رنگ محبوبی که در واقعیت وجود ندارد!

رنگ ارغوانی ویژگی منحصربه‌فردی دارد که آن را از بقیه رنگ‌هایی که می‌بینیم، متمایز می‌کند: این رنگ ساخته مغز ماست و شاید بهتر باشد آن را تخیلی بدانیم. در این مطلب با یکی از عملکردهای جادویی مغز آشنا می‌شویم که چگونه محدودیت‌های ادراکی خود را به نحوی زیبا دور می‌زند تا بتوانیم رنگی به نام بنفش ارغوانی را ببینیم.

برای درک اینکه رنگ ارغوانی از کجا می‌آید، باید ابتدا با عملکرد و همکاری حیرت‌آور چشم و مغز آشنا شویم. تمام این فرایند با نور شروع می‌شود. نور اصطلاح دیگری برای تشعشعات الکترومغناطیسی است. بیشتر آن نیز از خورشید می‌آید و به‌صورت امواج به زمین می‌رسد. انواع مختلفی از نور وجود دارد که دانشمندان براساس طول امواج آن را گروه‌بندی می‌کنند.

چشم‌های ما نمی‌توانند بیشتر طول‌موج‌ها را ببینند، مانند امواج مایکروویو که برای پختن غذا استفاده می‌شود یا نور ماوراءبنفش که اگر کرم ضدآفتاب نزنیم، پوست ما را می‌سوزاند. در واقع فقط می‌توانیم طیف کوچکی از نور را ببینیم، تقریباً فقط 0.0035 درصد از آن را. این برش طیف نورمرئی شناخته می‌شود که طول موج آن بین 350 تا 700 نانومتر است.

رنگ‌ها نیز در طیف نورمرئی قرار دارند که در رنگین‌کمان قابل‌مشاهده‌اند: قرمز، نارنجی، زرد، سبز، آبی، نیلی و بنفش. در طیف مرئی، نور قرمز بیشترین طول موج را دارد. آبی و بنفش نیز کوتاه‌ترین هستند. باید توجه کنید آنچه در انتهای رنگین کمان می‌بینید ارغوانی (purple) نیست و بنفش (violet) است. درک مغز ما از این 2 رنگ بسیار فرق دارد.

چگونه رنگ‌ها را می‌بینیم؟

درک رنگ از چشمان ما آغاز می‌شود. پشت چشم سلول‌های حساس به نوری به نام مخروط وجود دارند. معمولاً اکثر انسان‌ها 3 نوع سلول مخروطی دارند که گاهی به آنها مخروط‌های قرمز، سبز و آبی گفته می‌شود. باید توجه کنیم که سلول‌های مخروطی رنگ‌ها را «نمی‌بینند»، بلکه طول‌موج‌های خاصی از نور را تشخیص می‌دهند.

به همین دلیل، دانشمندان معمولاً مخروط‌ها را براساس دامنه طول موج‌هایی که تشخیص می‌دهند، طبقه‌بندی می‌کنند: بلند، متوسط ​​یا کوتاه؛ بنابراین مخروط‌های قرمز، طول موج‌های طولانی نور را تشخیص می‌دهند، مخروط‌های سبز به طیف وسط نور مرئی پاسخ می‌دهند و مخروط‌های آبی نیز موج‌های کوتاه را تشخیص می‌دهند.

وقتی نور وارد چشم ما می‌شود، ترکیب خاصی از مخروط‌ها فعال می‌شوند و داده‌هایی در قالب رمز به مغز ما می‌رسد. مغز ما نیز آن کد را رمزگشایی سپس آن را به رنگ ترجمه می‌کند.

نوری را در نظر بگیرید که مخروط‌های با طول موج بلند و میانی را تحریک می‌کند: مغز ما این را به رنگ نارنجی تعبیر می‌کند. هنگامی که نور عمدتاً مخروط‌های با طول موج کوتاه را تحریک می‌کند، رنگ آبی یا بنفش را می‌بینیم. ترکیبی از مخروط‌های با طول موج متوسط ​​و کوتاه سبز را می‌سازند. درکل هر رنگی در رنگین‌کمان می‌تواند توسط یک طول موج نور ایجاد شود که ترکیب خاصی از مخروط‌ها را تحریک می‌کند.

توجه کنید طیف مرئی یک گرادیان است، یک رنگ به‌تدریج به رنگ بعدی تغییر می‌کند؛ به‌عبارت‌دیگر، فعالیت مخروط‌های تحریک‌شده توسط نور به‌تدریج از نوعی به نوع دیگر تغییر می‌کند؛ برای مثال، در انتهای طیف (قرمز)، مخروط‌های با طول موج بلند بیشتر فعال هستند. همان‌طور که از قرمز به نارنجی می‌روید، مخروط‌های میانی درگیر می‌شوند تا اینکه به مخروط‌های کوتاه برسید.

نکته اینجاست که هیچ رنگی در طیف مرئی از ترکیب مخروط‌های با طول موج بلند (قرمز) و کوتاه (آبی) ایجاد نمی‌شود.

رنگ ارغوانی از کجا می‌آید؟

ارغوانی ترکیبی از طول موج‌های قرمز (بلند) و آبی (کوتاه) است. دیدن چیزی که ارغوانی است، مانند بادمجان، مخروط‌های با طول موج کوتاه و بلند را تحریک می‌کند. این باعث سردرگمی مغز می‌شود: اگر مخروط‌های با طول موج بلند تحریک شوند، رنگ باید قرمز یا نزدیک به آن باشد، اگر مخروط‌های با طول موج کوتاه تحریک شوند، رنگ باید نزدیک به آبی باشد. مسئله ایجاست: این 2 رنگ در دو طرف طیف قرار دارند. چگونه یک رنگ می‌تواند هم‌زمان به هر 2 انتها نزدیک باشد؟

برای پاسخ به این مسئله، مغز بداهه‌پردازی می‌کند. طیف مرئی معمولاً خط مستقیم است اما مغز آن را به‌صورت دایره خم می‌کند. این کار آبی و قرمز را در کنار یکدیگر قرار می‌دهد:

درکل رنگ‌هایی که بخشی از طیف مرئی هستند رنگ‌های طیفی شناخته می‌شوند اما ارغوانی رنگی غیرطیفی است؛ یعنی از 2 طول موج نور (یکی بلند و دیگری کوتاه) ساخته شده است. پس بنفش رنگ طیفی اما ارغوانی رنگ غیرطیفی است.