جاهای دیدنی اصفهان؛ زیباترین بناهای تاریخی برای گرم شدن در یک روز سرد

راهنماتو- تغییر در مناسبات سیاسی دوران صفوی باعث شده بود که کاخ‌سازی رونق بگیرد؛ الگو معماران هم کاخ‌های هخامنشیان و ساسانیان بود.

به گزارش راهنماتو، أصفهان تجلی زیبایی است. هر کوچه و پس کوچه‌اش و هر بنای تاریخی‌اش ما را به روزگاری می‌برد که این شهر پر رمزوراز تبدیل شده بود به مکتبی از هنر ایران زمین. مکتب أصفهان! اگر به أصفهان رفته باشیم می‌دانیم که حین پیاده‌روی در خیابان‌ها یا وقتی سوار ماشینیم مدام از کنار بناهای تاریخی رد می‌شویم. مدام به گذشته سفر می‌کنیم و از دیدن بناهای به جای مانده از گذشته‌ها به وجد می‌آییم. برخی از این بناها از چنان هیبت و شکوهی برخوردارند که نمی‌توان ازشان چشم برداشت. اما، ممکن است ندانیم پشت این همه زیبایی چه هنری و چه سرگذشتی خوابیده. در این مطلب از راهنماتو چند مورد از بناهای تاریخی أصفهان را معرفی می‌کنیم. برای کسانی که تا کنون به أصفهان نرفته‌اند، برای کسانی که از سفر به أصفهان غافل شده‌اند یا شاید گذرشان به این بناها نیفتاده بود.

بناهای تاریخی اصفهان در عصر صفویان

از آن‌جایی که اصفهان بناهای تاریخی بسیار زیادی دارد به این فکر افتادیم که در این مقاله به سراغ برخی از بناهایی برویم که در مکتب أصفهان ساخته شدند. بنابراین ابتدا باید قصه‌های ناگفته این مکتب را بشنویم که حتما برای همه‌مان تازگی دارد.

در دوره آق قویونلوها، در شهر آذربایجان، معماران به اثرانگشت خاص خود رسیده بودند، از این رو مکتبی به وجود آمد که بعدها مکتب أصفهان نام گرفت چراکه شکوفایی این مکتب در معماری و خاص‌ترین نمونه بناها در زمان شاه عباس صفوی و در شهر أصفهان اتفاق افتاد و تا دوره محمد شاه قاجار هم ادامه داشت.

آن روزها اما حال و هوای ایران متفاوت بود. جمعیت زیاد شده بود و مردم به کاروانسرا، مدرسه، آب انبار و حمام بیشتری احتیاج داشتند. عبور و مرور زیادتر شده بود پس شهر به پل‌های بیشتری نیاز داشت. بنابراین، لحظه به لحظه شهر گسترش پیدا می‌کرد و بناهای برجسته‌ای در آن می‌ساختند.

از طرفی دیگر در آن دوره آیین تشیع در ایران زمین رسمیت پیدا کرده بود. بنابراین، امام‌زاده‌ها و آرامگاه‌های باشکوهی برای امامان شیعه ساخته می‌شد.

اما، این‌ها همه نیاز به سرعت داشت. تقاضا زیاد بود و شاید نیرو کم! بنابراین نقشه بناهای اصلی و شهری ساده‌تر می‌شد و نوع کاشی‌ها از معرق به هفت‌رنگ جای می‌داد.

در همان دوره بود که مناسبات سیاسی تغییر کرده بود. رفت و آمد به خارج از مرزهای ایران بیشتر می‌شد، سفیران و تجار بیشتری به ایران می‌آمد و شاهان صفوی آبروی مردم ایران را در شکوه کاخ‌هایی می‌دانستند که قرار است پذیرای مهمان‌ها باشد. پس کاخ‌سازی که پس از ورود اسلام به ایران فراموش شده بود، بار دیگر زنده شد و الگوی معماران، کاخ‌های برجای مانده از دوره هخامنشیان و ساسانیان بود. به همین خاطر هم هست که «کوشک» همچون نگینی وسط باغ‌ها می‌درخشید که برآمده از سبک معماری هخامنشیان بود.

از طرفی دیگر، در آن دوران، مسیحیان مهمان أصفهان شده بودند؛ بنابراین کلیسا ساختن تبدیل به یک نیاز شد که باشکوه‌ترین نمونه‌های آن را در أصفهان می‌بینیم. جالب این است که مسیحیان ارمنی که به ایران آمدند، پلان و سبک معماری ارمنی را هم با خود به ایران آوردند و محله جلفا را از خود برجای گذاشتند.

برای همین تحولات تاریخی است که در أصفهان مبهوت زیبایی‌ها و شکوه بناها می‌شویم. برای همین است که أصفهان تبدیل به نصف جهان شد و از چنان رونقی برخوردار گشت که همه آرزوی دیدنش را داشتند. این مقدمه را گفتیم تا شما را با آن دوران همراه کنیم و با اشاره به مکتب أصفهان، برای معرفی بناها محدودیتی داشته باشیم تا سر شما را به درد نیاوریم. در ادامه چند نمونه از بناهای تاریخی أصفهان را معرفی می‌کنیم که در مکتب أصفهان ساخته شدند و در روزهای سرد پاییزی و زمستانی، تبدیل به گرمایی عمیق کنج قلب شما خواهند شد.

بیشتر بخوانید: سفر با غافله‌های شاه عباسی: زیباترین کاروانسراهای تاریخی اصفهان که باید ببینید

مسجد حکیم (جورجیر) اصفهان

مسجد حکیم، نگینی درخشان از معماری صفوی و یادگاری از دستان هنرمند پزشک شاه عباس دوم، در انتهای بازار رنگرزان اصفهان خودنمایی می‌کند. کاشی‌های فیروزه‌ای و کتیبه‌های نفیس به خط خوش محمدرضا امامی، این مسجد را به موزه ای از هنر و تاریخ تبدیل کرده است. ورودی‌های متعدد و زنجیرهای ظریفی که روزگاری بر درهای آن آویخته بودند، حکایت از اهمیت و شکوه این بنای تاریخی دارند. مسجد حکیم، با قدمتی که به قرن یازدهم هجری قمری بازمی‌گردد، همچنان با وقار و عظمت به استقبال عاشقان هنر و معماری می‌رود.

آدرس مسجد حکیم (جورجیر) اصفهان

برای رفتن به مسجد حکیم (جورجیر) أصفهان باید به اصفهان، انتهای رنگرزان، خیابان حکیم نظامی بروید.

مسجد و مناره علی

مسجد علی، با مناره‌ای بلند و تاریخی، یکی از ارزشمندترین آثار معماری اصفهان است. این بنا که در نزدیکی مسجد جامع و آرامگاه هارون ولایت قرار دارد، قدمتی طولانی دارد و با گذشت زمان، دستخوش تغییرات و بازسازی‌هایی شده است. وجود مناره‌ای از دوره سلجوقی نشان می‌دهد که بنای اولیه مسجد به این دوره برمی‌گردد، اما بنای کنونی که با کاشی‌کاری‌های زیبا و مقرنس‌کاری‌های ظریف تزیین شده، در دوره صفویه و به دستور شاه اسماعیل اول ساخته شده است. این مسجد، با نقشه چهار ایوانی و دارای صحن، ایوان‌ها، گنبدخانه و شبستان‌های تابستانی و زمستانی، نمایی باشکوه از معماری اسلامی را به نمایش می‌گذارد.

یکی از ویژگی‌های برجسته مسجد علی، مناره بلند و تاریخی آن است. این مناره که به عنوان یکی از زیباترین مناره‌های دوره سلجوقی شناخته می‌شود، با آجرکاری و کتیبه‌های متعدد تزیین شده است. ارتفاع این مناره بیش از 47 متر است و با پله‌هایی مارپیچ می‌توان به بالای آن رسید و از چشم‌انداز زیبای شهر اصفهان لذت برد. کتیبه‌های موجود بر روی مناره و مسجد، اطلاعات ارزشمندی در مورد تاریخچه و سازندگان این بنا در اختیار ما قرار می‌دهند.

آدرس مسجد و مناره علی

برای رفتن به مسجد علی باید به محله جی اصفهان اصفهان و در خیابان جی،خیابان مسجد علی بروید.

مسجد مدرسه چهارباغ

مدرسه چهارباغ، یکی از زیباترین و باشکوه‌ترین بناهای تاریخی اصفهان است که در دوران صفویه و به دستور شاه سلطان حسین ساخته شده است. این مدرسه که به عنوان آخرین بنای بزرگ و باشکوه این دوره محسوب می‌شود، با معماری بی‌نظیر و کاشی‌کاری‌های خیره‌کننده‌اش، چشم هر بیننده‌ای را به خود جلب می‌کند. کاشی‌های هفت‌رنگ، معرق و گره‌چینی که در سراسر بنا به کار رفته‌اند، آن را به موزه‌ای از هنر کاشی‌کاری تبدیل کرده‌اند. درختان کهنسال چنار و جوی آبی که در میان حیاط جاری است، بر زیبایی این بنا افزوده و فضایی دلنشین را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است.

ساخت مدرسه چهارباغ در اواخر قرن یازدهم هجری قمری آغاز شد و حدود ده سال به طول انجامید. این بنا که به عنوان مدرسه، مسجد و کاروانسرا مورد استفاده قرار می‌گرفت، دارای چهار ایوان، صحن وسیع، حجره‌های متعدد و یک گنبد بزرگ است. کتیبه‌های زیبای به خط نستعلیق و ثلث که بر روی دیوارها و درها نوشته شده‌اند، به تاریخچه و ویژگی‌های این بنا اشاره دارند. معماری مدرسه چهارباغ، تلفیقی از عناصر معماری ایرانی و اسلامی است و نشان از هنر و خلاقیت معماران ایرانی در آن دوره دارد.

آدرس مسجد مدرسه چهارباغ

برای رفتن به مسجد مدرسه چهارباغ باید به  استان اصفهان، اصفهان، خیابان چهارباغ عباسی بروید.

بنای هارون ولایت

پیش‌تر در مورد مناره علی صحبت کردیم، اگر به روبه‌روی این مناره نگاه کنید، بنای هارون ولایت را خواهید دید. آرامگاه هارون ولایت، بنایی تاریخی و مذهبی در شهر اصفهان است که قدمتی طولانی دارد. بر اساس کتیبه موجود بر سردر این بنا، ساخت آن به اوایل قرن دهم هجری قمری و دوران سلطنت شاه اسماعیل اول صفوی بازمی‌گردد. این بنا که به دلیل معماری زیبا و کاشی‌کاری‌های شگفت‌انگیزش شهرت دارد، از جمله آثار ارزشمند تاریخی و مذهبی ایران محسوب می‌شود.

آرامگاه هارون ولایت دارای دو صحن، یک گنبد کاشی‌کاری شده و سردری باشکوه است. کاشی‌کاری‌های این بنا، ترکیبی از رنگ‌های زنده و طرح‌های زیبا است که فضایی معنوی و آرامش‌بخش را ایجاد کرده است. کتیبه‌های موجود بر روی دیوارها و سردر، حاوی اطلاعاتی درباره تاریخ ساخت بنا و وقف‌نامه‌های آن است. آنچه این آرامگاه را از دیگر بناهای هم‌عصر خود متمایز می‌کند، استفاده گسترده از کاشی‌کاری‌های متنوع و رنگارنگ است. این کاشی‌ها نه تنها زیبایی بصری بنا را افزایش داده‌اند، بلکه نمادی از هنر و فرهنگ ایرانی-اسلامی نیز محسوب می‌شوند.

نکته جالب توجه درباره این بنا، اختلاف نظرها بر سر هویت هارون ولایت است. برخی معتقدند که وی یکی از نوادگان امام حسین (ع) بوده است، در حالی که عده‌ای دیگر این ادعا را رد می‌کنند. با این حال، صرف نظر از هویت واقعی هارون ولایت، آرامگاه وی به عنوان یکی از زیباترین و ارزشمندترین بناهای تاریخی اصفهان مورد احترام و توجه همگان قرار دارد.

آدرس بنای هارون ولایت

برای رفتن به بنای هارون ولایت باید به محله جی اصفهان اصفهان و در خیابان جی،خیابان مسجد علی بروید.

مدرسه کاسه گران

مدرسه کاسه‌گران، یکی از بناهای تاریخی و ارزشمند اصفهان است که در دوره صفویه و توسط حکیم‌الملک اردستانی ساخته شد. این مدرسه که به دلیل وقف املاک فراوان، از نظر مالی تأمین بود، به محلی برای تدریس علوم دینی و تربیت طلاب تبدیل شد. معماری زیبای مدرسه با کاشی‌کاری‌های نفیس و گچ‌بری‌های هنرمندانه، آن را به یکی از شاهکارهای معماری دوره صفوی تبدیل کرده است. کتیبه‌های موجود در مدرسه، تاریخچه ساخت و وقف آن را روایت می‌کنند و نشان می‌دهند که این بنا در طول تاریخ، میزبان بسیاری از عالمان و دانشمندان بوده است. امروزه، مدرسه کاسه‌گران همچنان به عنوان یکی از مدارس فعال حوزه علمیه اصفهان به فعالیت خود ادامه می‌دهد.

آدرس مدرسه کاسه گران

برای رفتن به مدرسه کاسه گران باید به سبزه میدان، بازار ریسمان بروید.

کاخ چهلستون اصفهان

کاخ چهلستون، یکی از زیباترین و باشکوه‌ترین بناهای تاریخی اصفهان است که در دوره صفویه و به دستور شاه عباس اول ساخته شده است. این کاخ ستاونددار که در میان باغی وسیع و زیبا قرار دارد، نمادی از قدرت و شکوه صفویان است. معماری کاخ چهلستون، تلفیقی از هنر ایرانی، اسلامی و اروپایی است و با استفاده از عناصر تزئینی همچون کاشی‌کاری، گچ‌بری و نقاشی‌های دیواری، فضایی باشکوه و دل‌انگیز را ایجاد کرده است. دیوارهای این کاخ تماما از آینه و شیشه‌های رنگی و نقاشی‌های آن‌چنانی آذین شده و پنجره‌ها تماما منبت‌کاری شده و درها همه چوبی هستند. در تالار اصلی سه گنبد می‌بینیم که همگی منقوش و زراندود هستند. جلال این کار به همین سادگی قابل توصیف نیست.

ساخت کاخ چهلستون در قرن یازدهم هجری قمری آغاز شد و در طول سلسله صفویه، به ویژه در زمان شاه عباس دوم، توسعه یافت. این کاخ به عنوان محل برگزاری مراسم رسمی و پذیرایی از مهمانان خارجی مورد استفاده قرار می‌گرفت. ایوان بزرگ کاخ که بر روی بیست ستون استوار است، یکی از ویژگی‌های بارز این بنا است. نقاشی‌های دیواری که در تالارهای کاخ به تصویر کشیده شده‌اند، وقایع تاریخی مهمی همچون جنگ چالدران و جنگ کرنال را به نمایش می‌گذارند. باغ اطراف کاخ نیز با طراحی منظم و استفاده از انواع درختان و گل‌ها، فضایی آرام و دلنشین را برای بازدیدکنندگان فراهم کرده است.

کاخ چهلستون نه تنها یک بنای تاریخی بلکه نمادی از فرهنگ و تمدن ایرانی است. این کاخ به عنوان یکی از مهم‌ترین آثار تاریخی ایران، در فهرست آثار جهانی یونسکو به ثبت رسیده است. بازدید از کاخ چهلستون، فرصتی است برای آشنایی با معماری، هنر و تاریخ ایران در دوران صفویه.

آدرس کاخ چهلستون اصفهان

برای رفتن به کاخ چهلستون أصفهان باید به استان اصفهان، شهر اصفهان، میدان امام حسین، خیابان استانداری بروید.

بیشتر بخوانید: باغ؛ گوشه ذهن هر ایرانی: سفری به زیباترین باغ‌های ایرانی در شیراز

کاخ هشت بهشت

کاخ هشت بهشت یکی از شاهکارهای معماری دوره صفوی در اصفهان است که با شکوه و عظمت خود، شما را از لحظه و تمام دغدغه‌هایتان دور می‌کند. این کاخ زیبا که در باغ بلبل و در قرن یازدهم هجری قمری، زمان شاه سلیمان صفوی، ساخته شده، با تزیینات باشکوه و معماری منحصربه‌فرد خود، نمونه‌ای کامل از هنر و معماری ایرانی است.

کاخ هشت بهشت دارای دو طبقه و هشت ایوان است که به آن جلوه‌ای خاص بخشیده است. تزیینات داخلی کاخ از جمله گچ‌بری‌های ظریف، کاشی‌کاری‌های رنگارنگ، آینه‌کاری‌های زیبا و نقاشی‌های دیواری، نشان از هنر و ذوق بالای هنرمندان ایرانی در آن دوره دارد. ایوان اصلی کاخ با ستون‌های بلند و چوبی، حوض مرکزی و سقف گنبدی شکل، فضایی باشکوه و دلنشین را ایجاد کرده است. فضای میانی کاخ حوضخانه است و هیچ یک از اتاق‌ها شبیه دیگری نیست. بازی با آب‌نما همچون سایر باغ‌های کوشک‌دار ایران زمین، رکنی اصلی به حساب می‌آید و آن را واقعا شبیه به بهشت کرده است. شاید بتوانیم بگوییم که هشت بهشت نمایانگر هماهنگ‌ترین کاخ صفوی در تزئین بنای بیرونی و درونی است.

ساخت کاخ هشت بهشت در زمان سلطنت شاه سلیمان صفوی آغاز شد و در دوره‌های بعدی نیز تغییراتی در آن ایجاد شد. این کاخ در طول تاریخ، شاهد رویدادهای مهمی بوده است و به عنوان محل زندگی شاهان و برگزاری مراسم رسمی مورد استفاده قرار می‌گرفته است. با این حال، در دوره قاجار، کاخ هشت بهشت دچار آسیب‌های جدی شد و به مدرسه تبدیل گردید. خوشبختانه با تلاش‌های صورت گرفته، این بنای تاریخی مرمت و بازسازی شده و امروزه به یکی از مهم‌ترین جاذبه‌های گردشگری اصفهان تبدیل شده است.

آدرس کاخ هشت بهشت

برای رفتن به کاخ هشت بهشت باید به استان اصفهان، شهر اصفهان، خیابان باغ گلدسته، پارک شهید رجایی بروید.

مسجد شیخ لطف الله

مسجد شیخ لطف‌الله را که نگاه می‌کنیم میان یک دنیای پر از شور و هیجان و آرامشی توام با سکوت، تعادل پیدا می‌کنیم. این جنجالی‌ترین حسی است که بشر حین دیدن یک بنای تاریخی می‌تواند داشته باشد. پیش از این که شروع به نوشتن این مطلب کنم، می‌خواستم تنها از میدان نقش جهان برایتان حرف بزنم چراکه خود نیاز به ساعت‌ها بحث و بررسی دارد و چنان ما را غرق در زیبایی می‌کند که متوجه نمی‌شویم زمان چگونه می‌گذرد. اما، در میدان نقش جهان ریز شدیم و حالا از مسجد شیخ لطف‌الله حرف می‌زنیم که در ضلع شرقی میدان نقش جهان قرار گرفته است. این بنای دوست داشتنی را محمد اصفهانی، یکی از مهم‌ترین معماران مکتب أصفهان ساخته است.

نکته جالب در مورد مسجد شیخ لطف‌الله این است که در این بنا صحن، ایوان و مناره نمی‌بینیم. وقتی به راهرو ورودی مسجد نزدیک می‌شویم، درون‌گرایی را حس می‌کنیم. معمار این بنا در آن لحظه که پلان این مسجد را مجسم می‌کرده به این اندیشیده است که همه نمازگزاران باید از پشت و روبه روی محراب وارد شبستان شوند.

گنبد زیبای این مسجد همچون گنبدهایی که در دوران ساسانیان ساخته می‌شد، بر روی اتاقک چهارگوش مکعبی قرار گرفته و سطوح داخلی آن منقش به ترنج با زمینه آبی رنگ است. بر روی گنبد نیز اسلیمی‌های آبی و سفیدی می‌بینیم که هفت رنگ و معرقی هستند. علاوه بر این، مقرنس‌ها انگار ما را به فضایی پیوند خورده با طبیعت وارد می‌کنند. انگار وارد غاری پر از استالاکتیک شده‌ایم. در کنار آن‌ها نیز کتیبه‌های زیبایی با خط ثلث می‌بینیم که از علیرضا عباسی، خوشنویس شهیر عصر صفویان برجای مانده.

آدرس مسجد شیخ لطف‌الله

برای رفتن به مسجد شیخ لطف‌الله باید به  استان اصفهان، اصفهان، ضلع شرقی میدان نقش جهان، روبه‌روی کاخ عالی قاپو بروید.

کاخ عالی قاپو (درب عالی)

شاید به این فکر کنید که چرا اکثر بناهای به جای مانده از عصر صفویان و مکتب أصفهان کاربردی مذهبی دارد؟ در کنار کاخ‌هایی که تا کنون معرفی کردیم، کاخ عالی قاپو (درب عالی) شاهکاری است از یک بنای غیرمذهبی از عصر صفویان. شاید به دلیل این عظمت است که تاریخ نویسان به آن لقب «دولت‌خانه‌ی نقش جهان» را داده‌اند.

این کاخ ۶ طبقه‌ای به صورت تدریجی ساخته شده است و روزگاری در ایوان مجلل و زیبایش، پادشاهان صفوی به تماشای بازدید بازی چوگان می‌نشستند. هنوز هم میله‌های این بازی در میدان نقش جهان به چشم می‌خورد و خاطرات آن دوران برای ما تداعی خواهد شد.

شاید جالب باشد بدانید که در ورودی کاخ عالی قاپو از دوران تیموری برای ما باقی مانده و آخرین طبقه این کاخ حرف‌های فراوانی برای گفتن دارد. طبقه ۶، اتاق موسیقی است! خدای من. اگر روزی توفیق داشته باشیم تا از این طبقه دیدن کنیم حتما از هوش می‌رویم. دور تا دور تالار نوازندگان کاخ عالی قاپو «تنگ‌بری» است. اما، این فقط مربوط به زیبایی کاخ نیست. این نوع تزئینات انعکاس صدا را کاهش می‌داد و خاصیتی آکوستیک به آن می‌بخشد. زیباترین لحظه حضور در این کاخ، زمانی است که چشممان به دیوارنگاه‌های آن می‌افتد. نقاش این دیوارنگاره‌ها رضا عباسی است؛ همان هنرمندی که نامش بر تارک هنرمندان عصر صفویان می‌درخشد و سبک نقاشی‌اش، جهت هنر نقاشی ایران را در بستری زیبا قرار داد.

آدرس کاخ عالی قاپو (درب عالی)

برای رفتن به کاخ عالی قاپو باید به  استان اصفهان، اصفهان، خیابان استانداری، خیابان سپه، میدان نقش جهان، ضلع غربی میدان بروید.

نویسنده: طناز حسینی‌فر