حتما تاکنون نام استارلینک را شنیده اید. ایده اولیه استفاده از ماهواره برای ارائه خدمات اینترنتی در سال ۲۰۱۵ از سوی ایلان ماسک ارائه شد، امروزه استارلینک می تواند اینترنت را با پوشش دهی بالا و سرعت زیاد فراهم کند. این سامانه از تعداد زیادی ماهواره تشکیل شده است که یک منظومه ماهواره ای را تشکیل داده اند و هدف اصلی شرکت خصوصی فضایی اسپیس ایکس ارائه به صرفه اینترنت به سراسر زمین است. هر یک از این ماهواره ها تقریباً پنج سال عمر دارند و اسپیس ایکس امیدوار است تعداد این ماهواره ها را به ۴۲۰۰۰ عدد برساند. پس از آغاز جنگ روسیه و اوکراین در سال ۱۴۰۰ و محدودیت های بوجود آمده در دسترسی به اینترنت، تب گسترش استارلینک بالا گرفت. در ایران نیز پس از جریانات سال ۱۴۰۱ ایلان ماسک در صدد آن برآمد تا ارائه اینترنت ماهواره‌ای از فهرست تحریم‌های اعمال شده بر علیه ایران حذف شود. از سوی دیگر پس از حواشی طرح صیانت از فضایی مجازی که توسط مجلس شورای اسلامی مطرح شد، استارلینک در اذهان عمومی به عنوان یک گزینه جایگزین آزاد جای گرفت. محدودیت هایی مانند راه اندازی، خرید تجهیزات و هزینه اشتراک ماهانه از چالش های اساسی استفاده از این سامانه در ایران به شمار می روند. ولی در این بین موضع حکومت مهم ترین محدودیت را شامل می شود. در مقاله پیش رو نگاهی دقیق تر به این سامانه خواهیم داشت و امکان گسترش آن در ایران را مورد بررسی قرار خواهیم داد.
نگاهی فنی
تفاوت اصلی اینترنت ماهواره ای در عدم نیاز به زیرساخت گسترده زمینی خلاصه می شود. برای استفاده از اینترنت ماهواره ای فقط به سخت افزار شخصی نیاز است. زیرا تمامی تجهیزات فرستنده در مدار زمین واقع شده اند. تاکنون، ۶۴۲۶ ماهواره استارلینک در ارتفاعی حدود ۵۵۰ کیلومتر بالاتر از سطح زمین قرار گرفته اند و اکثر آنها در وضعیت عملیاتی قرار دارند. هر ماهواره این منظومه حدود ۲۶۰ کیلوگرم جرم دارد و توسط موشک فالکون ۹ اسپیس ایکس به فضا منتقل می شود. این موشک در هر پرتاب می تواند تا ۶۰ ماهواره را در دل خود جای داده و به مدار زمین ارسال کند. تعداد زیاد ماهواره ها و قرارگیری آنها در ارتفاع مداری پائین باعث بروز مشکلاتی شده است که از جمله آنها می توان به بروز اختلال اپتیکی در رصدهای نجومی اخترشناسان اشاره کرد. همچنین ممکن است استارلینک خطر بالقوه ای را در ایمنی پروازهای فضایی ایجاد کند.
سرعت اینترنت و گستردگی خدمات
سرعت انتقال داده توسط استارلینک به پارامترهای جوی و فنی متعددی بستگی دارد. ولی بنا بر ادعای شرکت سازنده، در شرایط متعارف سرعت تبادل داده می تواند تا ۱۵۰ مگابیت بر ثانیه برسد. شرکت اسپیس ایکس قصد دارد این سرعت را در آینده دو برابر کند. این شرکت در حال حاضر به ۳۶ کشور (به صورت محدود) خدمات ارائه می دهد. کشورهای معدودی نیز هستند که در سند اهداف استارلینک برای ارائه خدمات جایی ندارند؛ کشورهای روسیه، چین، کوبا و کره شمالی در این دسته قرار گرفته اند.
تجهیز و راه اندازی
برای دریافت اینترنت ماهواره ای استارلینک به خرید تجهیزات متناسب و پرداخت حق اشتراک نیاز است. استارلینک هم اکنون سه بسته اینترنتی متفاوت ارائه می‌دهد.
- Starlink Internet: این بسته برای مشترکین عادی ارائه می شود. سخت افزار مورد نیاز برای تهیه این بسته هزینه ای در حدود ۵۹۹ دلار دارد. همچنین حق اشتراک ماهانه این بسته ۱۱۰ دلار است.
- Starlink Business: بسته مناسب فعالیت های تجاری، قابلیت آنتن دهی بالاتر و سرعت اینترنت سریع تری را ارائه می دهد. هزینه این بسته ۵۰۰ دلار در ماه و هزینه تجهیزات آن ۲۵۰۰ دلار است.
- Starlink RV: در سال ۲۰۲۲، کمیسیون ارتباطات فدرال ایالات متحده به اسپیس ایکس اجازه استفاده وسایل نقلیه از جمله هواپیماهای خطوط هوایی، کشتی‌ها و کامیون‌ها از اینترنت ماهواره ای را صادر کرد. هزینه اشتراک این بسته ۱۳۵ دلار در ماه به اضافه ۵۹۹ دلار بابت تجهیزات می باشد.
محدودیت های فنی و قانونی
شرکت سازنده استارلینک ادعا می کند که این سامانه برای شرایط آب و هوایی نامساعد از جمله سرما و گرمای شدید، یخبندان، باران شدید و بادهای شدید طراحی شده است. لیکن شواهد امر نشان می دهد، جریان باد شدید، باران سنگین و رطوبت بالا می توانند بر کیفیت سیگنال ها تأثیر منفی بگذارد، لذا اقلیم متنوع ایران می تواند گسترش استفاده از استارلینک را با محدودیت های فراوانی مواجه کند.
فیلترینگ برخی از شبکه‌های اجتماعی پرطرفدار در ایران، منجر به گسترش استفاده از VPN در کشور شده و این مسئله علاقه به استارلینک را افزایش داده است. گرچه استفاده از استارلینک همین الان نیز در کشور وجود دارد ولی اطلاعات دقیقی از تعداد کاربران این سیستم و پراکندگی آنان در کشور در دسترس نیست. ورود احتمالی استارلینک به ایران با جریانات سیاسی و اجتماعی بسیاری همراه خواهد بود. از یک سو، استارلینک می‌تواند سطح دسترسی مردم (به ویژه مناطق محروم) به اینترنت را تسهیل کند. از سوی دیگر، فقدان وجود نماینده شرکت سازنده به صورت قانونی در کشور با چالش‌های نظارت و امنیتی فراوانی همراه خواهد شد. همچنین از آنجا که هنوز در ایران قوانینی برای استفاده از این خدمات اینترنتی وضع نشده است، هزینه استارلینک با عدم شفافیت بسیاری مواجه است و بازار سیاه قیمت نهایی آن را تعیین می کند.
به طور کلی پیش بینی می شود استفاده از اینترنت ماهواره ای در کشور رو به گسترش باشد لیکن مواضع دولتمردان در این بازی نقش اصلی را ایفا خواهد کرد. آیا مشکلاتی مشابه فیلترینگ و دوقطبی شدن فضای فکری کشور مجددا تکرار خواهد شد؟ باید منتظر ماند و دید.
