داستان پیدایش شهرهای جهان هزاران سال پیش آغاز شد؛ زمانی که انسان‌ها از زندگی شکارچی-گردآورنده به کشاورزی روی آوردند و با اهلی‌سازی گیاهان و حیوانات، نخستین روستاها را بنا کردند. با پیشرفت‌های کشاورزی و افزایش توان تأمین غذا برای جمعیت‌های بزرگ‌تر، این روستاها به‌تدریج به جوامعی دائمی، پرجمعیت و سازمان‌یافته تبدیل شدند که به مراکز تجارت، فرهنگ و حکومت بدل گشتند.
بسیاری از کهن‌ترین شهرها در نزدیکی زمین‌های حاصلخیز و رودخانه‌هایی شکل گرفتند که هم آب مورد نیاز برای آبیاری مزارع را تأمین می‌کردند و هم مسیر حمل‌ونقل محصولات کشاورزی به بازارهای دیگر بودند. یکی از مهم‌ترین این مناطق، بین‌النهرین بود؛ منطقه‌ای در عراق امروزی که میان دو رود دجله و فرات قرار دارد. شهرهای دیگر نیز در امتداد رودخانه‌های مصر، هند و چین شکل گرفتند. با گسترش تجارت، سواحل دریای مدیترانه و اقیانوس‌ها نیز به مکان‌هایی مطلوب برای سکونت تبدیل شدند
برخی از نخستین شهرهای جهان مانند اِریدو، شهر باستانی سومری که حدود ۷۰۰۰ سال پیش توسط انسان‌ها مسکونی شد مدت‌هاست که از میان رفته‌اند و امروزه تنها به‌عنوان محوطه‌های تاریخی برای کاوش‌های باستان‌شناسی شناخته می‌شوند.
اما شهرهای دیگری نیز وجود دارند که با وجود فراز و نشیب‌های تاریخی، همچنان به‌طور پیوسته و بدون وقفه مسکونی باقی مانده‌اند.
از آنجا که تعیین دقیق زمان تبدیل یک سکونت‌گاه کوچک به شهر دشوار است، رتبه‌بندی قدیمی‌ترین شهرهای جهان بر اساس قدمت، کاری پیچیده محسوب می‌شود. با این حال، در ادامه با ۱۰ شهری آشنا می‌شوید که اغلب به‌عنوان قدیمی‌ترین شهرهای جهان با سکونت مداوم شناخته می‌شوند.
شوش، ایران
شوش شامل گروهی از تپه‌های باستان‌شناسی است که دربرگیرنده چندین سکونت‌گاه شهری، بناهای معماری و ساختارهای اداری، مسکونی و سلطنتی مربوط به دوره‌ای از اواخر هزاره پنجم پیش از میلاد تا قرن سیزدهم میلادی است. منبع تصویر: picture alliance/picture alliance via Getty Imageشوش که در دامنه رشته‌کوه‌های زاگرس در جنوب‌غرب ایران واقع شده، طی قرون متمادی به‌طور مستمر محل سکونت انسان‌ها بوده و یکی از قدیمی‌ترین شهرهای خاورمیانه به‌شمار می‌رود. این شهر بین سال‌های ۴۰۰۰ تا ۵۰۰۰ پیش از میلاد به یک مرکز مهم شهری تبدیل شد.
محوطه باستان‌شناسی در حاشیه شهر مدرن شوش شامل لایه‌هایی متعدد از سکونت‌گاه‌های شهری است که تمدن‌های ایلامی، اشکانی و هخامنشی را در خود جای داده و به‌عنوان یک میراث جهانی در فهرست یونسکو ثبت شده است.
در سال ۳۳۱ پیش از میلاد، اسکندر مقدونی این شهر را تصرف کرد و چند سال بعد مراسم ازدواج دسته‌جمعی برگزار کرد؛ در این مراسم او و یاران مقدونی‌اش با دختران اشراف‌زاده ایرانی ازدواج کردند تا نمادی از وحدت دو ملت باشد.
امروزه، بر اساس گزارش World Population Review، جمعیت شهر شوش بیش از ۵۲ هزار نفر است.
دمشق، سوریه
مسجد اموی، یا مسجد جامع دمشق، حوالی سال ۱۸۸۰؛ گفته می‌شود که این مکان دارای زیارتگاهی‌ست که سر حضرت یحیی (یوحنا تعمید‌دهنده) در آن نگهداری می‌شود. منبع: Hulton Archive/Getty Imagesدمشق که در سال ۳۰۰۰ پیش از میلاد تأسیس شده، توسط بسیاری از کارشناسان به‌عنوان قدیمی‌ترین شهر جهان با سکونت مداوم شناخته می‌شود و در فهرست میراث جهانی یونسکو قرار دارد. این شهر به‌دلیل موقعیتش در تقاطع مسیرهای تجاری آسیا و آفریقا، به مرکز فرهنگی مهم و شهر تجاری بزرگ تبدیل شد. دمشق در طول تاریخ بخشی از تمدن‌های هلنیستی، رومی، بیزانسی و اسلامی بوده و هر یک از این دوره‌ها بر آن تأثیر گذاشته‌اند.
بر اساس گزارش یونسکو، نقشه شهری دمشق که به شکل شبکه‌ای طراحی شده و به دوران یونان و روم بازمی‌گردد، به همراه مسجد جامع عظیم در مرکز آن، الگویی برای دیگر شهرهای عربی و اسلامی شده است. امروزه، دمشق مدرن دارای جمعیتی در حدود ۲.۶ میلیون نفر است؛ بر اساس اطلاعات منتشرشده در کتابچه‌ی اطلاعاتی سازمان اطلاعات مرکزی (CIA Factbook).
اریحا، کرانه باختری، فلسطین
یک اقامت‌گاه باستانی که در تپه تل‌السلطان در شهر اریحا کشف شده است. قدمت تاریخی تل‌السلطان به عصر سنگ بازمی‌گردد و نشان‌دهنده‌ی قدیمی‌ترین شهر جهان با سکونت دائمی است. منبع: Wikimedia/(CC BY-SA 4.0)اریحا یکی دیگر از شهرهایی است که به‌طور قابل‌بحث، قدیمی‌ترین شهر جهان محسوب می‌شود؛ با سابقه‌ای حدود ۱۱ هزار سال. این شهر در دره رود اردن و در منطقه اشغالی کرانه باختری قرار دارد، و شواهد باستان‌شناسی وجود ۲۳ لایه از محوطه‌ها و تمدن‌های باستانی را در آن ثبت کرده‌اند که قدمت آن‌ها به هزاره دهم پیش از میلاد بازمی‌گردد.
در طول حفاری‌ها، نشانه‌هایی از بازدید شکارچیان دوره میان‌سنگی کشف شد که با روش کربن‌نگاری به حدود ۹۰۰۰ پیش از میلاد تاریخ‌گذاری شده‌اند، و همچنین بقایای دیوار سنگی عظیمی به‌دست آمد که تأیید می‌کند اریحا نخستین شهر دیواره‌دار شناخته‌شده در جهان نیز بوده است.
امروزه جمعیت اریحا طبق گزارش World Population Review کمی کمتر از ۲۰ هزار نفر است.
فیوم، مصر
تابلوی نقاشی با تکنیک رنگ روغن روی چوب اثر «ژان-لئون ژروم» متعلق به حوالی سال ۱۸۶۸، نمایی از شهر مدینت‌الفیوم را نشان می‌دهد؛ قدیمی‌ترین شهر مصر که در جنوب غرب قاهره واقع شده است. منبع: نگارخانه ملی هنرفیوم، مصر، در ساحل رود نیل و در جنوب غرب ممفیس قرار دارد و تأسیس آن به حدود ۴۰۰۰ سال پیش از میلاد بازمی‌گردد. مصریان باستان این شهر را «شدِت» (Shedet) می‌نامیدند، اما یونانی‌ها آن را «کروکودیلوپولیس» (Crocodilopolis) می‌خواندند. در آن دوران، یونانی‌ها در این شهر به پرستش یک کروکودیل به نام «پتسوخوس» (Petsuchos) می‌پرداختند که به‌عنوان نماد خدای کروکودیل یعنی «سوبک» در نظر گرفته می‌شد.
ویرانه‌های باستانی در این شهر دست‌کم به دوران دودمان دوازدهم مصر (بین سال‌های ۱۹۳۸ تا ۱۷۵۶ پیش از میلاد) بازمی‌گردند، و باستان‌شناسان بقایایی از دوران‌های بطلمیوسی، روم باستان و دوره‌های قرون وسطی را نیز در آن یافته‌اند.
امروزه، فیوم شهری تجاری محسوب می‌شود که از طریق خطوط راه‌آهن، کانال‌های آبی و بزرگراه‌ها به دیگر مناطق مصر متصل است، و طبق آمار سال ۲۰۲۳، جمعیتی حدود ۴۳۳ هزار نفر در آن سکونت دارند.
بیروت، لبنان
بیروت، لبنان، در اواخر قرن نوزدهم یا اوایل قرن بیستم؛ این شهر بیش از ۵۰۰۰ سال محل سکونت انسان بوده است. منبع تصویر: Print Collector/Getty Imagesباستان‌شناسان شواهدی از سکونت انسانی در بیروت پیدا کرده‌اند که به حدود سال ۳۰۰۰ پیش از میلاد بازمی‌گردد. این شهر در منابع مصری نیز ذکر شده است، هرچند تا سال ۱۴ پیش از میلاد، زمانی که به مستعمره‌ای روم تبدیل شد، به‌عنوان شهری مهم شناخته نمی‌شد. بیروت روم‌نشین به‌سختی توانست مجموعه‌ای از زمین‌لرزه‌های ویرانگر را پشت سر بگذارد، و زمانی که در سال ۶۳۵ میلادی توسط فاتحان مسلمان تصرف شد، تقریباً ویران شده بود.
در قرون وسطی، بیروت به بندری پررونق تبدیل شد که بازرگانان ادویه‌جات از ونیز در آن تجارت می‌کردند؛ و در قرن نوزدهم به مرکز صنعتی مهمی بدل شد. این شهر در دوران حاکمیت فرانسه در نیمه نخست قرن بیستم به‌سرعت رشد کرد، اما در نیمه دوم همان قرن، تنش‌های قومی و نژادی و درگیری‌های نظامی، ویرانی‌هایی بر جای گذاشتند که بیروت هنوز موفق به بازیابی کامل از آن‌ها نشده است. امروزه، بر اساس اطلاعات کتابچه‌ی حقایق سازمان اطلاعات مرکزی (CIA Factbook)، جمعیت بیروت حدود ۲.۴ میلیون نفر است.
جبیل، لبنان
محوطه‌ی باستان‌شناسی جبیل شامل بقایای «معبد بزرگ» و «معبد بعلات جبیل» است که هر دو حدود سال ۲۷۰۰ پیش از میلاد ساخته شده‌اند، همچنین «معبد ابلیسک‌ها» که قدمت آن به حدود سال ۱۶۰۰ پیش از میلاد بازمی‌گردد. منبع: Wikimedia/(CC BY-SA 4.0)شهر باستانی جبیل، لبنان، بر روی صخره‌ای ماسه‌سنگی در ساحل دریای مدیترانه، در ۴۰ کیلومتری شمال بیروت واقع شده است. طبق اعلام یونسکو، این شهر بر روی محوطه‌ای بنا شده که نخستین‌بار توسط ماهیگیران در حدود سال ۶۰۰۰ پیش از میلاد سکونت‌گذاری شده بود. جبیل حدود دو هزار سال بعد به شهری بزرگ تبدیل شد، هنگامی که به بندر مهمی برای تجارت چوب سرو و دیگر انواع چوب با مصر بدل گردید.
تا سال ۱۱۰۰ پیش از میلاد، جبیل به یکی از شهرهای مهم در امپراتوری فنیقی تبدیل شد، و در قرون بعدی، این شهر به‌ترتیب بخشی از قلمروهای رومی، بیزانسی، صلیبی و عثمانی بوده است. امروزه جبیل یکی از قدیمی‌ترین شهرهای جهان محسوب می‌شود و طبق گزارش وب‌سایت Citypopulation.de، جمعیتی در حدود ۱۰۰ هزار نفر دارد که بسیاری از آن‌ها پناهندگانی از سوریه هستند.
حلب، سوریه
قلعه‌ی حلب شاهکاری از معماری قلعه‌های اسلامی در دوران قرون وسطی است که در بخش شرقی شهر قدیمی قرار دارد. طبق گزارش OPIS Zagreb/Shutterstock، استفاده از این قلعه حداقل به میانه‌ی هزاره سوم پیش از میلاد بازمی‌گردد.سن دقیق این شهر در شمال سوریه مشخص نیست، اما معبد عظیمی که در آن کشف شده، قدمتی دارد که به عصر برنز اولیه، بین سال‌های ۳۳۰۰ تا ۲۲۰۰ پیش از میلاد، بازمی‌گردد؛ به گفته‌ی «بنیاد بناهای تاریخی جهان» (World Monuments Fund). باور بر این است که ساکنان نخستین حلب، خانه‌های خود را بر روی تپه‌ای در مرکز شهر امروزی بنا کرده‌اند—محلی که هم امکان دفاع بهتر در برابر مهاجمان را فراهم می‌کرد و هم در نزدیکی زمین‌های حاصلخیز کشاورزی و رودخانه قویق قرار داشت.
در حدود سال ۱۸۰۰ پیش از میلاد، حلب به پایتخت پادشاهی آموری یامخد تبدیل شد. در قرون پس از آن، این شهر بخشی از امپراتوری‌های هیتی، مصری، میتانی و هخامنشی بوده است. طبق داده‌های منتشرشده توسط CIA Factbook، امروزه جمعیت شهر مدرن حلب حدود ۲.۲ میلیون نفر است.
آتن، یونان
آکروپولیس در آتن، برجسته‌ترین و کامل‌ترین مجموعه یادمان‌های باستانی یونانی است که همچنان پابرجاست. اولین دیوار دفاعی این مجموعه در قرن سیزدهم پیش از میلاد ساخته شد. منبع تصویر: Petr F. Marek/Shutterstockشهر باستانی آتن، یونان، از عصر حجر به‌طور مداوم محل سکونت انسان‌ها بوده، اما طبق کتاب «تاریخ فرهنگی و ادبی آتن» نوشته مایکل لویلین اسمیت، این شهر میان سال‌های ۱۳۰۰ تا ۱۲۰۰ پیش از میلاد و در چارچوب تمدن میسِنی شکل گرفت. آتن بعدها به یکی از مراکز بزرگ اندیشه و سیاست در یونان باستان تبدیل شد نماد این شکوه، معبد پارتنون است که به الهه آتنا تعلق دارد.
آتن در طول تاریخ بارها با چالش‌هایی روبه‌رو شد؛ از جمله در سال ۴۸۰ پیش از میلاد که توسط مهاجمان ایرانی به آتش کشیده شد، همچنین در قرن پنجم پیش از میلاد توسط اسپارتا در جریان دومین جنگ پلوپونزی و سپس در سال ۳۳۸ پیش از میلاد توسط فیلیپ دوم مقدونی فتح شد.
این شهر بعدها به شهری مهم در امپراتوری‌های روم و عثمانی تبدیل شد تا آن‌که یونان در سال ۱۸۲۱ استقلال یافت. امروزه بناهای باستانی از جمله معبد پارتنون، که در مجموعه آکروپولیس در قرن پنجم پیش از میلاد ساخته شد، آتن را به قطب گردشگری تبدیل کرده‌اند. آتن کهن‌ترین پایتخت اروپا است و بر اساس کتابچه اطلاعاتی سازمان اطلاعات مرکزی (CIA Factbook)، جمعیتی بالغ بر ۳.۱۵ میلیون نفر دارد.
پلوودیو، بلغارستان
آمفی‌تئاتر رومی باستانی در پلوودیو یکی از چشمگیرترین مکان‌های دیدنی در بلغارستان است. این آمفی‌تئاتر در اواخر قرن اول میلادی توسط رومی‌ها ساخته شد؛ همان‌هایی که در سال ۷۲ پیش از میلاد این شهر را فتح کرده بودند. منبع تصویر: Wojtek BUSS/Gamma-Rapho/Getty Imagesدومین شهر بزرگ بلغارستان همچنین یکی از قدیمی‌ترین شهرهای اروپا به‌شمار می‌رود. طبق گزارش‌ها، این محل نخستین‌بار بین سال‌های ۵۰۰۰ تا ۶۰۰۰ پیش از میلاد مورد سکونت انسان‌ها قرار گرفته، اما حدود دو هزار سال بعد در چارچوب تمدن تراکیایی به‌عنوان یک شهر واقعی شکل گرفت.
این شهر باستانی در طول قرون متمادی تاریخی پر‌تلاطم داشته و بارها مورد حمله و تصرف قرار گرفته است؛ مهاجمان شامل تمدن‌ها و اقوامی چون ایرانی‌ها، یونانی‌ها، سلت‌ها، رومی‌ها، گوت‌ها، هون‌ها، وایکینگ‌ها، صلیبی‌ها و ترک‌های عثمانی بوده‌اند؛ به نقل از دپارتمان مطالعات روسیه و اروپای شرقی دانشگاه پنسیلوانیا.
امروزه، پلوودیو با جمعیتی نزدیک به ۳۵۰ هزار نفر طبق گزارش World Population Review، به‌عنوان یک مرکز فرهنگی مهم در اروپا شناخته می‌شود.
غازی‌عینتاب، ترکیه
قلعه غازی‌عینتاب که به‌صورت محلی با نام «غازی‌عینتاب کاله‌سی» شناخته می‌شود، نخستین‌بار در هزاره دوم پیش از میلاد توسط امپراتوری هیتی به‌عنوان نقطه دیدبانی مورد استفاده قرار گرفت و بعدها در قرون دوم و سوم میلادی توسط رومیان به شکل قلعه‌ای که امروز می‌شناسیم ساخته شد. منبع تصویر: Yeni Tasarim/Shutterstockاین شهر باستانی در جنوب‌مرکز ترکیه واقع شده و در مکانی بنا شده که از حدود سال‌های ۳۰۰۰ تا ۴۰۰۰ پیش از میلاد به‌طور مستمر توسط انسان‌ها سکونت‌گذاری شده است. موقعیت غازی‌عینتاب در نزدیکی مسیرهای تجاری باستانی، نقش مهمی در رشد آن ایفا کرده است. این شهر محل احداث دژی‌ست که توسط امپراتور بیزانسی «ژوستینین یکم» در دهه ۵۰۰ میلادی ساخته شد و بعدها در سال ۱۱۸۳ میلادی توسط ترکان تصرف گردید.
در طول قرون بعدی، غازی‌عینتاب بارها میان حکومت‌ها دست‌به‌دست شد؛ از جمله تحت سلطه مهاجمان مغول و تیموری قرار گرفت تا در اوایل دهه ۱۵۰۰ میلادی به بخشی از امپراتوری عثمانی تبدیل شد. امروزه، طبق آمار World Population Review، این شهر جمعیتی نزدیک به ۲.۱ میلیون نفر دارد.
این مطلب ترجمه ای از مقاله What are the 10 Oldest Countries in the World است.
