راهنماتو- اگر به دنبال یکی از شگفتی‌های کمتر شناخته‌شده تاریخ ایران هستید، باید به دل کوه‌های استان فارس و شهر تاریخی کازرون سفر کنید. در این منطقه باستانی، غاری اسرارآمیز به نام «غار شاپور» قرار دارد که میزبان یکی از باارزش‌ترین آثار تاریخی ایران است: مجسمه شاپور ساسانی.
به گزارش راهنماتو، این تندیس عظیم از شاپور اول، دومین پادشاه سلسله ساسانی، با ارتفاعی نزدیک به هفت متر، تنها مجسمه‌ای از دوران باستان است که به‌طور کامل از سنگ طبیعی تراشیده شده و در محل اصلی خود قرار دارد. این مقاله به معرفی این اثر ارزشمند، تاریخچه کشف آن و ویژگی‌های هنری و تاریخی مجسمه شاپور ساسانی می‌پردازد.
غار شاپور؛ محل استقرار مجسمه‌ای باشکوه
مجسمه شاپور در دل غار شاپور، در انتهای تنگه چوگان و در نزدیکی شهر تاریخی بیشاپور، قرار گرفته است. این غار در ارتفاعی حدود ۸۰۰ متر از سطح زمین واقع شده و دهانه‌ای به عرض حدود ۳۰ متر دارد. مسیر دسترسی به غار از طریق پلکان سنگی است که هرچند صعود از آن سخت و نفس‌گیر است، اما تماشای این شاهکار باستانی، ارزش این تلاش را دارد.
این غار از جمله مکان‌های مقدس و استراتژیک در دوران ساسانیان بوده و به نظر می‌رسد که انتخاب این مکان برای نصب تندیس شاپور، علاوه بر جنبه‌های هنری، دلایل آیینی و دفاعی نیز داشته است. در مسیر غار، کتیبه‌هایی به زبان پهلوی دیده می‌شود که به روایت پیروزی‌های شاپور اول بر امپراتوری روم می‌پردازد.
مجسمه شاپور در زمان قاجار
مجسمه شاپور؛ شاهکاری از دل تاریخ
مجسمه شاپور اول به طول ۷ متر و پهنای شانه بیش از ۲ متر، از یک قطعه سنگ استالاگمیت (رسوب آهکی) به صورت یکپارچه تراشیده شده است. این مجسمه، شاپور را به‌صورت ایستاده، با لباس سلطنتی و کمربند مخصوص ساسانیان به تصویر می‌کشد.
شاپور اول در این تندیس، تاجی بزرگ بر سر دارد که نشانه قدرت و سلطنت است. دست چپ او بر روی غلاف شمشیر قرار دارد و دست راستش آزاد است. چین و شکن لباس، با دقت و هنرمندی تمام تراشیده شده و نشان از مهارت بالای هنرمندان ساسانی در تراش سنگ دارد.
این تندیس نه‌تنها به دلیل ابعاد و دقت هنری، بلکه به‌واسطه قدمت و شرایط حفاظتی‌اش، در میان آثار باستانی جهان بی‌نظیر است.
مجسمه شاپور قبل از برپایی در سال 1326
تاریخچه کشف و مرمت مجسمه شاپور
مجسمه شاپور ساسانی با گذشت بیش از ۱۷۰۰ سال، هنوز به طرز شگفت‌انگیزی در جای خود باقی مانده است. با این حال، این مجسمه در طول تاریخ دچار آسیب‌هایی نیز شده است. در دوره‌های مختلف، بخش‌هایی از دست و پاهای مجسمه تخریب شد.
در دوران پهلوی، به دستور رضاشاه، این مجسمه تحت عملیات بازسازی قرار گرفت. در جریان این بازسازی، بخش‌های آسیب‌دیده مرمت شد و تلاش شد که شکل اولیه مجسمه حفظ شود.
این اثر در طول سال‌ها، بارها مورد توجه باستان‌شناسان و تاریخ‌دانان قرار گرفته است. بسیاری از مورخان بر این باورند که تراش چنین مجسمه‌ای در دل کوه، با ابزارهای ساده آن زمان، نشان‌دهنده توانایی بی‌نظیر هنرمندان ساسانی است.
وضعیت کنونی مجسمه شاپور
ویژگی‌های منحصربه‌فرد مجسمه شاپور
یکی از ویژگی‌های شگفت‌انگیز این تندیس، اندازه و یکپارچگی آن است. این مجسمه بدون استفاده از هیچ‌گونه مصالح خارجی، از دل سنگ تراشیده شده است.
توجه به جزییات در تراش چین‌و‌چروک لباس، حالت چهره، تاج و حتی وضعیت انگشتان، نشان‌دهنده مهارت بالای هنرمندان آن دوران است. همچنین، این مجسمه برخلاف بسیاری از آثار باستانی، در محیط باز و در معرض تغییرات جوی قرار داشته، اما همچنان سالم باقی مانده است.
معنای تاریخی و فرهنگی مجسمه شاپور
مجسمه شاپور نمادی از قدرت، پیروزی و هنر دوره ساسانی است. شاپور اول، پادشاهی بود که توانست بر سه امپراتور روم پیروز شود و قلمرو ساسانیان را به اوج قدرت برساند.
در کتیبه‌های اطراف غار، اشاره‌هایی به پیروزی‌های شاپور بر والرین، امپراتور روم، و اسارت او وجود دارد. این مجسمه، بازتاب این پیروزی‌ها و نمایش قدرت و عظمت شاهنشاهی ساسانی است.
در سال ۲۰۱۸، غار شاپور و مجسمه آن، به‌عنوان بخشی از چشم‌انداز باستان‌شناسی ساسانی در فارس، در فهرست میراث جهانی یونسکو ثبت شد. این ثبت نشان‌دهنده اهمیت این اثر نه‌تنها برای ایران، بلکه برای تاریخ و فرهنگ جهانی است.
