راهنماتو- موضوع این نیست که چگونه یک کارگردان ناموفق در سینما به عرصه سریال‌سازی وارد می‌شود، بلکه مسئله اصلی این است که چرا مخاطب باید وقت گران‌بهای خود را صرف تماشای سریالی کند که حتی توان ایجاد لحظه‌ای خنده و سرگرمی را ندارد؟
به گزارش راهنماتو، بیایید چند قدم به عقب برداریم و نگاهی دوباره به آموزه‌های ارسطو در کتاب بوطیقا بیندازیم که سنگ بنای بسیاری از نقدهای تاریخ از دوران باستان تا کنون را تشکیل می‌دهد و اصولی است که حداقل اکثر منتقدان از آن استفاده می‌کنند؛ متنی که شاید به‌سادگی از سوی برخی کارگردان‌های کمدی‌ساز امروز ما به شکلی نادرست فهمیده شده است. ارسطو کمدی را تقلید و بازنمایی اطوار و اخلاق زشت می‌داند، اما نه به معنای توصیف بدترین صفات انسان؛ بلکه به معنای بازنمایی رفتارها و ویژگی‌هایی که در عین زشتی، قابل استهزاء و ریشخندند. کمدی در حقیقت باید فراتر از صرف خنده‌دار بودن باشد و در لایه‌های زیرین شخصیت‌ها و روایت‌ها، پرسش‌هایی عمیق درباره جامعه و زمانه‌مان مطرح کند. در غیر این صورت، تنها تقلیدی سطحی و تکراری از موقعیت‌ها و رفتارهایی خواهیم داشت که نه تنها خنده واقعی را رقم نمی‌زنند، بلکه به سرعت خسته‌کننده و بی‌معنا می‌شوند.
حالا وقتی به سریال اجل معلق نگاه می‌کنیم، با دو کارگر بیکار مواجهیم؛ اما آیا این موضوع به گونه‌ای پرداخته شده که بتواند به یک کمدی قابل اعتنا بدل شود؟ آیا شخصیت‌ها و موقعیت‌ها چنان پرداخته شده‌اند که حتی ذره‌ای از طنز ریشه‌دار و موثر برخوردار باشند؟ یا صرفاً با کلیشه‌های آشنا و تکراری روبرو هستیم که نه خنده می‌آورند، نه حرفی برای گفتن دارند؟
در این مطلب از راهنمای فیلم قصد داریم ضمن معرفی سریال «اجل معلق»، به این پرسش مهم بپردازیم که چرا این اثر، حتی در خوشبینانه‌ترین حالت، نتوانسته از تبدیل شدن به یک شکست تمام‌عیار جلوگیری کند. و با توجه به اینکه نخستین قسمت آن در دوم خرداد ماه منتشر شد، آیا مخاطب امروز حاضر است به دیدن قسمت‌های بعدی ادامه دهد؟
بیشتر بخوانید: برترین انیمه‌های ماوراطبیعه دنیا؛ رتبه‌بندی براساس میزان شگفت‌انگیز بودن
بیشتر بخوانید: با کاروان الجایتو به سمت زنجان؛ بلندترین برج آجری جهان کجاست؟
بیشتر بخوانید: زیباترین اشعار فارسی؛ رمانتیک‌ترین شعر اجتماعی فریدون مشیری
بازیگران سریال اجل معلق
کادر بازیگران سریال «اجل معلق» شامل رضا عطاران در نقش داوود شلغم، عباس جمشیدی‌فر در نقش غلام کله‌کدو، بهزاد خلج در نقش عزرائیل، الیکا عبدالرزاقی در نقش خواهر داوود، گیتی قاسمی، سیاوش چراغی‌پور در نقش دایی غلام، مجید شهریاری، نصرالله رادش، مجید یاسر، بهنام شرفی، مختار سائقی، رامین ناصرنصیر، یدالله شادمانی، سیدرضا حسینی‌نیا، محمدجواد جعفرپور، سمانه منیری، جواد چولادی، امیر تشکر، سپیده خداوردی، گیتی معینی در نقش صاحب‌خانه داوود و تیتا یلان است.
با وجود حضور بازیگران مطرح و شناخته‌شده، متاسفانه هیچ یک از شخصیت‌ها در سریال «اجل معلق» به درستی پرداخت نشده‌اند و شخصیت‌پردازی ضعیف، باعث شده بازی‌ها نیز به‌جای برجسته شدن، سطحی و کلیشه‌ای به نظر برسند. در ادامه به بررسی چند تن از بازیگران اصلی این سریال و نگاهی کوتاه به کارنامه هنری آن‌ها می‌پردازیم.
در ابتدا به بازیگر نقش اصلی سریال «اجل معلق»، یعنی رضا عطاران می‌پردازیم؛ هنرمندی که بیشتر با چهره‌ای کمدین و حضور در آثار طنز شناخته شده است و حضور مکرر او در فیلم‌ها و سریال‌های کمدی، او را به یکی از محبوب‌ترین چهره‌های این ژانر تبدیل کرده است. عطاران بارها تأکید کرده که برای خنداندن مخاطب هر کاری می‌کند، اما در این اثر دیگر آن جذابیت و طراوت همیشگی را نمی‌توان یافت. شخصیت‌پردازی ضعیف و سطحی در «اجل معلق» چنان است که باورپذیری او را زیر سؤال می‌برد و مخاطب حتی نمی‌تواند با نقش او ارتباط برقرار کند. به عنوان نمونه، کافی است نگاهی به بازی درخشان او در سریال «دفتر یادداشت» داشته باشیم، جایی که نقش پیرمرد مبتلا به آلزایمر را به گونه‌ای جان‌بخش اجرا کرد که همگان تحت تأثیر قرار گرفتند. در مقابل، در «اجل معلق» نقش او به شکلی سطحی و بدون عمق ارائه شده است؛ گویی فقط حضور چهره‌اش برای پر کردن صفحه نمایش کافی است. حتی اگر فرض کنیم جذابیت سریال به واسطه حضور عطاران است، واقعیت این است که او نیز نتوانسته بار سنگین سریال را به دوش بکشد و مخاطب را راضی نگه دارد.
در ادامه، عباس جمشیدی‌فر را داریم که همچون عطاران، بیشتر با نقش‌های کمدی شناخته می‌شود و سابقه درخشان و خاطره‌انگیزی در این حوزه دارد. همکاری این دو بازیگر در سریال موفق «بزنگاه» لحظاتی مفرح و دلنشین برای تماشاگران خلق کرد و حضور جمشیدی‌فر در «سه دونگ سه دونگ» نیز خاطره‌ای نوستالژیک به جا گذاشته است. او در فیلم «تمساح خونی» کنار جواد عزتی نیز توانایی‌های بازیگری خود را در عرصه سینما به اثبات رساند. اما در «اجل معلق» نقش غلام کله‌کدو به او سپرده شده است؛ شخصیتی که حتی نامش نیز به جای ایجاد طنز، نوعی تمسخر و سادگی بی‌مورد را به مخاطب منتقل می‌کند. این انتخاب نام چه ضرورتی دارد؟ آیا واقعاً برای افزودن بار کمدی به داستان باید از چنین القاب کودکانه و سطحی استفاده کرد؟ چرا باید شخصیت اصلی چنین لقبی داشته باشد که به جای جذابیت، باعث کاهش ارزش و اعتبار نقش شود؟ این نمونه‌ای است از ضعف فاحش در فیلمنامه و طراحی شخصیت که نمی‌تواند از ظرفیت بازیگر در جهت خلق یک اثر ارزشمند بهره ببرد.
داستان سریال اجل معلق
در معرفی داستان سریال «اجل معلق» آمده است که این اثر در ژانر طنز ساخته شده و محوریت آن حول این ایده است که آدم‌ها باید جوری زندگی کنند که همیشه آماده ملاقات با اجل باشند؛ هر لحظه، هر کجا، حتی پشت چراغ قرمز یا داخل ماشین... اما آنچه در قسمت اول دیدیم، داستان دو کارگر شیشه‌گری به نام‌های داوود شلغم (رضا عطاران) و غلام کله کدو (عباس جمشیدی‌فر) بود که ناگهان بیکار شده‌اند. رضا عطاران که مهمان دارد و اقوام همسرش به خانه‌شان می‌آیند، در تلاش است هرطور شده پول و کاری پیدا کند. اما درست در همان لحظه، اجل معلق به در خانه‌اش می‌زند و وارد ماجرا می‌شود.
اما متأسفانه قاب به قاب این روایت ساده و ابتدایی از کمترین میزان پختگی برخوردار است؛ نه فضاسازی درست و قابل اعتنایی دارد، نه شخصیت‌ها آن‌طور که باید ساخته شده‌اند و نه پایان‌بندی قسمت اول کوچک‌ترین انگیزه‌ای به مخاطب نمی‌دهد که منتظر بماند تا ببیند این «اجل معلق» چه تأثیری بر زندگی عطاران خواهد گذاشت. در دنیای کمدی، هر اثر موفقی حداقل باید جهان داستانی مشخص، بار طنزی منسجم و فانتزی‌پردازی قابل قبولی داشته باشد؛ اما اینجا با جهانی روبرو هستیم که نه جهان است، نه طنز قابل استنادی دارد و نه فانتزی‌ای که بتواند روی داستان بنشیند و آن را شکل دهد. در واقع، انگار به جای ساختن یک روایت منسجم و جذاب، فقط عناصر پراکنده‌ای کنار هم چیده شده‌اند که هیچکدام به تنهایی نمی‌توانند مخاطب را جذب کنند یا حتی باورپذیر باشند.
این سریال اگر پیش از هر چیز به ساختن دنیای داستانی منسجم و باورپذیر می‌پرداخت، شخصیت‌ها را با عمق و جزئیات کافی می‌ساخت و طنز را نه صرفاً در شوخی‌های سطحی بلکه در کنش‌ها و دیالوگ‌هایی با ریشه‌های اجتماعی و انسانی جای می‌داد، می‌توانست تا این حد افتضاح نباشد؛ کافی بود روایت به جای پراکندگی، انسجام می‌داشت و فانتزی به شکلی هوشمندانه در خدمت داستان قرار می‌گرفت تا مخاطب را درگیر کند و باعث شود علاوه بر خنده، تفکر و همراهی هم شکل بگیرد.
سریال اجل معلق چه زمانی پخش می‌شود؟
سریال اجل معلق در اولین قسمت، 2 خرداد منتشر شده است. این سریال هر جمعه ساعت ۱۲ ظهر، به‌طور انحصاری روی پلتفرم فیلم‌نت منتشر شد و هر هفته جمعه‌ها در همین ساعت قسمت‌های بعدی آن پخش خواهد شد. این مجموعه در مجموع ۲۰ قسمت ۵۰ دقیقه‌ای دارد و پخش آن تا پایان تابستان ۱۴۰۴ ادامه خواهد یافت.
کارنامه کارگردان سریال اجل معلق
نگاهی دقیق‌تر به کارنامه عادل تبریزی نشان می‌دهد که او در سال‌های اخیر با دو فیلم سینمایی «گیج‌گاه» (۱۳۹۹) و «مفت‌بر» (سال گذشته) قدم به عرصه فیلمسازی گذاشته است. اما متأسفانه این آثار نه تنها نتوانستند مخاطب قابل توجهی جذب کنند، بلکه از نظر منتقدان نیز با استقبال مثبتی روبرو نشدند و نقدهای تندی را دریافت کردند. این وضعیت حکایت از آن دارد که تبریزی هنوز در ابتدای مسیر حرفه‌ای فیلمسازی خود قرار دارد و به نظر می‌رسد تجربه و مهارت لازم برای خلق آثار ماندگار را به طور کامل کسب نکرده است.
در این میان نکته‌ای که بیشتر قابل تأمل است، انتخاب ساخت سریال برای شبکه نمایش خانگی است؛ رسانه‌ای که به دلیل رقابت فشرده و استانداردهای بالای تولید، به مراتب پیچیده‌تر و چالش‌برانگیزتر از سینما به شمار می‌رود. به ویژه زمانی که این سریال قرار است روی پلتفرمی چون «فیلم‌نت» عرضه شود؛ جایی که آثار فاخر و پرمخاطبی مانند «وحشی» با بار معنایی و عمق تراژیک قوی، در حال پخش است و سطح توقع مخاطب را بالاتر برده است.
با توجه به این موضوع، جای تعجب است که پس از دو فیلم کم‌رمق و بدون تحسین سینمایی، چگونه تبریزی با این اعتماد به نفس نسبتاً بالا وارد عرصه ساخت سریال طنز شده است. به ویژه اینکه ژانر کمدی در کشور ما همواره نیازمند ظرافت، خلاقیت و درک عمیق از ریشه‌های اجتماعی و فرهنگی است تا بتواند مخاطب را جذب و در عین حال تأمل‌برانگیز باشد.
بنابراین انتخاب تبریزی برای ساخت سریال طنز با توجه به سابقه محدود و عدم موفقیت چشمگیر آثار قبلی، سوالات جدی درباره میزان آمادگی او از این ژانر و همچنین استانداردهای امروز شبکه نمایش خانگی ایجاد می‌کند.
با این اوصاف شاید بهتر باشد تا قسمت دوم و قسمت‌های بعد منتظر بمانیم، شاید که تعویض حامد بهدادِ فیلم «مفت‌بر» به رضا عطارانِ سریال «اجل معلق» فرجی صورت دهد!
