب می‌آیند. و قاب‌بندی‌های هنرمندانه (مثل صحنه پریدن کبوترها از قفس) هرگز از یادها نخواهد رفت.

4. فیلم چشم‌چران Peeping Tom (1960)

امتیاز: 7.6

حال که مدام در سال 1960 می‌چرخیم بهتر است بدانیم که در حال نزدیک شدن به فیلم روانی ساخته هیچکاک هستیم، فیلمی که به راحتی توانست قواعد بازی را تغییر دهد. اما، چندی پیش‌تر از ساخت این فیلم، چشم‌چران Peeping Tom (1960)  توسط مایکل پاول ساخته شد که خود نیز یکی از تاثیرگذارترین کارگردانان در تاریخ سینما بود.

در این فیلم ما همراه با قاتل زنجیره‌ای می‌شویم که به نام مارک لوییس که نقش او را کارل بوهم بازی می‌کند.

البته فیم چشم‌چران با خشونت سادیستی، تمایلات تابوشکن، و تصویری تیره از لندن پس از جنگ، در زمان اکران شکست خورد و عملاً به دوران حرفه‌ای درخشان کارگردانش، مایکل پاول، پایان داد.

 این فیلم تا مدت‌ها به فراموشی سپرده شده بود تا آن‌که مارتین اسکورسیزی در سال ۱۹۷۹ با اکران دوباره‌اش، حیثیت آن را بازگرداند و ارزشش را به رسمیت شناخت.

5. فیلم روانی Psycho (1960)

امتیاز: 8.3

همانطور که پیش‌تر اشاره شد، فیلم روانی در ژانر وحشت سینما تبدیل به نقطه عطفی شد که سینما را از یک سرگرمی خالص به سوی مفهوم‌گرایی کشاند.

درواقع در سینما دو دوره و یا تقسیم‌بندی به شکل کلی وجود دارد؛ پیش از فیلم روانی آلفرد هیچکاک و پس از آن!

این تریلر روان‌شناختی اثر آلفرد هیچکاک، که برای زمان خود به‌شدت شوک‌آور و خشن بود،پرتگاهی را گشود و بُعد تاریکی را به روی تماشاگران نمایان کرد که در آن زمان، کمتر کسی حتی جرأت تصورش را داشت.

سکانس دوش گرفتن، که بی‌درنگ تبدیل به صحنه‌ای نمادین شد، برای همیشه شیوه‌ی ساخت فیلم‌های ترسناک را تغییر داد؛ اما این تنها نوآوری هیچکاک نبود. روانی همچنین نخستین فیلمی بود که سیستم بلیت‌فروشی زمان‌بندی‌شده را اجرا کرد و ورود دیرهنگام را ممنوع ساخت تا پیچش بزرگ داستان فاش نشود.

6. فیلم بی‌گناهان The Innocents (1961)

امتیاز: 7.7

اگرچه امروز با دیدن فیلم‌هایی که در آن کودکان حالت طبیعی ندارند، خانه‌ها متروک هستند یا ارواح از گوشه و کنار قاب به درون فیلم می‌خزند دیگر شوکه نمی‌شویم و نمی‌ترسیم، اما در آن دورانی که فیلم بی‌گناهان ساخته شد این موارد به شدت ترسناک به نظر می‌رسد.پ

درواقع پس از ساخت فیلم بی‌گناهان محور اصلی ساخت فیلم‌هایی که در آن خانه‌ای تسخیرشده وجود داشت شناخته شده و تمام فیلم‌های این چنینی بازتولیدی از همین محور بودند.

داستان فیلم بی‌گناهان The Innocents (1961) از این قرار است که یک معلم سرخانه‌ که از نظر احساسی حالتی ناپایدار دارد (با بازی دبورا کر) به این باور می‌رسد، کودکانی که از آن‌ها مراقبت می‌کند حالاتی عجیب و غریب دارند.

می‌بینید؟ این قصه را بارها شنیده‌اید! پس بهتر است نگاهی به پایه‌گذار این مضمون بیاندازیم.

7. فیلم سه چهره ترس Black Sabbath (1963)

امتیاز: 7.8

فیلم سه چهره ترس فیلمی آنتولوژی توسط ماریو باوا ساخته شده است. این فیلم بیشتر از آن‌که فرصتی برای درخشش بوریس کارلوف باشد که در داستان خون‌آشامی «وردولاک» بازی می‌کند، ویترینی برای نمایش سبک منحصربه‌فرد باواست.

داستان‌ها به‌صورت رنگی فیلم‌برداری شده‌اند، و اینجاست که باوا واقعاً می‌درخشد؛ با تصاویری چشم‌نواز و صحنه‌هایی از تعلیق و وحشت ماورایی که هم زیبا هستند و هم دلهره‌آور. در بخش‌هایی از فیلم، وقتی زنی از طریق تلفن مورد تعقیب قرار می‌گیرد یا پرستاری که از جسدی انگشتر می‌دزدد، ما هنوز نمی‌دانیم که چه قرار است بر سر آن‌ها بیاید. آن‌ها تاوان اشتباهشان را پس خواهند داد.

8. فیلم کوایدان Kwaidan (1964)

امتیاز: 7.9

این فیلم آنتولوژی ترسناک، که بر اساس کتابی از افسانه‌های عامیانه ژاپنی ساخته شده، نام خود را از واژه‌ای قدیمی گرفته است که معنای آن داستان ارواح می‌شود؛ عنوانی که کاملاً با حال‌وهوای رازآلود و رسمی آن هماهنگ است.

فیلم تماشاگر را به ژرفای گذشته‌ی اسطوره‌ای ژاپن می‌برد، جایی که چهار داستان وهم‌انگیز درباره‌ی ارواح تنها و اشباح انتقام‌جو روایت می‌شوند؛ موجوداتی فراطبیعی که عدالت را به شکلی ترسناک بر انسان‌های خودخواه و بی‌اخلاق اعمال می‌کنند.

در زمان ساخت، این اثر پرهزینه‌ترین فیلم تاریخ سینمای ژاپن بود و رنگ‌های درخشان و دکورهای فوق‌العاده استیلیزه‌شده‌اش به‌تنهایی ارزش تماشا دارند. نکته‌ی تحسین‌برانگیز دیگر این‌که هیچ بخش ضعیفی در میان این مجموعه نیست؛ اتفاقی نادر برای یک فیلم اپیزودیک.

9. فیلم نقاب سرخ مرگ The Masque of the Red Death (1964)

امتیاز: 6.3

وینسنت پرایس و راجر کورمن از چهره‌های برجسته‌ی دنیای وحشت در اوایل دهه‌ی ۶۰ میلادی بودند. این مساله تا حد زیادی مدیون موفقیت و همکاری‌هایشان در مجموعه‌ای به نام «چرخه‌ی پو» است.

این مجموعه که بر اساس داستان‌های ادگار آلن پو ساخته شده، با این افسانه‌ به اوج خلاقیت خود رسید. داستانی با رنگ‌هایی تند و فضایی خیال‌انگیز و سرگیجه‌آور که حال‌وهوای یک جنبش هنری پرزرق‌وبرق را پیش‌بینی می‌کرد؛ جنبشی که به‌زودی از راه می‌رسید.

پرایس در نقش پروسپرو ظاهر می‌شود، شاهزاده‌ای بی‌رحم. او در حالی‌که طاعون بیرون از قلعه‌اش بیداد می‌کند، یک مهمانی بالماسکه برگزار می‌کند، اما این مهمانی با ورود فردی ناخوانده، رنگ و بویی دیگر به خود می‌گیرد.

10. فیلم بچه رزماری Rosemary’s Baby (1968)

امتیاز: 8

در سال‌های ۱۹۶۸ جهان در حال دگرگونی بود و فیلم ترسناک موفق رومن پولانسکی بازتابی بود از آشوب‌ها و نگرانی‌های آن دوران.

این فیلم به موضوعات پرطرفدار آن زمان، یعنی علوم خفیه و جادوگری می‌پردازد و اقتباسی‌ است از رمان پرفروش آیرا لوین درباره‌ی زنی باردار (با بازی میا فارو) که در آپارتمانی شیک در منهتن زندگی می‌کند و به‌تدریج می‌فهمد که همسرش (جان کاساوتیس) با گروهی شیطان‌پرست در طبقه‌ی پایین در ارتباط است.

دراین میان بهتر است بگوییم که بچه رزماری بیشتر یک تریلر توطئه‌آمیز است تا یک فیلم ترسناک. تعبیری که هم بازی ماندگار فارو را به تصویر می‌کشد، و هم فضای پارانویایی آن دوران را بازتاب می‌دهد.