بررسی‌ها نشان می‌دهد که قیمت دلار نیمایی از ابتدای دولت چهاردهم تاکنون رکوردهای جدیدی را ثبت کرده است. به‌طوری‌که نرخ دلار نیمایی در ابتدای شهریورماه سال جاری در حدود ۴۵ هزار و ۲۰۰ تومان بود و اکنون به مرز ۵۴ هزار تومان رسیده است.
در این شرایط، بانک مرکزی با صدور اطلاعیه‌ای اعلام کرده که از روز شنبه ۲۴ آذر، بازار ارز برای معاملات تجاری راه‌اندازی خواهد شد و صادرکنندگان قادر خواهند بود در سامانه نیما با نرخ توافقی به انجام معاملات بپردازند. به‌عبارت‌دیگر، این تصمیم به معنای حذف نرخ ارز نیمایی از تاریخ ۲۴ آذر و همچنین پایان فعالیت سامانه نیما از اول بهمن‌ماه سال جاری است.
این موضوع با واکنش‌های زیادی از سوی کارشناسان اقتصادی مواجه شده است. برخی از آن‌ها معتقدند که انتقال معاملات نیما به بازار توافقی ارز می‌تواند به بهبود مدیریت بازار ارز کمک کند، به‌ویژه با نزدیک‌شدن به سال نو میلادی و افزایش تقاضا برای تسویه ارزی. به‌عنوان نمونه، حسین محمودی اصل، اقتصاددان، بر این باور است که این اقدام می‌تواند به کاهش توزیع رانت منجر شود و تنها راه‌حل برای کسری بودجه و کاهش تورم در شرایط کنونی، حذف رانت است.
بااین‌حال برخی کارشناسان حذف ارز نیمایی را در شرایط تورمی کنونی کشور، اقدامی غیرمنطقی می‌دانند و بر این باورند که این تصمیم بدون برنامه‌ریزی مناسب می‌تواند به افزایش هزینه‌های واردات و نوسانات ارزی منجر شود. تحلیلگران تأکید می‌کنند که سیاست‌های بانک مرکزی از سال ۱۴۰۱ به تثبیت نرخ ارز معطوف بوده، اما تصمیمات اخیر نشان‌دهنده تغییر رویکرد به سمت افزایش نرخ ارز رسمی و وابستگی به سازوکارهای جدید است.
در همین رابطه حسین صمصامی، عضو کمیسیون اقتصادی مجلس، نسبت به افزایش نرخ ارز توسط بانک مرکزی اعتراض کرده و در صفحه شخصی خود در ایکس نوشت: «بانک مرکزی به کجا این‌گونه شتابان؟! از ابتدای سال، نرخ ارز نیما از ۴۰ هزار تومان به ۵۴ هزار تومان و حال نی خواهید به ۶۲ هزار تومان برسانید؟» او همچنین نوشت: «آقای همتی بورس را با گران کردن نرخ ارز، ایجاد تورم و برداشت از جیب مردم سبز می‌کنید؟! متوقف کنید این کار غلط را و معیشت مردم را به خطر نیندازید.» این عضو کمیسیون اقتصادی با استفاده از «هشتگ استیضاح وزیر اقتصاد» خواستار توقف این روند شده است.
همچنین وحید شقاقی، اقتصاددان در این خصوص در گفت‌وگو با خبرگزاری خبرآنلاین می‌گوید: «بحث این است که کسی دلار بازار آزاد را گردن نمی‌گیرد. چنین مواجهه‌ای، واقعاً یک مواجهه خطرناک با اقتصاد ایران است؛ به‌خصوص زمانی که تحریم‌ها تشدید می‌شود.»
از سوی دیگر علی‌اصغر سمیعی، کارشناس اقتصادی در گفتگو با خبرآنلاین گفت: «تا زمانی که نرخ تورم و نرخ نقدینگی کنترل نشود احتمال کاهش معنادار نرخ ارز دور از انتظار است؛ او می‌گوید درصورتی‌که سیاست‌های اخیر بانک مرکزی ادامه یابد و نرخ تورم کنترل نشود این احتمال وجود دارد که قیمت دلار به مرز ۸۰ هزار تومان و حتی به ۱۰۰ هزار تومان برسد.»
او می‌گوید:« به نظر من، حتی اگر ۱۰۰ بازار جدید هم ایجاد کنند، بازار اصلی همان است که در میان مردم عادی مورد معامله قرار می‌گیرد و این قیمت واقعی است. قیمت‌های دیگر عمدتاً رانتی و غیرواقعی هستند.»
*در ادامه مشروح گفتگوی خبرآنلاین با علی‌اصغر سمیعی، کارشناس اقتصادی را بخوانید؛
* آقای سمیعی! در هفته‌های اخیر، بازار ارز تهران نوسانات قابل‌توجهی را تجربه کرده است. آیا به نظر شما این روند ادامه خواهد داشت؟ به‌طورکلی، برای اینکه قیمت‌ها به فاز اصلاح برگردند، چه شرایطی لازم است؟
بر اساس داده‌های اقتصادی، اگر بخواهیم قضاوت کنیم، نرخ تورم ما بیش از ۳۰ درصد است، درحالی‌که نرخ تورم در کشورهای حوزه دلار کمتر از ۵ درصد است. در واقع، تفاوت این دو نرخ اجتناب‌ناپذیر است و بر قیمت دلار تأثیر می‌گذارد و به‌تبع آن، قیمت‌ها افزایش می‌یابند. در این میان، نوساناتی نیز وجود دارد.
به‌عبارت‌دیگر، ممکن است در برخی مواقع شیب صعودی نرخ دلار بیشتر شود و در مواقع دیگر برعکس. اما به‌طورکلی، باید تفاوت نرخ تورم دو ارز را در نظر بگیریم. من پیش‌تر نیز تأکید کرده‌ام که باتوجه‌به نرخ تورم و قیمت‌هایی که داریم، مثلاً اگر در سال ۱۴۰۲ قیمت دلار حدود ۶۰ هزار تومان باشد، با این نرخ تورم فعلی، تا پایان سال جاری قیمت دلار نباید کمتر از ۸۰ هزار تومان باشد.
اگر نرخ تورم کنونی ادامه یابد، ممکن است در نیمه اول سال آینده شاهد دلار ۱۰۰ هزارتومانی باشیم، مگر اینکه اقداماتی برای کنترل تورم انجام دهیم. باید جلوی افزایش حجم نقدینگی را بگیریم، نرخ بهره‌ها را متعادل کنیم، بیکاری را کاهش دهیم و اصلاحات اقتصادی جدی را پیاده‌سازی کنیم. در صورت تحقق این موارد، امیدواریم وضعیت بهبود یابد.
در واقع می‌توان گفت تا زمانی که اصلاحات اقتصادی انجام نشود و ما همچنان با افزایش نرخ تورم و رشد نقدینگی مواجه باشیم، به نظر نمی‌رسد که قیمت‌ها تغییرات معناداری را تجربه کنند و ارزش پول ملی ما به طور مداوم کاهش خواهد یافت.
*بر اساس اعلامیه بانک مرکزی، از روز شنبه ۲۴ آذر، بازار ارز برای معاملات تجاری راه‌اندازی خواهد شد و صادرکنندگان می‌توانند در سامانه نیما با نرخ توافقی به انجام معاملات بپردازند. این تصمیم به معنای حذف نرخ ارز نیمایی از تاریخ ۲۴ آذر و همچنین پایان فعالیت سامانه نیما از اول بهمن‌ماه سال جاری است. نظر شما دراین‌خصوص چیست؟
هر نوع قیمتی که به غیر از بازار آزاد و نرخی که بر اساس عرضه و تقاضا تعیین می‌شود، در واقع منجر به ایجاد رانت خواهد شد و غیراقتصادی است و می‌تواند به تضعیف اقتصاد کشور منجر شود. این وضعیت می‌تواند به ایجاد یک نرخ ثابت منجر شود. اگر بخواهیم اقتصادی پویا و رقابتی داشته باشیم،باید اجازه دهیم که قیمت‌ها واقعی باشند.
قیمت‌ها به‌عنوان راهنما و علامت عمل می‌کنند؛ علامت‌های غیرواقعی می‌توانند افراد را به‌اشتباه بیندازند و در نهایت به ضرر اقتصاد ایران تمام شوند؛ بنابراین، باید از بیان نادرست پرهیز کرد و قیمت‌ها باید واقعی و واحد باشند. قیمت‌های واقعی می‌توانند به رقابتی‌تر شدن و پویاتر شدن اقتصاد ما کمک کنند و این پویایی می‌تواند منجر به کاهش نرخ بیکاری و تورم شود و مزایای زیادی برای اقتصاد کشور به همراه داشته باشد.
*باتوجه‌به صحبت‌های شما، به نظر می‌رسد که اگر ارز نیمایی حذف شود و با نرخ توافقی به فروش برسد، همچنان مشکلی حل نخواهد شد و ما همچنان با ایجاد یک نرخ جدید مواجه خواهیم بود. آیا این برداشت صحیح است؟
ببینید بازار توافقی که مطرح می‌شود، آیا مگر می‌شود دو نفر بدون توافق با هم معامله کنند؟ حتی وقتی که شما در خیابان ماست می‌خرید، فروشنده و خریدار باید به توافق برسند. غیر از این، معامله‌ای صورت نمی‌گیرد. اساساً، غیر توافقی بودن یک مفهوم غیرعملی است. هر کسی که بخواهد با دیگری معامله کند، باید بر سر نرخ به توافق برسند. این نام‌گذاری‌های عجیب‌وغریب مانند "بازار توافقی"، "بازار نیمایی" و "بازار ارز متشکل" و...فقط به ایجاد رانت‌های جدید منجر شده و هیچ‌کدام تأثیر مثبتی نداشته‌اند. به نظر من، حتی اگر ۱۰۰ بازار جدید هم ایجاد کنند، بازار اصلی همان است که در میان مردم عادی مورد معامله قرار می‌گیرد و این قیمت واقعی است. قیمت‌های دیگر عمدتاً رانتی و غیرواقعی هستند.
