راهنماتو- سیزدهمین روز از فروردین، یکی از کهن‌ترین سنت‌های ایرانی است که همچنان با شور و اشتیاق برگزار می‌شود. اما این سنت از کجا آمده و چرا تا امروز باقی مانده است؟ آیا واقعاً عدد سیزده در ایران باستان نحس بوده یا این یک سوءبرداشت تاریخی است؟
به گزارش راهنماتو، در این مقاله به بررسی علمی و مستند ریشه‌های تاریخی سیزده‌بدر، تغییرات آن در گذر زمان و مناطقی که همچنان این آیین را به شکل کهن برگزار می‌کنند، خواهیم پرداخت.
سیزده‌بدر از چه زمانی در میان ایرانیان رسم شد؟
ریشه‌های باستانی سیزده‌بدر
سیزده‌بدر یکی از آیین‌های کهن ایرانی است که ریشه در فرهنگ زرتشتی و حتی پیش از آن، در سنت‌های مهرپرستی دارد. پژوهش‌های تاریخی نشان می‌دهد که این روز از دوران هخامنشیان تاکنون بدون وقفه برگزار شده است. در آیین زرتشتی، روز سیزدهم فروردین به نام "تیشتر"، ایزد باران، نامگذاری شده بود و مردم برای بارش باران و رونق کشاورزی دعا می‌کردند.
برخی از پژوهشگران معتقدند که این رسم حتی به دوران پیش از زرتشتیان، یعنی عصر ایلامیان و اقوام آریایی بازمی‌گردد. در آن زمان، اعتقاد بر این بود که طبیعت پس از یک دوره خواب زمستانی، به بیداری نیاز دارد و برای آنکه سال جدید پربرکت باشد، باید با مراسمی خاص از زمین و آسمان طلب خیر و برکت کرد.
نحسی عدد سیزده: یک سوءتفاهم تاریخی
برخلاف برخی باورهای عامیانه، عدد سیزده در فرهنگ ایرانیان باستان نحس محسوب نمی‌شد. در حقیقت، نحسی عدد سیزده ریشه در فرهنگ غربی و خرافات مسیحی دارد که بعدها وارد باورهای عمومی شد. ایرانیان باستان معتقد بودند که پس از دوازده روز جشن نوروزی، روز سیزدهم زمانی مناسب برای پیوند دوباره با طبیعت است.
در کتیبه‌های باستانی و متون اوستایی هیچ اشاره‌ای به نحسی عدد سیزده نشده است. بلکه این روز به عنوان زمانی برای احترام به طبیعت و دوری از کارهای روزمره در نظر گرفته شده بود.
سیزده‌بدر در دوران باستان چگونه برگزار می‌شد؟
آیین‌های نخستین در دوران هخامنشی و اشکانی
در دوران هخامنشیان، مردم پس از دوازده روز جشن نوروز، روز سیزدهم را به عنوان زمان بازگشت به زندگی روزمره در طبیعت می‌گذراندند. متون تاریخی نشان می‌دهد که این روز با پیک‌نیک‌های خانوادگی، نیایش در معابد و افروختن آتش همراه بوده است.
مردم در این روز به باغ‌ها و دشت‌ها می‌رفتند، قربانی‌هایی برای خدایان انجام می‌دادند و با آواز و موسیقی به استقبال سال جدید می‌رفتند. نوشته‌های مورخان یونانی مانند هرودوت نیز به این موضوع اشاره دارد که ایرانیان باستان، آیین‌های ویژه‌ای برای احترام به طبیعت داشتند.
سیزده‌بدر در دوران ساسانی
در دوره ساسانیان، سیزده‌بدر علاوه بر یک سنت خانوادگی، به یک آیین رسمی تبدیل شد. پادشاهان و اشراف‌زادگان در باغ‌های سلطنتی گرد هم می‌آمدند و جشن‌های بزرگ برگزار می‌کردند. بسیاری از این جشن‌ها با مراسم موسیقی، نمایش‌های هنری و ورزش‌های سنتی همراه بوده است.
در این دوران، سنت "گره زدن سبزه" نیز رواج داشت که نشان‌دهنده پیوند انسان با طبیعت بود. دختران جوان برای یافتن همسر مناسب، سبزه‌ها را به هم گره می‌زدند و آرزو می‌کردند که سال آینده ازدواج کنند.
تغییرات سیزده‌بدر در طول تاریخ
دوره اسلامی: حفظ سنت با تغییرات جزئی
با ورود اسلام به ایران، بسیاری از آیین‌های باستانی دستخوش تغییرات شدند. اما سیزده‌بدر همچنان در میان مردم حفظ شد. برخی از آداب این روز تغییر یافت، اما جوهره‌ی اصلی آن یعنی حضور در طبیعت و گرامیداشت زندگی همچنان ادامه یافت.
حکومت‌های اسلامی تلاش کردند برخی از جنبه‌های آیینی این جشن را کمرنگ کنند، اما محبوبیت سیزده‌بدر در میان مردم به حدی بود که هیچ‌گاه از بین نرفت.
دوران قاجار: عمومی‌شدن پیک‌نیک‌های خانوادگی
در دوره قاجار، گزارش‌های متعددی از برگزاری سیزده‌بدر در اطراف تهران، اصفهان و شیراز وجود دارد. مردم این روز را با گردهمایی‌های خانوادگی، موسیقی سنتی و صرف غذاهای محلی جشن می‌گرفتند.
دوران پهلوی و معاصر: رسمی شدن تعطیلات نوروزی
در دوران پهلوی، سیزده‌بدر به عنوان بخشی از تعطیلات رسمی نوروز به رسمیت شناخته شد. با رشد شهرنشینی، مردم بیشتر به پارک‌ها و مناطق طبیعی اطراف شهرها رفتند. امروزه نیز این سنت همچنان به قوت خود باقی است و یکی از مهم‌ترین روزهای تعطیلات نوروزی محسوب می‌شود.
آیین‌های سیزده‌بدر در مناطق مختلف ایران
شمال ایران: رها کردن سبزه در آب
در استان‌های گیلان و مازندران، مردم سبزه‌های نوروزی را در رودخانه‌ها و دریا رها می‌کنند. این رسم بازمانده‌ای از آیین‌های باستانی برای طلب باران و برکت است.
یزد و کرمان: نیایش‌های زرتشتی
در برخی از روستاهای یزد و کرمان، هنوز هم سیزده‌بدر با مراسم سنتی زرتشتی و نیایش‌های ویژه برگزار می‌شود. این آیین‌ها یادآور پیوند عمیق ایرانیان با طبیعت است.
کردستان و لرستان: موسیقی و رقص محلی
در غرب ایران، مردم این روز را با اجرای موسیقی سنتی و رقص‌های محلی جشن می‌گیرند. این مراسم ریشه در آیین‌های کهن جشن بهار دارد.
