مه‌ذهنی دقیقا چیست؟ از درمان‌های خانگی تا زمان مراجعه به پزشک

راهنماتو- پس از ابتلا به کووید-۱۹، بسیاری از بیماران احساس می‌کردند که ذهن‌شان در مه فرو رفته است. تمرکز نداشتند، حافظه‌شان دچار اختلال شده بود، کند فکر می‌کردند، و حتی انجام کارهای ساده برایشان دشوار شده بود. این وضعیت همان مه‌ذهنی است؛ نشانه‌ای که به‌ویژه در میان مبتلایان به کووید طول‌کشیده (long COVID) دیده می‌شود و بین ۲۰ تا ۶۵ درصد این افراد را درگیر می‌کند. این بازه‌ی گسترده نشان می‌دهد که ما هنوز درک دقیقی از این پدیده نداریم. هرچند که شیوع کووید باعث شناخته‌شدن بیشتر اصطلاح "مه‌ذهنی" شد، اما این واژه پیش‌تر در میان مبتلایان به بیماری‌های مزمن رایج بوده است.

به گزارش راهنماتو، افرادی که به بیماری‌های مزمنی مثل فیبرومیالژیا، سندرم خستگی مزمن، یا لوپوس دچارند، از مه‌ذهنی به عنوان یکی از پیامدهای بیماری‌شان یاد می‌کنند. همچنین بسیاری از بیماران پس از شیمی‌درمانی یا مصرف برخی داروها مثل مسکن‌ها نیز این حالت را تجربه می‌کنند. این حالت می‌تواند با اختلالات روانی مانند افسردگی و اسکیزوفرنی نیز همراه باشد.

دکتر ژاکلین بکر، عصب‌روان‌شناس در دانشکده پزشکی آیکان در مانت ساینای، می‌گوید: در میان بیماری‌های مختلف، اغلب بیماران نشانه‌های مشابهی از قبیل عدم تمرکز، فراموشی، گیجی و کندی ذهن را گزارش می‌کنند. او می‌افزاید: «برای بسیاری از بیماران، مه‌ذهنی یکی از ناتوان‌کننده‌ترین علائم بیماری است. این حالت می‌تواند زندگی فرد را کاملاً تحت تأثیر قرار دهد.»

در بسیاری از موارد، علت بروز مه‌ذهنی روشن نیست. اما پژوهشگران به تازگی توانسته‌اند گام‌هایی در جهت شناخت بهتر دلایل این پدیده، به‌ویژه در مورد کووید طول‌کشیده، و همچنین راه‌های درمان آن بردارند.

بیشتر بخوانید: چطور مه مغزی‌ام را کنترل کنم؟

مه‌ذهنی چیست و چه چیزهایی را نباید با آن یکی دانست؟

هنوز تعریف دقیق و رسمی برای مه‌ذهنی وجود ندارد و بسیاری از متخصصان در مفید بودن این اصطلاح در محیط‌های بالینی تردید دارند. اما اغلب دانشمندان آن را مجموعه‌ای از علائم می‌دانند که ریشه در بیماری یا اختلالی دیگر دارد و به‌تنهایی یک تشخیص محسوب نمی‌شود. دکتر بکر می‌گوید: «مه‌ذهنی به یک واژه‌ی چتری برای توصیف علائم عصبی گسترده در برخی بیماری‌ها مثل کووید طول‌کشیده، تبدیل شده است.»

اما چرا بیماری‌های گوناگون می‌توانند نشانه‌های مشابهی مانند مه‌ذهنی داشته باشند؟ دکتر آویندرا نات از موسسه ملی اختلالات عصبی و سکته مغزی آمریکا می‌گوید: این احتمال وجود دارد که مه‌ذهنی بازتاب نقص‌هایی در بخش‌های مختلف عملکرد شناختی باشد؛ مثل تمرکز، توجه یا توانایی انجام کارها. به گفته‌ی او، «وقتی مغز به‌درستی کار نکند، مردم می‌گویند مه‌ذهنی داریم.»

با این حال، متخصصان مه‌ذهنی را از اختلال شناختی جدا می‌دانند. اختلال شناختی معمولاً با نقص‌هایی قابل‌اندازه‌گیری در حافظه یا توجه همراه است. اما در مه‌ذهنی، گرچه بیماران از مشکلاتی مانند اختلال در تمرکز و حافظه شکایت دارند، ولی اغلب در آزمایش‌های بالینی هیچ نشانه‌ی قابل اندازه‌گیری‌ای پیدا نمی‌شود. بکر می‌گوید: «این موضوع برای بیماران واقعاً ناامیدکننده است.»

گاهی پزشکان مه‌ذهنی را صرفاً پدیده‌ای روانی تلقی می‌کنند. این برخورد به‌ویژه در مورد بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن یا کووید طول‌کشیده رایج است؛ کسانی که احساس می‌کنند پزشکان آن‌ها را جدی نمی‌گیرند. بکر می‌گوید: «برداشت غالب این است که کووید طول‌کشیده منشأیی صرفاً روان‌پزشکی دارد. ولی من فکر می‌کنم باید این دیدگاه را به چالش کشید.»

یک پدیده با علت‌های گوناگون

با اینکه مه‌ذهنی در بیماری‌های مختلف ظاهر یکسانی دارد، پژوهشگران کم‌کم به این نتیجه رسیده‌اند که احتمالاً دلایل گوناگونی در پشت آن نهفته است. دکتر پیتر دنو، پژوهشگر بالینی در کالج سلطنتی لندن، که اخیراً مقاله‌ای درباره مه‌ذهنی منتشر کرده، می‌گوید این دلایل مختلف می‌توانند بر روند درمان یا حتی امکان‌پذیر بودن درمان تأثیر بگذارند.

پیوند میان التهاب و مه‌ذهنی

در سال‌های اخیر، دانشمندان ارتباط میان التهاب و مه‌ذهنی را بیشتر درک کرده‌اند؛ ارتباطی که می‌تواند در تشخیص و درمان مؤثر باشد.

بکر می‌گوید: «یکی از قوی‌ترین فرضیه‌ها درباره‌ی علت مه‌ذهنی در این بیماری‌های مختلف، التهاب عصبی است.»

علائم روزمره که می‌گویند احتمالاً دچار مه‌مغزی هستید

1.یادت نمیاد چرا وارد اتاق شدی

وارد آشپزخونه می‌شی، چند لحظه می‌ایستی و بعد با خودت می‌گی:

«من اومدم اینجا چی کار کنم؟!»

2. در حال خوندن متنی هستی اما نمی‌فهمی چی خوندی

چند پاراگراف رو می‌خونی ولی وقتی تموم می‌شه، متوجه می‌شی اصلاً نفهمیدی چی گفت!

«مجبور می‌شی دوباره از اول بخونی.»

3. کاری که همیشه انجامش می‌دادی رو فراموش می‌کنی

مثلاً کتری رو روی گاز می‌ذاری، یادت می‌ره روشنش کنی یا بعداً فراموش می‌کنی خاموشش کنی.

یا:

می‌خوای بری سر کار ولی کلید ماشین رو جا می‌ذاری.

4. در حین صحبت کردن، یه کلمه ساده یادت نمیاد

مثلاً می‌خوای بگی «قاشق»، ولی یادت نمیاد و می‌گی:

«اون وسیله‌ای که باهاش سوپ می‌خورن دیگه...»

5. نمی‌تونی روی کاری تمرکز کنی

می‌ری پشت لپ‌تاپ که کاری انجام بدی، ولی بعد از ده دقیقه خودتو در حال چرخیدن توی شبکه‌های اجتماعی پیدا می‌کنی بدون اینکه یادت بیاد چه کاری می‌خواستی انجام بدی.

اگر این حالت ها چندین هفته ادامه پیدا کرد، بهتر است به پزشک مراجعه کنید.