اول کلاچ بگیریم بعد ترمز کنیم با برعکس؟ نحوه صحیح کلاچ گرفتن در رانندگی

راهنماتو- کلاچ (Clutch) یکی از حیاتی‌ترین اجزای سیستم انتقال قدرت در خودروهای دنده‌ای است. کارکرد آن به‌گونه‌ای است که اگر به‌درستی از آن استفاده نشود، به‌سرعت مستهلک شده و هزینه‌های زیادی را به راننده تحمیل می‌کند.

به گزارش راهنماتو، در این مقاله، به‌صورت دقیق و فنی توضیح می‌دهیم که چطور باید کلاچ بگیریم تا به خودرو آسیب نزنیم؟ و در هنگام ترمز گرفتن، اول باید کلاچ بگیریم یا ترمز؟

کلاچ چگونه کار می‌کند؟

برای درک صحیح اصول استفاده از کلاچ، ابتدا باید بدانیم که کلاچ دقیقاً چه کاری انجام می‌دهد.

در خودروهای دنده‌ای، موتور همیشه در حال چرخش است. اما چرخ‌ها فقط زمانی حرکت می‌کنند که نیروی موتور از طریق گیربکس به آن‌ها منتقل شود. کلاچ وسیله‌ای است که اجازه می‌دهد شما این انتقال نیرو را به‌صورت کنترل‌شده انجام دهید.

ساختار کلاچ:

• فلایویل (Flywheel): به میل‌لنگ موتور وصل است و دائم در حال چرخش است.

• دیسک و صفحه کلاچ: بین فلایویل و گیربکس قرار دارند و نقش واسط را بازی می‌کنند.

• فنر دیافراگمی و بلبرینگ کلاچ: برای درگیر یا آزاد کردن دیسک از فلایویل استفاده می‌شوند.

وظیفه کلاچ:

• جدا کردن موتور از گیربکس هنگام تعویض دنده

• اتصال نرم موتور به چرخ‌ها هنگام شروع حرکت

• جلوگیری از خاموش شدن موتور در توقف کامل

اصول حرفه‌ای و فنی برای استفاده صحیح از کلاچ

1. فقط زمانی کلاچ بگیرید که واقعاً لازم است

هر بار که کلاچ گرفته می‌شود، اصطکاکی بین اجزای آن ایجاد می‌گردد. به همین دلیل، استفاده بی‌مورد از کلاچ، باعث فرسایش دیسک و صفحه، داغ شدن مجموعه کلاچ، و کاهش راندمان سیستم انتقال قدرت می‌شود.

موارد ضروری کلاچ گرفتن:

• هنگام تعویض دنده (افزایشی یا کاهشی)

• هنگام توقف کامل یا نزدیک توقف برای جلوگیری از خاموشی موتور

• هنگام روشن کردن خودرو (در دنده)

• شروع حرکت از حالت ایست کامل (حرکت در دنده ۱)

اشتباه رایج: برخی رانندگان تازه‌کار در تمام توقف‌ها (حتی موقتی) پای خود را روی کلاچ نگه می‌دارند؛ این کار علاوه بر استهلاک کلاچ، کنترل خودرو را کاهش می‌دهد.

2. هیچ‌وقت پای خود را روی پدال کلاچ استراحت ندهید

نگه داشتن پای چپ روی کلاچ (حتی بدون فشار دادن کامل) باعث می‌شود کلاچ به‌صورت نیمه‌گیر باقی بماند. در این حالت:

• دیسک و صفحه کاملاً جدا نشده‌اند

• اصطکاک دائمی وجود دارد

• حرارت تولید می‌شود

• فشار زیادی به فنر دیافراگمی وارد می‌شود

این یکی از عوامل اصلی در خرابی سریع کلاچ و بوی سوختگی آن است.

3. روش صحیح گرفتن و رها کردن کلاچ

زمان تعویض دنده:

• کلاچ را کاملاً و سریع تا انتها فشار دهید

• دنده را با دقت و نرمی تعویض کنید

• پدال کلاچ را با کنترل و به‌صورت پیوسته (نه ناگهانی) رها کنید

اگر کلاچ را خیلی سریع رها کنید:

• خودرو تکان شدید می‌خورد

• در دنده‌های پایین ممکن است موتور خاموش شود

اگر کلاچ را خیلی آهسته رها کنید:

• دیسک و صفحه مدت زیادی درگیر اصطکاک می‌مانند

• کلاچ داغ می‌شود و آسیب می‌بیند

4. استفاده صحیح از نیم‌کلاچ

نیم‌کلاچ حالتی است که پدال کلاچ تا حدی بالا آمده که دیسک و فلایویل در حال تماس هستند ولی هنوز کاملاً درگیر نشده‌اند.

کاربرد اصلی نیم‌کلاچ:

• هنگام شروع حرکت در سربالایی‌ها

• زمانی که نیاز به حرکت آهسته و نرم دارید (مثلاً در پارک دوبل)

خطرات استفاده طولانی از نیم‌کلاچ:

• داغ شدن دیسک و صفحه

• سوختن کلاچ

• پایین آمدن راندمان شتاب‌گیری خودرو

توصیه: پس از حرکت خودرو، بلافاصله پدال کلاچ را کامل رها کنید.

5. هماهنگی بین سرعت خودرو، دور موتور و تعویض دنده

یکی از مهم‌ترین عوامل کاهش فشار به کلاچ، هماهنگی بین سرعت خودرو و دنده انتخاب‌شده است. برای مثال:

• اگر با سرعت بالا وارد دنده ۲ شوید، موتور دور بالایی خواهد داشت و فشار زیادی به کلاچ وارد می‌شود.

• اگر در سربالایی با دنده بالا حرکت کنید، موتور زور کم می‌آورد و برای جبران آن، کلاچ تحت فشار می‌افتد.

راه‌حل: همیشه قبل از تعویض دنده، دور موتور را بررسی کرده و دنده‌ای را انتخاب کنید که متناسب با سرعت باشد.

در هنگام ترمز گرفتن، اول کلاچ یا اول ترمز؟

این سؤال، یکی از متداول‌ترین پرسش‌ها بین رانندگان تازه‌کار است. پاسخ آن بستگی به سرعت خودرو و هدف ترمز گرفتن دارد.

اصل کلی: اول ترمز، بعد کلاچ

توضیح فنی:

هنگام حرکت، موتور از طریق کلاچ به گیربکس و چرخ‌ها وصل است. اگر شما ابتدا کلاچ بگیرید و سپس ترمز کنید، ارتباط موتور و چرخ‌ها قطع می‌شود، و خودرو در واقع به‌صورت "آزاد" حرکت می‌کند. در این حالت:

• ترمز گرفتن بی‌تأثیرتر می‌شود

• شتاب‌گیری در صورت نیاز غیرممکن می‌شود

• کنترل خودرو کاهش می‌یابد

پس چه زمانی باید کلاچ گرفت؟

زمانی که دور موتور به حدود ۱۰۰۰ دور در دقیقه یا پایین‌تر برسد و اگر کلاچ نگیرید، موتور خاموش خواهد شد. این لحظه معمولاً در لحظات آخر توقف کامل رخ می‌دهد.

مثال‌های عملی:

آسیب‌های رایج ناشی از استفاده اشتباه از کلاچ

1. سایش دیسک و صفحه در اثر نیم‌کلاچ مداوم

2. ایجاد بوی سوختگی از دیسک داغ‌شده

3. شکستن فنر دیافراگمی یا بلبرینگ کلاچ

4. شل شدن اتصالات گیربکس در اثر ضربات ناشی از رها کردن ناگهانی کلاچ

5. افزایش مصرف سوخت به‌دلیل انتقال نادرست نیرو

نکات طلایی برای حفظ سلامت کلاچ و رانندگی حرفه‌ای

• همیشه پدال کلاچ را فقط در زمان نیاز استفاده کنید

• در هنگام توقف کامل، تا لحظه آخر کلاچ نگیرید

• هنگام حرکت در سربالایی، از ترمز دستی کمک بگیرید، نه نیم‌کلاچ طولانی

• دنده‌ها را متناسب با سرعت خودرو و وضعیت جاده انتخاب کنید

• از نگه داشتن پا روی پدال کلاچ خودداری کنید

• هنگام تعویض دنده، از فشار بیش‌ازحد یا شتاب ناگهانی پرهیز کنید