برخلاف بمب اتمی که از شکافت هسته‌ای استفاده می‌کند، بمب هیدروژنی از فرآیند همجوشی هسته‌ای بهره می‌برد؛ مشابه همان چیزی که در قلب خورشید اتفاق می‌افتد.
«تزار»: غول هسته‌ای قرن بیستم
قوی‌ترین انفجار ثبت‌شده در تاریخ به بمب «تزار» (Tsar Bomba) برمی‌گردد ؛ سلاحی آزمایش آن در تاریخ ۳۰ اکتبر ۱۹۶۱ بر فراز مجمع‌الجزایر «نوایا زِملیا» در شمال روسیه انجام شد. موج انفجار آن حتی تا فاصله‌ی ۱۰۰۰ کیلومتری احساس شد و ابر قارچی حاصل از آن به ارتفاعی حدود ۶۰ کیلومتر رسید؛ ارتفاعی که برخی هواپیماهای مسافربری امروزی هم به آن نمی‌رسند.
تأثیراتی فراتر از انفجار
انفجار یک بمب هیدروژنی می‌تواند کل یک شهر را در چند ثانیه به خاکستر تبدیل کند. شدت نور حاصل از آن به‌قدری است که افراد در فاصله‌های بسیار دور، دچار سوختگی شدید و کوری موقت می‌شوند. تشعشعات ناشی از آن نیز آثار بلندمدت دارد؛ از جمله سرطان، ناباروری، جهش ژنتیکی و آلودگی محیط‌زیست برای سال‌ها.
ساختار دو مرحله‌ای: بمبی در دل بمب
فعال‌سازی بمب هیدروژنی به‌سادگی انجام نمی‌شود. برای آغاز فرآیند همجوشی، ابتدا باید یک بمب اتمی کوچکتر درون آن منفجر شود تا دمای چند میلیون درجه‌ای لازم را تولید کند. به همین دلیل، ساخت آن از نظر فنی و مهندسی، پیچیده‌تر و مخرب‌تر از بمب‌های اتمی معمولی است.
توازن وحشت
از زمان تولید بمب‌های هیدروژنی، جهان وارد دوران « بازدارندگی هسته‌ای » شده است. کشورهایی مانند آمریکا، روسیه، چین و فرانسه این سلاح‌ها را به‌عنوان تضمینی برای عدم حمله متقابل نگه می‌دارند. به‌عبارتی، ترس از نابودی متقابل باعث شده این سلاح‌ها هیچ‌گاه استفاده نشوند، اما حضورشان همواره سایه‌ای بر سر امنیت جهانی است.
خطر زمستان هسته‌ای
اگر چند بمب هیدروژنی به‌طور همزمان منفجر شوند، گرد و غبار حاصل می‌تواند برای ماه‌ها یا حتی سال‌ها جلوی نور خورشید را بگیرد و باعث وقوع زمستان هسته‌ای شود؛ پدیده‌ای که دمای جهانی را به‌شدت کاهش داده و می‌تواند به قحطی، فروپاشی زیست‌محیطی و حتی پایان تمدن انسانی منجر شود.
در دنیایی که رقابت‌های ژئوپلیتیکی همچنان پررنگ است، وجود بمب‌های هیدروژنی یادآوری می‌کند که پیشرفت تکنولوژیک اگر با عقلانیت و مسئولیت‌پذیری همراه نباشد، می‌تواند ویرانگرتر از هر تهدیدی در تاریخ بشر باشد . دانش ما از این سلاح‌ها باید به‌جای توسعه بیشتر آن‌ها، در مسیر کنترل و کاهش خطرات‌شان به‌کار گرفته شود.
بمب هیدروژنی در اختیار کدام کشورها است؟
تا به امروز، تنها تعدادی از کشورها به صورت رسمی اعلام کرده‌اند یا از طریق آزمایش‌های عمومی مشخص شده که بمب هیدروژنی (یا سلاح‌های گرما-هسته‌ای) در اختیار دارند. این کشورها عبارت‌اند از:
- ایالات متحده آمریکا : اولین کشوری که بمب هیدروژنی را در سال 1952 آزمایش کرد. این کشور یکی از بزرگ‌ترین زرادخانه‌های هسته‌ای جهان را در اختیار دارد.
- روسیه : پس از آمریکا، شوروی (روسیه امروزی) دومین کشوری بود که در سال 1953 بمب هیدروژنی آزمایش کرد. بزرگ‌ترین بمب هیدروژنی تاریخ (تزار بامبا) متعلق به شوروی بود.
- بریتانیا : در دهه ۱۹۵۰ موفق به ساخت و آزمایش بمب هیدروژنی شد و یکی از اعضای رسمی باشگاه هسته‌ای است.
- فرانسه : در سال 1968 بمب هیدروژنی را با موفقیت آزمایش کرد و دارای زرادخانه هسته‌ای پیشرفته است.
- چین : در سال 1967 به بمب هیدروژنی دست یافت و از آن زمان تاکنون برنامه‌های تسلیحات هسته‌ای خود را گسترش داده است.
- هند : در سال 1998 مدعی شد که بمب هیدروژنی آزمایش کرده، هرچند برخی کارشناسان در مورد قدرت واقعی آن تردید دارند.
- پاکستان : مدعی است که توانایی ساخت بمب هیدروژنی را دارد، اما هیچ آزمایش عمومی تأییدشده‌ای در این زمینه انجام نداده است.
- کره شمالی : در سال 2017 ادعا کرد که یک بمب هیدروژنی را با موفقیت آزمایش کرده است. داده‌های لرزه‌ای و شواهد موجود نشان می‌دهند که این آزمایش بسیار قوی‌تر از آزمایش‌های قبلی بود.
