همسفر با داریوش به قتلگاه گئوماتای مغ در بیستون؛ گزارشی به خدایان

راهنماتو- در قلب کوه‌های زاگرس، یکی از مهم‌ترین اسناد تاریخی جهان حک شده است؛ کتیبه بیستون، که روایت‌گر داستانی است از قدرت، خیانت و پیروزی.

به گزارش راهنماتو، این کتیبه که به دستور داریوش بزرگ بر صخره‌های بلند کوه بیستون حک شد، تنها یک سنگ‌نوشته ساده نیست، بلکه سندی است که چگونگی به قدرت رسیدن او و سرنوشت امپراتوری هخامنشی را بازگو می‌کند. بیستون، که در مسیر جاده ابریشم قرار دارد، نه تنها از نظر تاریخی، بلکه از نظر گردشگری نیز مقصدی بی‌نظیر محسوب می‌شود. در اینجا سفری خواهیم داشت به بزرگترین کتیبه ایران باستان و داستان و جاذبه‌های گردشگری آن.

داریوش، گئوماتای مغ و آغاز یک دوران جدید

ماجرای به قدرت رسیدن داریوش با یکی از رازآلودترین و پرچالش‌ترین وقایع تاریخ هخامنشیان گره خورده است. پس از مرگ کوروش بزرگ، کمبوجیه دوم بر تخت نشست و برای لشکرکشی به مصر راهی شد. اما قبل از رفتنش، برادرش بردیا را مخفیانه به قتل رساند تا مانعی برای قدرت خود باقی نگذارد. این راز مدتی پنهان ماند، اما در غیاب کمبوجیه، فردی به نام گئوماتای مغ که شباهت زیادی به بردیا داشت، ادعای پادشاهی کرد.

طبق روایت هرودوت، گئوماتا با وعده بخشودگی مالیات‌ها و توقف خدمت نظامی، دل بسیاری از اقوام را به دست آورد و توانست بر تخت بنشیند. اما کمبوجیه که از این ماجرا مطلع شد، تصمیم گرفت به ایران بازگردد، اما در میانه راه به‌طور مشکوکی درگذشت. با مرگ او، گئوماتا رسماً شاه ایران شد.

در این میان، داریوش، یکی از فرماندهان سپاه و از خاندان هخامنشی، متوجه فریب گئوماتا شد. او به همراه شش نجیب‌زاده پارسی توطئه‌ای برای براندازی شاه جعلی ترتیب دادند. در سپتامبر ۵۲۲ پیش از میلاد، داریوش و یارانش به کاخ سلطنتی در ماد (احتمالا کرمانشاه امروزی) حمله کردند و گئوماتا را کشتند. با این پیروزی، داریوش بر تخت شاهی نشست، اما دوران او با شورش‌های متعددی در سراسر امپراتوری همراه بود که او طی چندین سال با سرکوب آن‌ها اقتدار خود را تثبیت کرد.

بالاخره داریوش به عنوان شاهنشاه بزرگ، وارث امپراتوری بزرگی شد که با هوش و درایت کوروش کبیر شکل گرفته بود. پس از این تثبیت قدرت داریوش دستور داد تا در شکاف کوهی در بیستون کرمانشاه چگونگی به قدرت رسیدنش را نقش ببندند. اینکه چرا این منطقه برای نقر چنین کتیبه مهمی انتخاب شده بود هنوز جای سوال دارد. برخی می‌گویند این منطقه در مسیر یک راه مهم باستانی قرار داشت تا همه آن را ببینند. اما واقعیت این است که کتیبه در شکافی کنده شده که دیدن آن را حتی از نزدیک دشوار می کند. از طرف دیگر کتیبه در ارتفاع بالا قرار دارد و از این نظر هم دیدن آن را دشوار می‌سازد. 

برخی دیگر نیز می‌گویند بیستون محل کشته شدن گئوماتای مغ است و داریوش به همین دلیل این مکان را برای قرار دادن کتیبه خود انتخاب کرده است. این ادعا هم چندان قابل اثبات نیست. برخی هم معتقدند که بیستون یک بیشه مقدس باستانی بوده و داریوش به این دلیل کتیبه‌اش را در این مکان و در آن ارتفاع قرار داده که در اصل گزارشی به خدایان بوده. به این معنی که داریوش با این کتیبه می‌خواسته گزارش کارهای خود را به خدایان بدهد. 

کتیبه بیستون؛ نخستین سند تاریخ‌نگاری ایران

کتیبه بیستون، که امروزه به عنوان "نخستین سند تاریخ‌نگاری ایران" شناخته می‌شود، به دستور داریوش حک شد تا روایتی رسمی از چگونگی به قدرت رسیدنش را ارائه دهد.

شکل و ساختار کتیبه: کتیبه در ارتفاع ۱۰۰ متری روی صخره‌ای از کوه بیستون حک شده و شامل سه بخش اصلی است:

• نوشته‌ها: متن کتیبه به سه زبان فارسی باستان، ایلامی و اکدی نوشته شده و وقایع به قدرت رسیدن داریوش و سرکوب شورش‌ها را شرح می‌دهد.

• نقش برجسته: تصویر داریوش در حالی که پای خود را بر سینه گئوماتا گذاشته و اسیران دیگر زنجیر به گردن در برابر او زانو زده‌اند، قدرت و مشروعیت او را به نمایش می‌گذارد.

• علائم مذهبی: نماد اهورامزدا در بالای نقش داریوش حک شده که نشان از حمایت الهی از او دارد.

کشف و رمزگشایی: کتیبه بیستون قرن‌ها در معرض دید بود، اما خوانده نشد تا اینکه در قرن نوزدهم هنری راولینسون، افسر و شرق‌شناس بریتانیایی، برای مطالعه آن اقدام کرد. او از طریق قالب‌گیری با کاغذ و موم، نسخه‌هایی از کتیبه برداشت و الفبای فارسی باستان را شناسایی کرد. این کشف، مشابه رمزگشایی سنگ روزتا برای خط هیروگلیف مصر، موجب شد زبان فارسی باستان خوانده شود و دانش ما از دوران هخامنشی افزایش یابد.

بیستون؛ ترکیبی از تاریخ و طبیعت

امروزه، بیستون نه تنها به دلیل کتیبه داریوش، بلکه به دلیل زیبایی‌های طبیعی و جاذبه‌های گردشگری متعددی که دارد، مقصدی جذاب برای مسافران است.

راهنمای گردشگری بیستون:

• مسیر دسترسی: بیستون در ۳۰ کیلومتری شرق کرمانشاه قرار دارد و از طریق جاده‌های اصلی به‌راحتی قابل دسترسی است.

• بهترین زمان بازدید: بهار و پاییز بهترین فصل‌ها برای بازدید هستند، زیرا هوا معتدل و طبیعت منطقه در زیباترین حالت خود است.

• امکانات رفاهی: در نزدیکی کوه بیستون، اقامتگاه‌ها، رستوران‌ها و مراکز خرید سنتی برای مسافران فراهم شده است.

• جاذبه‌های دیدنی:

  • کاروانسرای بیستون: یادگاری از دوران صفویه که زمانی استراحتگاه مسافران جاده ابریشم بوده است.

  • مجسمه هرکول: اثری از دوران اشکانی که قدرت و عظمت این اسطوره یونانی را در دل زاگرس به تصویر کشیده است.

  • غار شکارچیان: یکی از مهم‌ترین محوطه‌های باستان‌شناسی ایران که بقایای سکونت انسان‌های اولیه را در خود جای داده است.

  • چشمه‌های بیستون: طبیعت چشم‌نواز و سرسبز این منطقه با چشمه‌های زلال و هوای کوهستانی، محلی ایده‌آل برای استراحت و طبیعت‌گردی است.