چک برگشتی آفت است و باوجود تلاش‌های بسیار برای کنترل آن، آمار‌ها از سرعت گرفتن دوباره رشد این آفت حکایت دارد.
آمار چک برگشتی آخرین بار در تیرماه امسال به‌روزرسانی شده است و در آن می‌خوانیم از مجموع هشت میلیون و ۶۱۳ هزار فقره چک صادر شده در اولین ماه تابستان، هفت میلیون و ۷۰۱ هزار فقره چک سالم و سلامت و بدون مشکل پاس شده‌اند و ۹۱۲ هزار چک، صادرکنندگانشان را به دردسر انداخته‌اند.
آمار‌ها می‌گویند نسبت تعداد چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله‌ای تیرماه ۱۰.۶ درصد بوده است. خرداد و تیرماه پارسال این عدد به ترتیب معادل ۸.۲ درصد و ۸.۸ درصد بود. تعداد چک‌های برگشتی رفته‌رفته سرعت گرفت، ابتدا از مرز ۹ درصد عبور کرد و در نهایت تیر ۱۴۰۳ با رسیدن به عدد ۱۰.۶ درصد رسید باعث شد آژیر خطر به صدا دربیاید.
افزایش نگران‌کننده تعداد چک برگشتی
چک برگشتی در سال‌های اخیر با سختی و مرارت و با مدد گرفتن از قانون جدید چک تا حدودی کنترل شده بود. هفت سال پیش در مهرماه ۱۳۹۶، از مجموع کل چک‌های مبادله‌ای، ۱۵.۷ درصدشان برگشت می‌خوردند و سرنوشت ۲۱.۳ درصد از مبلغ کل چک‌های صادره به اما و اگر گره می‌خورد.
اوضاع به‌قدری خراب بود که در استان تهران، ۱۵.۳ درصد چک‌های صادرشده برگشت می‌خوردند و در استان‌های هرمزگان، لرستان و ایلام، نسبت چک برگشتی به مجموع چک‌های صادره به ترتیب ۳۷.۸ درصد، ۳۳.۶ درصد و ۳۲.۸ درصد بود.
مهرماه هفت سال پیش ۹.۹ میلیون چک صادر شد و ۱.۵ میلیون فقره از آنها به خاطر نداشتن موجودی کافی، برگشت خوردند. با گذشت این همه مدت، تعداد چک‌های صادره به ماهی هشت میلیون و ۶۱۳ فقره کاهش پیدا کرده و آمار چک برگشتی به ۹۱۲ هزار فقره می‌رسد، اما نسبت ۱۰.۶ درصدی چک‌های برگشتی نگران‌کننده است.
قانون جدید چک، نرم و زیرپوستی بر بازار تأثیر گذاشت. مجریان طرح اعتقاد داشتند قانون جدید چک اعتبار ازدست‌رفته چک را برمی‌گرداند و به معامله‌گران اطمینان می‌دهد بابت نقدشدن چک‌هایی که دریافت می‌کنند نگرانی نداشته باشند.
قانون جدید چک ابعاد گسترده‌ای داشت؛ از ثبت چک به‌منظور نظارت بر روند معاملات گرفته تا امکان استعلام چک برای اطمینان از موجودی حساب صادرکننده. همچنین بانک‌ها به فراخور زمان و مکان میزان سخت‌گیری بر صدور و ارائه دسته‌چک را افزایش دادند.
بیشتر بدانید | شرایط سخت‌گیرانه‌ای برای صدور دسته‌چک در بانک وجود دارد. اولین گزینه داشتن حساب‌جاری نزد شعبه است و بعضی بانک‌ها در پاسخ به مشتریانشان می‌گویند باید حداقل دو سال از زمان افتتاح حساب گذشته باشد
سقف اعتباری حد و حدود متقاضیان صدور دسته‌چک را مشخص می‌کند تا لقمه بزرگ‌تر از دهانشان برندارند
تغییرات مثبت قانون جدید چک در مهار چک بی‌محل
قانون جدید چک صادرکننده را مجبور می‌کند موقع صدور هر برگ جدید، آن را در سامانه صیاد به ثبت برساند. از طرفی فرم ثابت دسته‌چک امکان تقلب در آن را کاهش می‌دهد و از طرف دیگر اگر به‌عنوان فروشنده، بابت تحویل لحظه‌ای کالا و دریافت پول در آینده تردید داشته باشید، گزینه استعلام چک به کمکتان می‌آید.
استعلام چک در سامانه صیاد علاوه بر اینکه خاطرتان را از داشتن موجودی راحت می‌کند، کارنامه صادرکننده چک را از نظر عمل به تعهداتش نشان می‌دهد. درصورتی‌که طرف سابقه چک برگشتی داشته باشد و قانون بابت این کار او را مستحق عقوبت دانسته، حتماً خبردار می‌شوید تا درباره میزان ریسک معامله تصمیم بگیرید.
قانون جدید چک، علاوه بر ثبت و استعلام، در نقدشدن چک برگشتی هم به دستگاه قضایی و طلبکار یاری می‌رساند. مثلاً به‌فوریت با ارسال یک پیام سیستمی، ترتیب بلوکه‌شدن تمام حساب‌های فرد بدهکار در سایر بانک‌ها و شعب را صادر می‌کند. اگر پاس‌شدن چک لنگ بخشی از پول باشد، رقم کسری را از دیگر حساب‌های بانکی جور می‌کند و هر کاری انجام می‌دهد تا چک پاس شود.
برگشت‌خوردن چک آخرین گزینه است و چنانچه گریزی از آن وجود نداشته باشد، مراحل مسدود‌کردن حساب بانکی فرد بدهکار و ارسال پیام هشدار برای سایرین با ارسال دستوری سیستمی پیگیری خواهد شد. بخشی از این کار‌ها را برای جلوگیری از آسیب‌دیدن افراد جدید تدارک دیده‌اند.
مکانیزم تعیین سقف اعتباری برای متقاضیان دسته‌چک
استعلام چک تا حدی امکان سوءاستفاده از دسته‌چک را کاهش می‌دهد. بالاخره اگر کاسب باشید و بخواهید معامله‌ای را به شکل غیرنقدی پیش ببرید، اول استعلام می‌گیرید. اگر مشخص شد طرف کارنامه ضعیفی دارد، امکان خودداری از انجام معامله را خواهید داشت یا مثلاً وثایق جدیدی درخواست می‌دهید.
چک برگشتی با این شیوه مهار شد؛ ولی نه به شکل کامل. بعضی‌ها هم راه‌های فرار تازه پیدا کردند و به خیال خودشان زرنگ و رند هستند، اما سیستم بانکی تمام تخم‌مرغ‌هایش را داخل یک سبد نگذاشته است. فاز جدید قانون جدید چک دست روی موضوع جدیدی گذاشته که از آن با عنوان تعیین سقف اعتباری برای متقاضیان صدور دسته‌چک یاد می‌شود.
تعیین سقف اعتباری برای متقاضیان صدور دسته‌چک در قالب کلمه، اطلاعات کافی در اختیار مخاطب می‌گذارد منتها برای اینکه ساده‌تر متوجه موضوع شوید باید فردی را در نظر بگیرید که با عبور از هفت‌خوان رستم دسته‌چک بگیرد.
تعیین سقف اعتباری بین همان افرادی که موفق به دریافت وام شده‌اند دست به غربالگری می‌زند. به هر کس اندازه قدرت و توان مالی خودش امتیاز می‌دهد که حاصل معدل گیری موجودی حساب، گردش حساب، میزان هزینه و درآمد حساب یا دیگر عوامل همچون تعداد چک‌های صادرشده در یک بازه مشخص و احتمالاً چک‌های نقد شده و جاری است.
سقف اعتباری حد و حدود متقاضیان صدور دسته‌چک را مشخص می‌کند تا آنها لقمه بزرگ‌تر از دهانشان برندارند. متقاضیان دسته‌چک بر اساس عملکرد مالی خود، سقف اعتباری مجاز دریافت می‌کنند و هر مرتبه که چک جدیدی صادر کنند سقف اعتبارشان کاهش پیدا می‌کند. به طور طبیعی بازگشت اعتبار و افزایش آن هم پس از پاس‌شدن چک صورت می‌پذیرد.
