همه ما در طول زندگی ناگزیر از مصرف دارو هستیم، گاهی به منظور پیشگیری و گاهی به صورت درمانی یا تشخیصی. وقتی نوزادی به دنیا می‌آید باید در برابر برخی بیماری‌ها واکسینه شود، همچنین مصرف قطره‌های مکمل مانند آهن و مولتی ویتامین می‌تواند بخشی از سلامت آینده کودک را تامین کند. بیماری‌های فصلی مثل سرماخوردگی و یا بیماری‌هایی که افراد به طور دراز مدت با آن مواجهه هستند: مثل فشار خون، دیابت و چربی‌خون همگی بخشی از مصرف دارو در خانواده را شامل می‌شوند. این تجارب جملگی لزوم این مسئله را تاکید می‌کند که بهتر است خانواده‌ها از دانش ابتدایی و پایه در خصوص نگهداری و مصرف داروها اطلاع داشته باشند.
به دلیل اهمیت موضوع سلامت در خانواده به سراغ دکتر زهره نوری، داروساز رفتیم و از نحوه نگهداری و مصرف صحیح دارو، تداخلات دارویی و مصرف کنندگان چند دارویی پرسش کردیم، که در ادامه می‌خوانید.
نحوه نگهداری صحیح دارو در منزل چگونه است؟
در نگاه اول به نظر می‌آید که یخچال محل مناسبی برای نگهداری دارو باشد اما شاید این جمله بیشتر در خاطر شما بماند که "درسته که غذا تو یخچال نگهداری می‌شه ولی دارو غذا نیست" . فقط داروهایی در یخچال نگهداری می‌شوند که در بروشور یا روی جعبه و یا با راهنمایی پزشک به بیمار اطلاع رسانی می‌شود. این دستورالعمل‌ها شامل دما، نور، رطوبت و شرایط دیگری است که باید رعایت شوند تا داروها در بهترین وضعیت ممکن نگهداری شوند و کیفیت آن‌ها حفظ شود.
گاهی نگهداری یک دارو در یخچال موجب خراب شدن آن می‌شود اما نکته‌ای که وجود دارد این است که بعضی داروها در حین مصرف لازم است که در یخچال گذاشته شوند، که این مطلب در بروشور داروها مورد تاکید قرار گرفته است، مثل سوسپانسیون‌های آنتی بیوتیکی که بعد از حل شدن پودر باید در محیط یخچال نگهداری شوند. به غیر از موارد مطرح شده، بقیه داروها در دمای محیط که بین ۲۵ تا ۳۰ درجه است، نگهداری شوند.
به نکات زیر توجه کنید:
- منظور از نگهداری دارو در یخچال درب یا طبقات عادی یخچال است که دمای آن بین ۲ تا ۸ درجه هست و نه قسمت یخ ساز آن.
- محل‌هایی که نزدیک به وسایل گرمایشی یا نور خورشید باشند، محل مناسبی برای نگهداری دارو نیستند.
- در مواردی، با توجه به دمای محیط و یا فصل گرم توصیه می‌شود داروهای مثل شیاف‌ها را در یخچال نگهداری کنند تا شکل مورد نظر دارو تغییر نکند.
در خصوص مصرف داروها به چه نکاتی باید توجه کرد؟
به طور کلی در خصوص مصرف دارو علاوه به دستور پزشک می‌توانید از پزشکان داروساز مشورت بگیرید، آن‌ها در این زمینه می‌توانند به شما کمک کنند. همچنین می‌توانید به اطلاعات داخل جعبه دارو مراجعه کنید. برخی از داروها دستوری عمومی دارند اما برخی از آن‌ها با توجه به شرایط بیمار توصیه می‌شوند، پس در درجه اول دستور پزشک اولویت دارد. نحوه مصرف، معده پر یا خالی، قبل یا بعد از غذا مصرف شدن، همگی در کیفیت و اثر بخشی دارو تاثیر دارند.
بیمار گاهی مراجعه می‌کند و ناراحت است از اینکه چرا با وجود مصرف به موقع، دارو اثر بخشی لازم را نداشته است. اغلب با چند پرسش متوجه می‌شویم که چه مجموعه اقداماتی صورت گرفته تا این نتیجه حاصل شده است. مثلا در موردی بیمار کپسول تتراسایکلین را با شیر مصرف کرده است، در این نمونه لبنیات باعث جلوگیری از جذب دارو می‌شوند.
به نکات زیر توجه کنید:
- به طور کلی قرص‌ها و کپسول‌ها همراه آب باید مصرف شوند.
- داروهای که نیاز به فاصله مصرف با دارویی دیگر دارند بهتر است با محدوده زمانی مناسب استفاده شوند.
- داروهایی که دستور خاصی برای قبل و یا بعد از مصرف دارند مانند استئوفوس، به مصرف کننده توصیه می‌شود تا نیم ساعت بعد از مصرف دراز نکشد.
- داروهایی که روکش‌دار هستند و امکان نصف کردن آن‌ها به اثر بخشی دارو لطمه وارد می‌کند.
- مصرف کننده دارو اطلاع داشته باشد که در خصوص مصرف دارویی که دارد با کدام مواد غذایی یا دارو دیگر اثر افزایش یا کاهشی در خصوص جذب دارو وجود خواهد داشت.
- مصرف آنتی بیوتیک که توصیه می‌شود سر ساعت و با در نظر گرفتن طول درمان مصرف شود و مصرف کننده با احساس بهتر شدن دارو را سریعا قطع نکند.
مصرف کننده‌های چند دارویی چگونه از تداخلات دارویی خود مطلع شوند؟
افراد بنا بر شرایطی مجبور به مصرف چند دارو همزمان با هم می‌شوند، مثل اینکه بیمار فشار خون و دیابت داشته باشد و یا در مواردی مشکل کلیوی هم به شرایط او اضافه شود در چنین شرایطی بیمار باید داروهایی مصرفی خود را با پزشک در میان بگذارد. همچنین در این مورد تداخلات دارویی ممکن است روند درمان را کند یا مختل کند.
توصیه می‌شود که افراد حتما اسم داروهای مصرفی خود را بدانند و به مشخصات ظاهری مثل جلد و رنگ آن اکتفا نکنند چرا که در خصوص هر دارویی شرکت‌های مختلفی وجود دارد. بهتر است افراد فهرستی از داروهایی که مرتب مصرف می‌کنند و در منزل موجود دارند را هنگام مراجعه به پزشک همراه داشته باشند تا از تجویز مجدد آن نیز خودداری شود.
اگر در خصوص حساسیت‌های دارویی، غذایی یا بیماری‌های خاص خود آگاه هستید به پزشک خود آن را اطلاع دهید. این کار روند درمان شما را سرعت می‌بخشد.
به نکات زیر توجه کنید:
- تداخل دارو می‌تواند واکنش دو یا چند دارو در دوره مصرفی بیمار باشد.
- تداخل دارو می‌تواند شامل مصرف دارو و برخی از غذاها و یا نوشیدنی‌های خاص باشد.
- تداخل دارو می‌تواند معطوف به شرایط خاص مصرف کننده باشد. مثلا مصرف یک ضد احتقان بینی در صورت داشتن فشار خون.
- تداخلات دارویی می‌تواند شامل داروهای بدون نسخه و یا داروهای گیاهی نیز باشد، داروهایی که ممکن است تصور شود که مشکلی برای مصرف ندارند.
در خصوص عوارض دارویی چه میزان اطلاع برای مصرف کننده لازم و ضروری است؟
افراد در مصرف داروی جدید باید نسبت به احوال خود دقت بیشتری داشته باشند تا در صورت بروز عوارض دارو بتوانند به پزشک خود اطلاع دهند. در خصوص عوارض دارویی می‌توان با مطالعه بروشور از آن آگاه شد، در مواردی هم پزشک به مصرف کننده اطلاع می‌دهد تا موجب نگرانی بیمار نشود. مثل مصرف داروی فنازوپیریدین که رنگ ادرار را تغییر می‌دهد یا قرص بیسموت که منجر به تغییر رنگ مدفوع می‌شود.
در خصوص پاره‌ای از داروها توصیه می‌شود که مصرف کننده نسبت به عوارض دارو صبور باشد چرا که به تشخیص پزشک ممکن است برخی از عوارض دارو به نسبت تاثیراتی که در روند درمان خواهد داشت، قابل چشم پوشی باشد.
اما بروشور خوانی نباید منجر به ایجاد نگرانی و یا وسواس در مصرف دارو شود. در مواردی دیده می‌شود که بیمار علیرغم شرایط نامساعد خود و بر اساس نگرانی و اضطرابی که از عوارض مطرح شده در بروشور دارد، به قطع مصرف اقدام می‌کند.
داروها، دارای اسامی متفاوت تجاری هستند که اغلب ایجاد سردرگمی برای مصرف کننده‌ها دارد، چگونه در این شرایط داروهای مصرفی خود را بشناسیم؟
توصیه می‌کنیم که افراد با مشخصات ظاهری داروهای خود را نشناسند، بلکه حتما به اسم اصلی دارو توجه کنند. شرکت‌های داروسازی هر کدام نام خاصی را برای داروها انتخاب می‌کنند در این صورت افراد اگر با شرکت دارویی جدید مواجه شوند ممکن است تشخیص ندهند که این همان داروهای آن‌ها است.
روش‌های مختلفی در این زمینه وجود دارد که افراد بر اساس شرایط خود می‌توانند داروهایشان را به خاطر بسپارند. در این سال‌ها از مراجعه کننده‌هایم روش‌های مختلفی را دیدم. یکی از آن‌ها راه حل جالبی برای این مسئله داشت. او از جعبه داروهایش آن قسمتی را که نام دارو بر روی آن نوشته شده بود را جدا کرده بود و از سنجاقی عبور داده بود و موقع مراجعه سنجاق حاوی اسم داروهای را نشان می‌داد. از طرفی یک عادت رایج وجود دارد، که افراد همه داروها را از بلیستر آن جدا می‌کنند و در شیشه نگهداری می‌کنند. در این نحوه مصرف ممکن است بعد از چند وقت فراموش کنند که کدام داروها را در شیشه نگهداری کرده‌اند، همچنین از انقضای داروها هم اطلاع دقیقی به جا نمی‌ماند.
بهتر است اعضای خانواده از داروهای مصرفی یکدیگر اطلاع کافی داشته باشند تا در شرایط خاص که خود فرد امکان پاسخگویی حین درمان را ندارد، همراه او بتواند کادر پزشکی را از روند بیماری وداروهایی مصرفی آگاه کند.
