در دل شهری ویران از ۴۵۰ بمب اتم با خانواده‌های سرطان‌زده و اپیدمی خودکشی

 

پالیگان در شمال‌شرقی قزاقستان، با مساحتی بیش از ۱۸۰۰۰ کیلومتر مربع، از سال ۱۹۴۹ تا ۱۹۸۹ به زمین بازی مرگبار دانشمندان شوروی تبدیل شده بود. این منطقه در سکوت خبری، با انفجارهایی به قدرت چندین برابر بمب هیروشیما، به فاجعه‌ای انسانی انجامید که پیامدهایش هنوز در بدن و ذهن نسل‌های بعدی باقی‌ مانده‌ است.

خانواده‌ها زیر سایه سرطان

مایرا آبنوا، فعال حقوق قربانیان و بنیان‌گذار کمیته‌ Polygon 21، سال‌ها در همسایگی این جهنم زیسته‌ است. او به چشم خود دیده که چطور مرگ در قالب سرطان یکی‌یکی عزیزانش را ربود؛ مادرش در ۱۹۷۱ به‌ علت سرطان مری، خواهرش در ۲۰۱۳ به‌ دلیل سرطان سینه، همسرش با سرطان معده، برادرش با سرطان ریه، و سرانجام خودش نیز به این سرنوشت دچار شد. او با تلخی می‌گوید: «این شر هیچ خانواده‌ای را در امان نگذاشت.»

به گفته‌ مایرا، سیستم درمانی منطقه در وضعیتی تأسف‌بار قرار دارد. تشخیص سرطان، در حکم اعلام حکم مرگی دردناک است. کلینیک‌های سرطان محلی همواره شلوغ‌اند و امید به درمان بسیار اندک است.

شهر مخفی با امکانات لوکس و مردمی در فقر

مایرا از شهر بسته و محرمانه‌ای به‌ نام کورچاتوف نیز سخن می‌گوید که برای دانشمندان و نظامیان شوروی ساخته شده بود و تنها با مجوز رسمی می‌شد به آن وارد شد. در این شهر مخفی، همه‌چیز از بهترین مواد خوراکی گرفته تا سکونت‌گاه‌های نظامی‌وار تأمین می‌شد. در همان حال، ساکنان بیرون شهر در فقر و فروشگاه‌های خالی زندگی می‌کردند.

انفجارها طوری زمان‌بندی می‌شد که باد، مواد رادیواکتیو را به سمت مردم بی‌خبر بکشاند؛ مردمی که تا اواخر دهه‌ ۱۹۸۰ حتی از آزمایش‌های اتمی اطلاع نداشتند. سکوت حکومت تا آن زمان اجازه نمی‌داد هیچ‌کس بداند در دل خاک چه می‌گذرد.

پاسپورت رادیواکتیو؛ سندی ناکارآمد

در سال ۱۹۹۲، پس از پایان فعالیت پالیگان، قانونی تصویب شد که به قربانیان «پاسپورت رادیواکتیو» می‌داد. این گذرنامه‌ کاغذی کوچک، حاوی طرحی از یک قارچ اتمی آبی‌رنگ، برای دریافت مزایایی مثل کمک‌هزینه‌ ماهانه یا مرخصی‌های بیشتر به کار می‌رفت. با این حال، این کمک‌ها آن‌قدر ناچیز هستند که حتی هزینه‌ درمان‌های ساده را هم پوشش نمی‌دهند.

مایرا تأکید می‌کند که بسیاری از مردم برای گرفتن این سند برای فرزندان خود هم به مشکل برخورده‌اند. افرادی که به شهر دیگری نقل مکان کرده‌اند، به‌کل از دریافت مزایا محروم شده‌اند. به‌گفته‌ او، قانون فعلی تبعیض‌آمیز است و عملاً اعتبار خود را از دست داده‌ است.

خودکشی، سندرمی اجتماعی

آمارها نشان می‌دهد حدود ۱.۵ میلیون نفر در معرض تابش‌های پساانفجار قرار گرفته‌اند. بیماری‌هایی نظیر سرطان، نازایی، نقص‌های مادرزادی و سندرم داون در منطقه شیوع بیشتری پیدا کرده‌ است. نرخ خودکشی، به‌ویژه در میان جوانان، افزایش یافته؛ تا جایی که پدیده‌ای به‌نام «سندروم کاینار» از سوی مردم محلی شناخته‌ شده‌ است. حتی یکی از مسئولان محلی در گزارشی سازمان‌مللی اعتراف کرده که «مردم روستاها به خودکشی عادت کرده‌اند».

مایرا می‌گوید آنچه بیش از نقص‌های فیزیکی قربانیان آزمایش‌ها را می‌آزارد، ترسی دائمی‌ است؛ ترس از یک بیماری خاموش، ترس از مرگ دردناک و ترس از زایش کودکی با نقص مادرزادی. او می‌افزاید که مردم محلی هنوز در کنار «دریاچه‌ اتمی» ماهیگیری می‌کنند، چون باور دارند حالا دیگر ایمن است. اما او چنین نمی‌اندیشد و می‌گوید این سرزمین بیشتر به سطح ماه می‌ماند تا یک دشت سرسبز.

ادامه‌ مبارزه برای عدالت

مایرا اکنون ریاست سازمان حقوق‌بشری DOM را برعهده دارد و تلاش می‌کند در سطح ملی و بین‌المللی برای حمایت از قربانیان اتمی صدایی تازه باشد. او جوایزی نیز بابت فعالیت‌هایش دریافت کرده و در نشست‌های سازمان ملل برای منع سلاح هسته‌ای شرکت کرده‌ است. او با اصرار می‌گوید: «سخت‌ترین بخش زندگی ما این است که احساس می‌کنیم بی‌پناه و محکوم هستیم.»

در حالی‌ که هنوز تابش رادیواکتیو در منطقه‌ سابق پالیگان اندازه‌گیری می‌شود، خطر واقعی زندگی در این ناحیه همچنان مبهم باقی مانده‌ است. اما حقیقت روشن است؛ سرزمینی که روزگاری محل سکونت بیش از یک‌میلیون نفر بود، امروز فقط چند هزار نفر در آن باقی‌ مانده‌اند.