راهنماتو- یکی از ابداعات دوره کوروش بزرگ، الگوی چهارباغ بود که اثر آن را در باستان‌شناسان یافته‌اند اما امروزه چیزی از آن باغ بهشتی باقی نمانده است.
به گزارش راهنماتو، منوچهر پادشاه پیشدادی اولین شخصیتی بود که دل به کوهستان‌ها زد و سفری عظیم را آغاز کرد. منوچهر از این سفر خواستنی، به عنوان سوغاتی بهشتی برای تمام ایرانیان تخم گل‌ها و میوه‌ها را با خود آورد و بعد آن‌ها را در باغ کاشت تا بخشی از طبیعت دل‌انگیز کوهستان‌ها را به جایی که در آن می‌زیستند تقدیم کند.
بنابراین، باغسازی در ایران ریشه‌ای دوهزارساله دارد و یکی از دیرینه‌ترین میراث فرهنگی ایرانیان باستان در کل جهان به حساب می‌آید. شاید به همین خاطر است که آرتور اپهام پوپ، هنرشناس ایرانی، در مورد ایرانیان گفته است:«در گوشه ذهن هر ایرانی، باغی وجود دارد.» که این جمله مشخص می‌کند به باور پوپ الگوی باغ ایرانی، سرچشمه همه هنرهای گذشته در ایران می‌شود.
در این مطلب از راهنماتو تلاش می‌کنیم زیباترین باغ‌های ایرانی که در شیراز وجود دارند را به شما معرفی کنیم؛ اما به همین معرفی بسنده نخواهیم کرد و پا به باورهای عرفانی ایرانیان در مورد باغ خواهیم گذاشت. در این مطلب سفری پر از احساس نیک خواهیم داشت.
تجلی باغ در نگرش ایرانیان
ایرانیان در ذهن خود باغی زیبا و بزرگ دارند؛ به عنوان یک ایرانی خود را وسط باغی بهشتی در نظر بگیرید. بدون شک تمام روحتان سرشار از احساسات زیبا می‌شود. تجسم کنید عطر نارنج و سیب را، رنگارنگی گلٰ‌های روح‌نواز را و بهشتی که در باغچه خانه‌مان ایجاد کرده‌ایم.
تجلی باغ در نگرش ایرانیان منظره‌ای از روح انسان است. منظره‌ای که در برخورد با جهان بیرون که پر از اتفاقات ناشناخته و عوامل نامهربانانه است قرار می‌گیرد. وقتی در روح خود باغی بهشتی داشته باشیم و در بیرون اتفاقی نامهربانانه ببینیم، به روح آرمانی انسان بازتابی عینی می‌بخشیم. ما انسانیم و زیبایی را دوست داریم، هرچند طوفان‌های طبیعت افکار ما را پریشان کند. بنابراین باغ در ذهن ایرانی‌ها بازتابی از صورت بهشتی باغ است که در ناخودآگاه او از ازل وجود داشته.
جالب است بدانید که کلمه «فردوس» برگرفته از واژه پارسی «پردیس» است که خود از واژه‌ای مادی (منسوب به قوم ماد) به نام «پرادئزا» گرفته شده است. یکبار دیگر این واژه را بخوانید! چقدر شبیه به paradise است!
خسرو پرویز و باغ
خاطرتان هست که گفتیم باغ در هنرهای دیگر ایرانیان نیز وارد شده و روح آن هنر را در برگرفته است؟ خسرو پرویز، پادشاه نامدار ایرانی در دوره ساسانیان، که همواره او را در ادبیات، اسطوره‌ها و افسانه‌های ایرانی دیده‌ایم چنان به باغ دلبسته بود که وقتی زمستان می‌شد، غمی عجیب روح او را آزار میداد. بنابراین برای او باغ فرشی زیبا بافتند. باغ فرشی از ابریشم و طلا و نقره با سنگ‌های قیمتی که نقش باغی بهشتی را نشان میداد. این فرش که به فرش بهارستان معروف است، در تاق کسری پهن بود تا وقتی خسرو پرویز در روزهای سرد دلتنگ باغ می‌شود به آن نگاه کند. این فرش همانی است که در ادب پارسی از آن سخن زیادی گفته‌اند. سرنوشت این فرش اما شوم بود. مردمان و سربازان مدینه آن را تکه تکه کردند.
معماری باغ در ایران
از آن‌جایی که باغ تا این حد برای ایرانیان اهمیت داشت و دارد، اصول معماری آن نیز از آداب خاصی پیروی می‌کرد. در جلوخان باغ‌ها و ورودی آن عموما آب نمایی می‌گذاشتند تا از واردشوندگان به باغ این چنین حیرت‌انگیز استقبال کنند. وقتی از هشتی باغ می‌گذشتیم به چهارباغ می‌رسیدیم که محور اصلی باغ بود و حرف‌های زیادی برای گفتن داشت. شاید تعداد زیادی درخت سرو تنومند هم بود! درخت سرو درختی مقدس در اساطیر ایرانی است. پس از این به بنای باغ می‌رسیدیم که ممکن بود به آن «کوشک» بگویند. درواقع وقتی آب نما و باغ در کنار یکدیگر قرار می‌گرفتند عالم مثالی و جهان مادر تجسم می‌یافت.
اما وسط باغ فضای مستطیل شکلی با آبنما و استخر می‌ساختند که به آن «میان کرت» می‌گویند. انتهای چنین بهشتی است که کوشک ساخته می‌شد. فرض کنید ارسی را باز کنید و چنین پردیسی ببینید! درخت‌ها هم بود! درخت‌های سربه فلک کشیده که به شکل موازی کنار میان کرت کاشته می‌شدند و رشدشان نشانی از شکوه و شوکت باغ بود و سرزندگی!
معرفی زیباترین باغ‌های شیراز
شاید بتوان بی‌اغراق گفت که زیباترین باغ‌های ایرانی در شیراز ساخته شده است و نمونه بارز آن باغ ارم است که مفصلا در مورد آن صحبت خواهیم کرد. به همین خاطر معرفی باغ‌های ایران را از شیراز شروع کردیم. در ادامه زیباترین باغ‌های شیراز را به شما معرفی می‌کنیم که در هر فصلی زیباست و همواره می‌تواند مقصدی دل‌پذیر برای سفر و تفریح شما باشد؛ اما دیدن این باغ‌ها در اردیبهشت‌ماه و در فصل پاییز لطف دیگری دارد.
۱. باغ ارم شیراز
می‌گویند باسابقه‌ترین، زیباترین و مشهورترین باغ ایرانی، باغ ارم شیراز است. این باغ همانی است که سلمان ساوجی در مورد آن گفته است:
بی دوست من از باغ ارم یاد نیارم ور جنت فردوس بود، دوست ندارم
این شعر نشان می‌دهد که باغ ارم مظهری از زیباترین باغ‌ها است. اما، ویژگی‌های این باغ زیبا چیست؟ باغ ارم شیراز، مرواریدی درخشان بر گردن تاریخ ایران است که به واسطه معماری بی‌نظیر و طبیعت سرسبز خود، چشم هر مسافری را جذب خود می‌کند. این باغ تاریخی که قدمتی چند صد ساله دارد، با گذر زمان شاهد تحولات بسیاری بوده است و همچنان با شکوه تمام، داستان خود را برای نسل‌های آینده روایت می‌کند. به همین خاطر هم هست که بسیاری از شاعران پرآوازه، از سعدی گرفته تا حافظ در وصف آن ی ابا نگاهی به آن در وصف یار و زمانه شعری سروده‌اند.
معماری باغ ارم، تلفیقی بی‌نظیر از سبک‌های مختلف ایرانی است که در آن، کاشی‌کاری‌های ظریف، گچبری‌های هنرمندانه و ستون‌های سنگی با شکوه، نمایانگر اوج هنر و معماری ایرانیان است. این باغ با الهام از باغ‌های ایرانی، دارای طرحی هندسی و منظم است که در آن، آب، گیاهان و معماری به صورت هماهنگ با یکدیگر ترکیب شده‌اند. عمارت اصلی باغ که در قرن نوزدهم ساخته شده است، با تزئینات باشکوه و چشم‌نواز خود، نمادی از هنر و باغ سازی ایرانی است.
آدرس باغ ارم شیراز
برای رفتن به باغ ارم شیراز باید به استان فارس، شیراز، خیابان ارم، نزدیک به میدان ارم، نزدیکی مجموعه دانشگاه شیراز بروید.
۲. باغ دلگشا شیراز
بوی عطر نارنج‌های باغ دلگشا، به فصل نارنج بدون شک شما را مدهوش خود خواهد کرد. به همین خاطر معروف است به این عطر و به نارنج‌هایش. شاید برایتان جای تعجب داشته باشد که قدمت این باغ آباد و زیبا به دوره ساسانیان می‌رسد. همان ساسانیانی که خسرو پرویزش چنان دل به باغ بسته بود که ذکرش رفت! اما دلیل آبادانی آن مورد توجه بودن این باغ در دوره‌های دیگر تاریخی از جمله دوره صفویان و دوره قاجار است.
باغ دلگشا شیراز، با معماری اصیل ایرانی خود، نمایی از تاریخ و هنر این سرزمین است. عمارت مرکزی باغ با الهام از معماری کاخ‌های ساسانی بیشاپور، تلفیقی از سادگی و شکوه را به نمایش می‌گذارد. ایوان بزرگ و ستون‌های بلند، همراه با گچبری‌های ظریف و نقاشی‌های رنگارنگ، فضایی دل‌انگیز و آرام را در دل باغ ایجاد کرده‌اند. حوض سنگی بزرگ در مقابل عمارت و جویبارهای روان، جلوه‌ای از طبیعت را به این بنای تاریخی افزوده‌اند. همچنین، ساخت اولین عمارت کلاه فرنگی ایران در این باغ، نشان از نوآوری و پیشرفت معماری در آن دوره دارد.
آدرس باغ دلگشا شیراز
برای رفتن به باغ دلگشا باید به استان فارس، شهر شیراز، محله سعدیه جنوبی، بلوار هفت تنان، خیابان نارنجستان بروید.
۳. باغ جهان‌نما شیراز
باغ جهان نما یکی دیگر از باغ‌های چهارگانه شیراز است؛ بله این سورپرایز برای شماست. تا کنون ۳ مورد از باغ‌های چهارگانه شیراز را به شما معرفی کردیم و آخرین باغ را پس از باغ جهان‌نما معرفی خواهیم کرد. اما، به نام این باغ توجه کنید؛ جهان‌نما! این باغ با هنر آجرکاری ایرانیان عجین شده و درختان سرو مقدس آن چشم‌های ما را نوازش می‌کنند. به همین خاطر است که در دوره‌های متفاوت تاریخی از تیمور گورکانی گرفته تا دوره قاجار مورد توجه شاهان ایرانی بوده است.
باغ جهان نما، با معماری اصیل ایرانی خود، نمادی از هنر و معماری دوره زندیه است. عمارت هشت ضلعی مرکزی باغ، با الهام از معماری کاخ‌های ساسانی، فضایی باشکوه و دلنشین را ایجاد کرده است. این عمارت که از آجر ساخته شده و فاقد تزیینات کاشی‌کاری و نقاشی است، با حوض سنگی یکپارچه و چهار شاه‌نشین، نمایی از سادگی و شکوه را به نمایش می‌گذارد. وجود جوی‌های آب، درختان سرسبز و معماری منظم باغ، آن را به یکی از زیباترین نمونه‌های باغ‌های ایرانی تبدیل کرده است. این باغ با الهام از اصول باغسازی ایرانی، دارای چهار خیابان اصلی است که به عمارت مرکزی ختم می‌شوند و فضاهای متنوعی را برای گردش و تفریح ایجاد می‌کنند. فرض کنید در یک روز پاییزی وقتی صدای خش خش برگ‌ها را زیر پایتان می‌شنوید به عمارتی آجری با پنجره‌هایی چوبی برسید که باران نمای آن را رنگ زده است! زیبا نیست؟
آدرس باغ جهان‌نما شیراز
برای رفتن به باغ جهان‌نما باید به استان فارس، شمال شرقی شهر شیراز، ضلع شرقی خیابان حافظ (دروازه قرآن)، بالاتر از میدان حافظیه بروید.
۴. باغ تخت شیراز
متاسفیم که مجبوریم در مورد باغ تخت شیراز بگوییم که دیگر آن جان سابق را ندارد. آن شکوهی که در دوره‌های مختلف در باغ تخت برقرار بود انگار چمدان بسته و به سفری دور و دراز رفته. حداقل می‌توانیم بگوییم که چهارمین باغ از باغ‌های چهارگانه شیراز مثل سه باغ دیگر آباد نیست. پس بیایید نگاهی به این باغ در طول تاریخ بیاندازیم.
باغ تخت شیراز، شاهکاری از معماری و طبیعت ایران، تاریخی پرفراز و نشیب را پشت سر گذاشته است. از دوران اتابکان قراچه تا عصر قاجار، این باغ همواره به عنوان یکی از زیباترین و باشکوه‌ترین باغ‌های ایران شناخته می‌شد. از این رو به باغ تخت شیراز باغ قراچه هم می‌گویند. در دوران تیموری، تیمور گورکانی شیفته زیبایی این باغ شد و در سمرقند کاخی مشابه آن ساخت. در دوران صفوی، باغ تخت به اوج شکوه خود رسید و جهانگردان بسیاری از آن بازدید کردند. در دوره قاجار نیز این باغ با تغییراتی اساسی روبرو شد و به دستور آغا محمد خان، عمارت جدیدی در آن بنا شد. با این حال، با گذشت زمان و بی‌مهری‌ها در دوره پهلوی، باغ تخت رو به ویرانی نهاد و امروزه تنها بقایایی از آن باقی مانده است. با وجود همه این تغییرات، باغ تخت همچنان به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی و فرهنگی ایران محسوب می‌شود و یادآور شکوه و عظمت گذشته این سرزمین است.
آدرس باغ تخت شیراز
برای رفتن به باغ تخت شیراز باید به دامنه بابا کوهی در استان فارس، شیراز، خیابان آزادی بروید.
۵. باغ نارنجستان شیراز
جالب‌ترین نکته در مورد باغ نارنجستان تونلی است که فضای اندرونی و قسمت بیرونی را به یکدیگر متصل می‌کند! آه که چه قصه‌هایی در این باغ می‌توان سرود. باغ نارنجستان قوام، نگینی درخشان در جواهرات معماری شیراز، قصه ای از شکوه و عظمت را در دل خود دارد. این مجموعه باشکوه که در دوره قاجار به دستور علی محمد خان قوام ساخته شد، از دو بخش اصلی تشکیل شده است: عمارت بیرونی که امروزه به عنوان موزه مورد استفاده قرار می گیرد و بخش اندرونی که محل زندگی خانواده قوام بوده است. معماری این باغ، تلفیقی بی‌نظیر از هنرهای ایرانی همچون آینه‌کاری، منبت کاری، نقاشی و گچبری است که چشم هر بیننده‌ای را به خود خیره می‌کند. تالار آینه، با آینه‌کاری‌های بی‌نظیر و سقف بلند، یکی از زیباترین بخش‌های این مجموعه است که یادآور شکوه و عظمت دوران قاجار است. حوض مرکزی با فواره زیبا و باغ سرسبز اطراف آن، فضایی دلنشین و آرام را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است. نارنجستان قوام، تنها یک بنای تاریخی نیست، بلکه نمادی از هنر و فرهنگ ایرانی است که ارزش بازدید و شناخت بیشتر را دارد.
با قدم گذاشتن در باغ نارنجستان قوام، گویی به سفری در زمان می‌رویم. این مجموعه باشکوه، ما را به دوران قاجار و زندگی اشرافی آن زمان می‌برد. معماری اصیل ایرانی، تزیینات ظریف و اشیاء تاریخی موجود در موزه، همه و همه حکایت از ظرافت و هنر ایرانیان در گذشته دارد. باغ نارنجستان قوام، علاوه بر ارزش تاریخی و معماری، فضایی آرام و دلنشین برای فرار از شلوغی شهر و لذت بردن از طبیعت و هنر است.
آدرس باغ نارنجستان شیراز
برای رفتن به باغ نارنجستان باید به استان فارس، شیراز ، خیابان لطفعلی خان زند، نرسیده به خیابان زینبیه (فلکه غدیر) بروید.
۶. باغ نظر شیراز (نوعی باغ حکومتی)
باغ نظر که روزگاری یک باغ حکومتی بوده، حالا تبدیل به یکی از قدیمی‌ترین موزه‌های شیراز به نام موزه پارس شده است. ممکن است بپرسید چرا این باغ نوعی باغ حکومتی بوده است؟ باید بگوییم که در زمان کریم خان زند، عمارت کلاه فرنگی آن محلی بود برای آمد و رفت سفیران و مهمانان خارجی. نکته‌ای که ممکن است کمی دردناک باشد، مقبره کریم خان است! آقا محمد خان قاجار وقتی روی کار آمد استخوان‌های او را به خاک گلستان منتقل کرد تا همه روزه افراد زیادی از روی آن رد شوند. اما، در دوره پهلوی استخوان‌ها به جای اصلی خوب بازگشتند.
بعلاوه، باغ نظر، شاهکاری از معماری ایرانی، با عمارت هشت ضلعی باشکوه خود، نمایی از هنر و شکوه دوران زندیه و قاجار است. این بنا که با استفاده از مصالحی چون سنگ، آجر و گچ ساخته شده، با تزیینات بی نظیر مانند کاشی‌کاری، نقاشی و گچبری آراسته شده است. حوض هشت ضلعی مرمرین در مرکز عمارت و شاه‌نشین‌های زیبا با نقاشی‌های دیواری، جلوه‌ای خاص به این بنا بخشیده است. باغی سرسبز با درختان کهن‌سال و آثار تاریخی ارزشمند مانند سنگ‌نوشته رامگرد، این مجموعه را به یکی از زیباترین و تاریخی‌ترین باغ‌های ایران تبدیل کرده است.
آدرس باغ نظر شیراز
برای رفتن به باغ نظر شیراز باید به استان فارس، شهر شیراز، میدان شهدا، خیابان زند بروید.
