پوکی استخوان یا استئوپروز، نوعی بیماری است که باعث کاهش تراکم و قدرت استخوان‌ها می‌شود و خطر شکستگی استخوان‌ها به خصوص استخوان‌های ۳ ناحیه لگن، ستون‌فقرات و مچ دست را افزایش می‌دهد.
پوکی استخوان اغلب بدون علامت است تا زمانی که شکستگی استخوان در یکی از این نواحی رخ دهد یا تا زمانی که فرد برای سنجش تراکم استخوان مراجعه کند و متوجه آن شود. این بیماری بیشتر در دو گروه افراد مسن و نیز زنان پس از یائسگی رخ می‌دهد و افزایش سن، کمبود کلسیم، کمبود ویتامین D، بی‌تحرکی، سیگار کشیدن و سابقه خانوادگی و وراثت از مهم‌ترین عوامل ابتلا به این بیماری خاموش هستند.
با این که پوکی استخوان به بیماری افراد مسن معروف است، اما جوانان هم به آن مبتلا می‌شوند. متخصصان می‌گویند در جوانان، این بیماری معمولاً به دلایلی مانند عوامل ژنتیکی و نیز تغذیه نامناسب (کمبود کلسیم و ویتامین D)، کم‌تحرکی، استفاده طولانی‌مدت از داروهایی مانند کورتیکواستروئیدها (استروئیدها) و بیماری‌های خاصی مانند دیابت و اختلالات تیروئید رخ می‌دهد.
سبک زندگی ناسالم مانند زیاده‌روی در مصرف نوشیدنی‌های کافئین‌دار و سیگار کشیدن هم خطر ابتلا را افزایش می‌دهد. هرچند نقش ژنتیک در ابتلا به این بیماری پررنگ‌تر است. تا جایی که این بیماری می‌تواند حتی در گروه‌های سنی ۸ تا ۱۴ سال بیماری هم خود را نشان می‌دهد؛ یعنی سنین کودکی.
البته د کتر افشین استوار، رئیس مرکز تحقیقات استئوپروز پژوهشگاه علوم غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: پوکی استخوان در جوانی چندان شایع نیست و فقط جوانانی که یکی از مشکلات مثل بیماری‌های ژنتیکی، مصرف دارو، ابتلا به سرطان و بیماری‌های روماتولوژی دارند، ممکن است به پوکی استخوان مبتلا شوند و باید سنجش تراکم استخوان و دیگر مراقبت‌ها را جدی بگیرند. در غیر این صورت فقط به زنان بالای ۵۰ سال و مردان بالای ۶۰ سال توصیه می‌شود که برای سنجش تراکم استخوان مراجعه کنند.
این استاد دانشگاه می‌گوید: وراثت در ابتلا به این بیماری خیلی مهم است و کسانی که سابقه خانوادگی این بیماری را در والدین یا خویشاوندان درجه یک خود دارند، بیشتر در معرض خطرند و لازم است که سلامت استخوان‌های خود را از سنین پایین‌تر شروع کنند. چون این افراد بیشتر از بقیه مستعد ابتلا به پوکی استخوان و تبعات آن هستند. صرف نظر از عوامل ژنتیکی، بیشترین شدت این بیماری در خانم‌ها عمدتا در ۶۵ سالگی به بعد است و در آقایان هم معمولا بعد از ۷۵ سالگی رخ می‌دهد.
اما پوکی استخوان دقیقا چیست و چطور اتفاق می‌افتد؟ پوکی استخوان به زبان خیلی ساده، درنتیجه‌ی کاهش تراکم و استحکام استخوان‌ها بروز پیدا می کند. دکتر استوار، این موضوع را به خوبی توضیح می‌دهد و می‌گوید: تراکم معدنی استخوان‌های انسان تا حدود ۳۰ سالگی افزایش پیدا می‌کند. یعنی حداکثر توده استخوانی تا حدود ۳۰ سالگی رخ می‌دهد. بعد از آن با افزایش سن، توده و تراکم استخوانی کاهش پیدا می‌کند و هرچقدر که سن بالاتر می‌رود، این توده استخوانی هر سال مقدار بیشتری کاهش پیدا می‌کند.
دکتر علیرضا استقامتی، فوق تخصص غدد درون‌ریز و متابولیسم هم درباره این توده استخوانی توضیح می‌دهد: این توده استخوانی از آغاز زندگی تا دهه سوم زندگی تشکیل و تکمیل می‌شود، در دهه سوم و چهارم زندگی ثابت می‌ماند و بعد از آن کاهش تدریجی این توده شروع می‌شود.
دکتر استقامتی می‌گوید: توده استخوانی انسان مثل یک بانک می‌ماند و ذخیره این بانک باید پر باشد که بتوانیم بعدها در سنین بالا از آن استفاده کنیم. بنابراین اگر کسی می‌خواهد بانک اسکلتی‌اش را پر کند، حتما باید در سنین ابتدای نوجوانی و جوانی - یعنی قبل از ۳۰ سالگی - به این موضوع توجه کند و مراقبت‌های لازم (مثل ورزش و تغذیه) را انجام دهد تا در پیشگیری از ابتلا به پوکی استخوان مؤثر باشد.
نقش «بانک استخوان» مهم‌ترین موضوع درباره پوکی استخوان است که کمتر کسی در جامعه از آن اطلاع دارد. بدن ما در دوران کودکی، نوجوانی و اوایل جوانی (تا حدود ۳۰ سالگی) استخوان‌های خود را با حداکثر تراکم ممکن می‌سازد. این دوران به‌اصطلاح «ذخیره‌سازی استخوان» یا همان «بانک استخوان» نام دارد. اگر در این بازه زمانی تغذیه مناسب (مخصوصاً مصرف کافی کلسیم و ویتامین D)، فعالیت بدنی منظم و سبک زندگی سالم رعایت نشود، استخوان‌ها به تراکم کافی نمی‌رسند و فرد در سنین میانسالی و به خصوص سالمندی مستعد ابتلا به پوکی استخوان می‌شود. بیماری‌ای که می‌تواند مرگبار باشد.
موضوعی که این روزها متخصصان درباره آن هشدار می‌دهند، تأثیر سبک زندگی مدرن بر جوانان است. یعنی کاهش فعالیت بدنی به دلیل استفاده بیش از حد از تلفن‌های هوشمند و کامپیوتر، مصرف نوشیدنی‌های گازدار و کافئین‌دار که جذب کلسیم را مختل می‌کنند، و نیز کمبود نور خورشید به دلیل ساعات طولانی ماندن در فضای بسته. همه این موارد همگی می‌توانند مانع ساخت یک بانک استخوانی قوی شوند.
دکتر استقامتی هم در این باره می‌گوید: درست است که بخش عمده توده اسکلتی، ژنتیکی است. یعنی افراد، توده اسکلتی را از طریق فاکتورهای ژنتیکی به ارث می‌برند. اما عوامل دیگری هم در پوک شدن استخوان‌ها موثرند؛ عواملی همچون ورزش نکردن، نوع تغذیه، کمبود کلسیم، کمبود ویتامین D، برخی بیماری‌ها و مصرف برخی داروها.
باید بدانیم که تشخیص پوکی استخوان تنها با سنجش تراکم استخوان ممکن است و راهی غیر از این وجود ندارد. یعنی با انجام آزمایش و معاینه بالینی و رادیولوژی و ... نمی‌توان آن را به طور قطعی تشخیص داد. چون این بیماری علائم ظاهری ندارد و اصلا برای همین به بیماری خاموش معروف است.
