راهنماتو - بیش از 200 میلیون نفر در ایالات متحده در نواحی‌ای زندگی می‌کنند که فلوراید به آب آشامیدنی افزوده می‌شود. بر طبق آخرین داده‌ها که به سال 2012 برمی‌گردد، 24 کشور دیگر در جهان، شامل انگلستان، برزیل، کانادا، نیز به آب آشامیدنی فلوراید اضافه می‌کنند و بسیاری از حوزه‌های قضایی نیز آب آشامیدنی‌شان به طور طبیعی حاوی فلوراید است.
به گزارش راهنماتو، پرسشهایی زیادی درباره این اقدام مطرح است: چرا باید فلوراید به آب آشامیدنی اضافه شود؟ آیا فلوراید برای سلامتی مضر است و آیا اثر خوبی برای سلامتی دندان‌ها دارد؟
فلوراید دار کردن آب از چه زمانی آغاز شد؟
فلوراید‌دار کردن آب از اوایل قرن بیستم، زمانی آغاز شد که یک دندان‌پزشک جوان به نام دکتر فردریک مک‌کی، متوجه پدیده نادری در چشمه‌های آب کلرادو در آمریکا شد. ساکنان این شهر لکه‌های متمایز قهوه‌ای و خال‌دار روی دندان‌هایشان داشتند. مشاهدات بعدی فاش کرد که علی‌رغم وجود این لکه‌های قابل شناسی روی دندان‌های ساکنان این شهر، که به «لکه‌های قهوه‌ای کلرادو» معروف بودند، آن‌ها دندان‌هایی داشتند که به طرز نامعمولی در برابر پوسیدگی مقاوم بود.
پوسیدگی دندان که به نام کرم‌خوردگی یا حفره دندانی نیز شناخته می‌شود، باعث ایجاد سوراخ‌هایی روی دندان می‌شود. محققان علت این لکه‌ها را بررسی کردند تا اینکه به منبع تأمین آب شرب شهر رسیدند که حاوی مقادیر غیرمعمولی از ماده فلوراید تشخیص داده شد. این یافته دندان‌پزشکان را مجاب کرد تا به بررسی اثر ماده فلوراید روی دندان بپردازند و ببینند آیا می‌توان مقدار مفیدی از این ماده را استفاده کرد تا بدون اینکه به دندان‌ها و سلامتی آسیب وارد شود، سلامتی دندان‌ها حفظ شود یا خیر.
در سال 1945، شهر گراند رپیدز، در ایالت میشیگان آمریکا، به نخستین شهر در جهان تبدیل شد که در آن برنامه فلوراید زدن به آب آشامیدنی به صورت پایلوت تأیید شد. محققان مقادیر اندکی از فلوراید را به منبع تأمین آب شرب شهر افزودند و نرخ پوشسیدگی دندان را در میان 30000 از کودکان مدرسه‌ای طی دهه‌ها بعدی اندازه‌گیری کردند.
یافته‌های آن‌ها نشان داد کودکانی که بعد از شروع فلوراید افزودن به آب آشامیدنی متولد شده بودند در مقایسه با کودکانی که قبل از این برنامه متولد شدند، 60درصد کم‌تر دچار پوسیدگی دندان می‌شدند.
فواید فلوراید زدن به آب آشامیدنی
از سال 1945، افزودن فلوراید به آب آشامیدنی یک شیوه سلامتی عمومی گسترده در سراسر جهان است و سازمان‌هایی نظیر انجمن دندان‌پزشکان آمریکا قویاً از افزودن فلوراید به آب آشامیدنی حمایت می‌کند. بسیاری از مطالعات از این نکته که افزودن فلوراید به آب از پوسیدگی دندان در کودکان پیشگیری می‌کند، حمایت می‌کنند.
نیل مانیر، استاد شیوه‌های سلامت عمومی در دانشگاه نورث‌ایسترن، می‌گوید: «مشخص شده که فلوراید به طور قابل توجهی میزان پوسیدگی دندان را در افراد کاهش می‌دهد. افزودن این ماده به آب آشامیدنی شکلی از پیشگیری منفعلانه است که می‌تواند سلامت دهان و دندان را تا حد قابل توجهی بهبود ببخشد.»
چرا فقط از خمیردندان حاوی فلوراید استفاده نکنیم؟
با اینکه خمیردندان‌های حاوی فلوراید نیز خواصی مشابه با آب آشامیدنی حاوی فلوراید در پیشگیری از پوسیدگی دندان دارند، کارشناسان می‌گویند که دومی دارای فوایدی برای سلامت عمومی است که خمیر دندان فاقد آن است.
علتش آن است که هضم فلوراید، به جایی مسواک کردن آن، برای سلامتی دندان‌های کودکان بسیار مفید است. آب حاوی فلوراید برای قشری از جمعیت که توانایی خرید خمیردندان یا سایر محصولات مراقبت‌های دندانی را ندارند، یک مراقبت پایه فراهم می‌کند.
مانیر می‌گوید: «این شیوه‌ای برای هر فردی در یک جامعه است تا بتواند از فواید فلوراید به شکلی مقرون‌به‌صرفه استفاده کند. شاید فکر کنیم که مراجعه به دندان‌پزشک دو بار در سال و مسواک زدن دندان‌ها سه بار در روز برای همه آسان است اما درواقع این موارد مزیت‌هایی برای قشر متوسط به بالا است و برای بسیاری از افراد یک جامعه چالشی بزرگ است.»
برخی تحقیقات اکنون این پرسش را مطرح کرده‌اند که افزودن فلوراید به آب دقیقاً چه میزان در پیشگیری از پوسیدگی دندان مؤثر است.
مروری بر 150مطالعه انجام شده نشان می‌دهد که آب حاوی فلوراید ممکن است به اندازه‌ای که در دهه 1970 مفید بود، نتواند از پوسیدگی دندان پیشگیری کند. بعد از دهه 1970 خمیردندان‌های حاوی فلوراید رواج پیدا کردند. شاید این چالش به این دلیل است که خمیردندان حاوی فلوراید دارد به قدر کافی فواید آب حاوی فلوراید را تأمین می‌کند و برای همین مصرف آب حاوی فلوراید دیگر تفاوت چندانی ایجاد نمی‌کند.
اما باید گفت که این مطالعات درباره کشورهایی با درآمد پایین نیستند. در این کشورها خمیردندان حاوی فلوراید کم‌تر در دسترس همگان است.
آیا آب حاوی فلوراید ایمن است؟
مرکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌های آمریکا و انجمن دندان‌پزشکی آمریکا هر دو معتقدند که سطح فلوراید موجود در آب آشامیدن که حدود 0.7 میلی‌گرم در هر لیتر است، فلوراید برای سلامتی دندان‌ها مفید است و خطراتی بر سلامتی ثبت نشده است.
اما فلوراید موضوع بسیاری از تحقیقات مرتبط با ایمنی بوده است و این موضوع هنوز یکی از مباحث بحث‌برانگیز و جنجالی است.
مشخص شده است که مقادیر افراطی این ماده می‌تواند به فلوروسیس منجر شود که همان وضعیتی است که ساکنان کلرادو با آن مواجه بودند: «لکه‌های قهوه‌ای کلرادو» فلوروسیس دندانی باعث ایجاد لکه‌های سفید، زرد یا قهوه‌ای و خال روی دندان می‌شود.
مصرف مقادیر بالاتر فلوراید به مدت طولانی می‌تواند باعث فلوروسیس اسکلتی هم بشود که یکپارچگی استخوان‌ها را به خطر میندازد. دلیلش آن است که مقادر زیاد فلوراید که در بدن ذخیره می‌شود می‌تواند باعث سخت‌تر و شکننده‌تر شدن استخوان‌ها شود و آن‌ها را در معرض شکستگی قرار بدهد.
فلوروسیس دندان و اسکلتی هر دو در نواحی‌ای رخ می‌دهند که میزان فلوراید طبیعی در آب آشامیدنی بسیار زیاد است. چون فلوروسیس اسکلتی نیازمند مقادیر خیلی زیاد مواجهه با آب حاوی فلوراید است، اغلب در نواحی‌ای مشاهده می‌شود که آب‌های زیرزمینی به فلوراید بالا آلوده هستند اما فلوروسیس دندانی می‌تواند در مواجهه با فلوراید پایین در آب آشامیدنی که به صورت مصنوعی به آن فلوراید افزوده شده نیز اتفاق بیفتد.
نخستین نگرانی‌ها درباره آب حاوی فلوراید ارتباط این ماده با ایجاد انواع سرطان‌ها است. این باور ناشی از نظریه‌ای است که می‌گوید تجمع فلوراید در صفحات رشد استخوان می‌تواند منجر به سارکومای استخوانی شود که نوعی سرطان استخوان است. با اینکه ارزیابی این ارتباط در انسان‌ها دشوار است، بسیاری تحقیقات هنوز شواهد قوی درباره ارتباط این دو موضوع به هم پیدا نکرده‌اند.
اواخر نگرانی‌هایی درباره احتمال اثرات سم اعصاب به واسطه مصرف فلوراید مطرح شده است. یک مقاله مروری که در سال 2024 در برنامه سم‌شناسی ملی آمریکا، انجام شد، نشان داد که سطوح بالای مواجهه با فلوراید با کاهش هوش (آی کیو) در کودکان مرتبط است. اما این ارتباط مربوط به زمانی بود که میزان فلوراید موجود در آب دو برابر میزان استاندارد بود که یعنی 1.5میلی‌گرم در هر لیتر. نویسندگان همچنین خاطرنشان کرده‌اند که با اینکه سطوح فلوراید با تفاوت شناختی در کودکان همبسته شناخته شده است، اما نتایج نشان نمی‌دهند که فلوراید علت ایجاد این اختلالات شناختی باشد.
در مجموع این نتایج یک عبارت معروف در سم‌شناسی را بار دیگر برجسته می‌کند و آن اینکه «دوز ماده را تبدیل به سم می‌کند.»
به عبارت دیگر، یک ماده اگر در مقادیر کم استفاده شود، ایمن است اما اگر در مقادیر زیاد استفاده شود، مضر است. مثلاً خوردن یک قاشق چایخوری سس سویا برای حفظ سلامتی ایمن است اما مصرف یک شیشه کامل از آن باعث تشنج می‌شود.
اما برخی محققان همچنان در تحقیقات خود به این نکته می‌رسند که حداقل‌ترین میزان فلوراید نیز می‌تواند روی اعصاب اثر منفی بگذارد. تا کنون، این نتایج بسیار متفاوت بوده است، تعداد اندکی رابطه بین ابعاد شناختی مثل عملکرد اجرایی هوش و سطوحی از مواجهه با فلوراید در منابع آب حاوی فلوراید ( به شکل مصنوعی) را کشف کرده‌اند اما بسیاری دیگر نتوانسته‌اند این رابطه را تکرار کنند.
بسیاری از مطالعاتی که اثرات منفی فلوراید را پیدا کرده‌اند، کیفیت پایینی دارند که یعنی ممکن است دچار خطاهایی مانند نمونه کم یا استفاده از روش‌های نامنسجم شده باشند. مطالعاتی که کیفیت بالایی داشتند، به ندرت بین مواجهه با فلواراید و اثرات منفی آن روش شناخت، ارتباطی گزارش دادند.
فلوراید و برابری بهداشت دهان و دندان
درنهایت، مانیر می‌گوید که بحث درباره فلوراید حقیقتاً نیازمند بحث درباره ارتقاء بهداشت دهان و دندان است. او توضیح می‌دهد: «به جای تمرکز روی فلوراید افزودن به آب، باید روی اختلافات موجود در مراقبت‌های دهان و دندان و هزینه‌های هنگفت مراقبت‌های معمول دندانی و شکاف بسیار عمیقی که بین تحصیلات و مراقبت‌های دندانی هست، تمرکز کنیم.»
او توضیح می‌دهد که باید در نظر داشته باشیم که سلامت دهان و دندان به سلامت قلب و پیشگیری از ذات‌الریه نیز مرتبط شناخته شده است.
