راهنماتو- سفرنامه شاردن را یکی از دقیق‌ترین و واقع بینانه‌ترین توصیف‌های اروپائیان از ایرانیان میدانند که تاکنون به نگارش درآمده اما این سفرنامه به غیر از ایرانیان، اشاراتی جالب توجه به جانوران و حیوانات وحشی این سرزمین نیز دارد.
به گزارش راهنماتو، یکی از جانورانی که شاردن در سفرنامه خود به آن اشاره کرده سوسماری غول پیکر است که حتی به انسان‌ها حمله می‌کند. در این مطلب قصد داریم ببینیم که شاردن به کدام جاندار ایرانی اشاره دارد و ایا این جاندار هنوز هم در طبیعت ایران به حیات خود ادامه می‌دهد یا منقرض شده است؟
درباره سفرنامه شاردن
ژان شاردن که به نام سِر جان شاردن نیز شناخته می‌شود، در سال ۱۶۴۳ در پاریس به دنیا آمد. شاردن اگرچه یک تاجر بود اما به واسطه سفرهای دور و دراز خود به ایران عصر صفوی و مهمتر از همه نگارش سفرنامه‌ای مفصل در اینباره به شهرت رسید.
ژان شاردن طی دو سفر، در سال‌های ۱۶۶۵ میلادی و ۱۶۷۱ میلادی و در زمان پادشاهی صفویه به ایران سفر کرد. شاردن احتمالاً کار بر روی یادداشت‌ها و مشاهداتش را بلافاصله پس از بازگشت از ایران در سال ۱۶۷۷ آغاز کرد و نسخه نخست سفرنامه او در سال ۱۶۸۶ میلادی با عنوان «Voyages de Monsieur le Chevalier Chardin» در پاریس منتشر شد. سفرنامه او در نهایت در 10 جلد به انتشار درآمد.
توصیف شاردن از اژدهای مرموز ایرانی
شاردن در جلد دوم سفرنامه خود (ترجمه فارسی) و در مبحث حویوانات وحشی و اهلی ایران به سوسماری غول پیکر و جالب توجه اشاره دارد. او در این خصوص می‌گوید: «در بعضى جاها (ایران) نیز سوسمارهاى بزرگى وجود دارند که درازاشان از یک ذراع در مى‌گذرد، وحشتناکند، از درشتى به خوکهاى بزرگ مى‌مانند، و پوستشان مثل پوست سگهاى دریایى سفت و سخت است. بعضى مى‌گویند این سوسمارها به آدم حمله مى‌برند، و انسان را از پا درمى‌آورند.»
اژدهای سفرنامه شاردن؛ بزمجه بیابانی؟
نگاهی به این توصیف مختصر شاردن و نگاهی به جانوران بومی ایران به ویژه در گروه خزندگان نشان می‌دهد که سوسمار مورد نظر شاردن احتمالا باید «بزمجه بیابانی» ایرانی باشد.
بزمجه بیابانی، که با نام علمی Varanus griseus شناخته می‌شود، بزرگ‌ترین سوسمار ایران است و در مناطق بیابانی و نیمه‌بیابانی کشور زندگی می‌کند. این خزنده با طول بدن حدود ۱ تا ۱.۵ متر، شامل دم بلند و عضلانی، جثه‌ای قابل‌توجه دارد. پوست آن معمولاً خاکستری مایل به زرد یا قهوه‌ای روشن با لکه‌ها و نوارهای تیره است که به استتار در محیط خشک و شنی کمک می‌کند. بزمجه بیابانی گوشتخوار است و از جوندگان، پرندگان، تخم‌مرغ‌ها و حشرات بزرگ تغذیه می‌کند. فک قوی و دندان‌های تیز این سوسمار آن را به شکارچی ماهری در زیستگاهش تبدیل کرده است.
این گونه در دشت‌ها و بیابان‌های مرکزی و شرقی ایران، از جمله دشت کویر، کویر لوت و استان‌هایی مانند یزد، کرمان، سیستان و بلوچستان و خراسان یافت می‌شود. بزمجه بیابانی به محیط‌های خشک با خاک شنی یا سنگلاخی علاقه دارد و معمولاً لانه‌های زیرزمینی یا شکاف‌های صخره‌ای را برای استراحت انتخاب می‌کند. این خزنده روزگرد است و در طول روز برای شکار یا تنظیم دمای بدن فعالیت می‌کند. در گرمای شدید، به لانه‌های خنک پناه می‌برد و در زمستان ممکن است به حالت نیمه‌خفته فرو برود. دم بلند و قدرتمندش برای دفاع یا حفظ تعادل هنگام حرکت استفاده می‌شود.
بزمجه بیابانی رفتار جسورانه‌ای دارد و در صورت احساس خطر می‌تواند با دم خود ضربه بزند یا با باز کردن دهان و ایجاد صدای هیس‌مانند، تهدید کند. این گونه تخم‌گذار است و ماده‌ها معمولاً ۱۰ تا ۲۰ تخم در لانه‌های زیرزمینی می‌گذارند که پس از چند ماه، بسته به دمای محیط، باز می‌شوند. طول عمر این سوسمار در شرایط مناسب به ۸ تا ۱۲ سال می‌رسد. اگرچه هنوز به‌عنوان گونه‌ای در معرض خطر انقراض طبقه‌بندی نشده، اما تخریب زیستگاه و شکار غیرقانونی می‌تواند تهدیدی برای بقای آن باشد.
این خزنده نقش مهمی در اکوسیستم بیابانی ایفا می‌کند، زیرا با شکار جوندگان و حشرات، تعادل جمعیت این گونه‌ها را حفظ می‌کند. بزمجه بیابانی به دلیل ظاهر خاص و رفتارش در فرهنگ عامه برخی مناطق ایران به‌عنوان موجودی مرموز شناخته می‌شود، اما معمولاً از انسان دوری می‌کند و تنها در صورت تهدید واکنش نشان می‌دهد.
