راهنماتو- اغلب انسان‌ها هر سال یکبار سرما می‌خورند که همین امر باعث شده این بیماری به یکی از شایع‌ترین بیماری‌هایی که انسان در طول عمرش تجربه می‌کند، تبدیل شود. اما انسان خردمند (هومو ساپینس) از چه تاریخی دقیقا نخستین‌بار سرما خورد؟
به گزار راهنماتو، پاسخ به این پرسش دشوار است و یکی از دلایل دشواری آن این است که تعداد زیادی از ویروس‌ها باعث سرماخوردگی می‌شوند و فقط چندتایی از آن‌ها به خوبی در بقایای بدن انسان‌ها باقی می‌مانند.
اما احتمالا برخی از نخستین هومو ساپینس‌ها حداقل 30000سال قبل اولین‌بار سرماخوردگی را تجربه کردند که زمانی است که اولین شواهد باستان‌شناسی مربوط به گونه ما به آن تعلق دارد.
سرماخوردگی شایع، یک واژه چتری برای گروهی از عفونت‌های تنفسی است که در بدن افرادی که سیستم ایمنی سالمی دارند خفیف ظاهر می‌شود.
راینوویروس‌ها، کروناویروس‌ها و ویروس سن‌شی‌شیال تنفسی اغلب علت این بیماری هستند. اما قبل از اینکه این عوامل بیماری‌زا بین انسان‌ها انتقال یابد، انسان‌ها احتمالا آن‌ها را از سایر مهره‌داران می‌گرفتند.
جوئل ورتیم، ویروس‌شناس تکاملی در دانشگاه کالیفرنیا، می‌گوید: «زیستن در مجاورت حیوانات روشی قطعی برای گرفتن ویروس‌های جدید است و اگر این مجاورت تکرار شود، ویروس می‌تواند به یک اندمی ویروسی در انسان‌ها تبدیل شود.»
معمولا، وقتی یک ویروس حیوانانی به بدن انسان جهش پیدا می‌کند، نمی‌تواند ایجاد عفونت کند و دلیلش آن است که نمی‌تواند در بدن یک میزبان جدید خودش را سازگار کند. اما ویروس‌ها گاه‌گاه صاحب مجموعه درستی از ژن‌ها می‌شوند که باعث می‌شود با موفقیت به بدن انسان جهش پیدا کنند و حتی در میان انسان‌ها به چرخش درآید. برای نمونه ویروس‌های کووید-19 و آنفلولانزای خوکی به همین روش پدیدار شدند.
دانشمندان فرضیه‌های متفاوتی درباره زمانی که ویروس‌های سرماخوردگی نخستین‌بار به حد انفجار رسیدند دارند که نقطه آغاز آن‌ها را در نقاط بسیار متفاوتی از جدول زمانی انسان قرار می‌دهد. برخی محققان فکر می‌کنند که ویروس‌ها میتوانسته‌اند در حدود 5000 تا 6000سال قبل، در طلوع تمدن بشری، از حیوانات به انسان‌ها انتقال یافته باشند. انسان‌ها در این دوران شروع به زندگی در نقاطی کردند که عوامل بیماری‌زا به راحتی می‌توانستند در آن انتشار یابند و در همین دوران شروع به استفاده از حیوانات کشاورزی کردند که بدن‌شان مملو از ویروس بود.
اما همه دانشمندان با این فرضیه‌ها موافق نیستند. فرانکو بالوکس، زیست‌شناس کامپیوتری در کالج لندن، می‌گوید که جمعیت شکارچی-گردآورندگان که کشاورزی نمی‌کردند می‌توانستند در هنگام شکار به طور مشابه با حیوانات در تماس باشند. شکارچی-گردآورندگان از قبل از هومو-ساپینس‌ها وجود داشته‌اند - مثلا، در گونه‌های منقرض‌شده مانند انسان راست‌قامت (هومو ارکتوس) این ویروس 2میلیون سال قبل ظاهر شده است. بالوکس پیشنهاد می‌دهد که انواعی از ویروس‌های سرماخوردگی در طول دوره تکامل آمده و رفته‌اند.
او می‌گوید: «فکر می‌کنم احتمالا یکی از رویدادهایی که به افزایش چشم‌گیر ابتلا به عوامل بیماری‌زا در انسان‌ها شد خروج گسترده از آفریقا بود که در طی آن انسان‌ها ویروس‌های سرماخوردگی تازه را گرفتند. نخستین هومو ساپینس‌هایی که در خارج از آفریقا یافت شده‌اند به 210000سال قبل برمی‌گردند.
کاوش ویروس‌های سرماخوردگی باستانی
ورتهیم می‌گوید: «بیماری به دلیل سرماخوردگی معمولی به خوبی باقی نمی‌ماند. این ویروس‌ها معمولا علائمی مثل عفونت روی بافت نرم مثل ریه ایجاد می‌کنند که برخلاف دندان و استخوان بعد از مرگ از بین می‌رود.»
ژنوم‌های ویروسی در بقایای انسان‌های باستانی پیدا شده‌اند اما فقط برای ویروس‌هایی که بر مبنای دی.ان.ای هستند، نه ویروس‌هایی که حاوی آر.ان.ای هستند. این عموزاده ژنتیکی دی.ان.ای در میان ویروس‌های سرماخوردگی بسیار شایع‌تر است.
لوسی ون دورپ، متخصص ژنتیک در دانشگاه کالج لندن می‌گوید: «آر.ان.ای خیلی سریع‌تر از دی.ان.ی تنزل پیدا می‌کند، برای همین بازیابی آن به مراتب دشوارتر است. تاکنون هیچ ویروس مبتنی بر آر.ان.ای‌ای از مواد باستان‌شناسی استخراج نشده است و این شامل اکثر ویروس‌هایی که سرماخوردگی شایع ایجاد می‌کنند نیز می‌شود.»
بالوکس و دروپ در دندان‌های انسانی که از کاوش‌های سیبری به دست آمده به دنبال ویروس‌های باستانی بودند. در مطالعه داوری‌نشده‌ای که در bioRxiv منتشر شده است، آن‌ها گزارش داده‌اند که دو ژنوم باستانی برای یک ویروس دی.ان.ای به نام آدنوویروس سی انسانی که علائم شایع سرماخوردگی ایجاد می‌کند پیدا کرده‌اند.
این محققان تخمین زده‌اند که آخرین اجداد رایج این ویروس‌ها تقریبا 700000سال قدمت دارند که خیلی قبلتر از زمانی است که هومو ساپینس‌ها پدید آمدند. این ویروس‌ها احتمالا از شامپانزه یا گوریل به انسان جهش یافته‌اند اما زمان دقیق این رویداد مشخص نیست.
هرچند دانشمندان ویروس‌های آر.ان.ای باستانی پیدا نکرده‌اند، توانسته‌اند یک ویروس کرونای قرن شانزدهمی در پالپ دندان یک اسکلت انسان در فرانسه پیدا کنند. آر.ان.ی با آر.ان.ای ویروس‌های کرونای امروزی تفاوت دارد که نشان می‌دهد این عوامل بیماری‌زای باستانی احتمالا یا از بین رفته‌اند یا آنقدر تکامل یافته‌اند که دیگر قابل شناسایی نیستند.
احتمال دارد که این ویروس کرونا همچنان دارد در بدن انسان‌ها گردش می‌کند اما هنوز در دوران مدرن توالی‌یابی نشده است.
