راهنماتو- هرکول قهرمان باستانی یونان باستان اگرچه در بسیاری از جاهای مختلف دنیا ردی از خود بجا گذاشته اما شاید عجیب‌ترین رد او جهانی او را باید در کرمانشاه و مشخصا در بیستون یافت. کوهی مقدس برای ایرانیان باستان که نیمه خدایی غریبه (هرکول) مهمان دائمی آن شده است.
به گزارش راهنماتو، هرکول به عنوان قهرمانی افسانه‌ای و جنگجو که حتی به رتبه نیمه خدایی هم ارتقا می‌یابد، شخصیتی محبوب و مورد احترام به ویژه برای سربازان و جنگجویان از اروپا و آفریقا گرفته تا آسیای غربی بود. اما ایران موضوعی کاملا متفاوت بود، ایرانیان باستان به شدت نسبت به ادیان بیگانه خصوصا ادیان یونانی محافظه کار بودند ولی مجسمه هرکول در بیستون حتی از این ماجرا هم فراتر رفته است. بیستون مکانی مقدس برای ایرانیان باستان از عصر پیش از مادها تا دوران ساسانی بود و آثار متعدد باستانی در این منطقه گواه این ادعاست. حال چگونه یک مجسمه نیمه خدای یونانی توانسته خود در این مکان مقدس جای دهد و به بقای خود هم ادامه دهد؟ اینها پرسش‌های جالب توجهی است که در این مقاله به آنها خواهیم پرداخت.
بیشتر بخوانید: سفر به کاخ مرموزی که رضا شاه در آن استعفا داد؛ کاخ فیروزه چرا خصوصی‌ترین کاخ رضا شاه بود؟
بیشتر بخوانید: پاپاراتزی ۱۴۰۴: گلشیفته در چمپونزلیگ اروپا؛ او طرفدار کدام تیم است؟
بیشتر بخوانید: ترسناک‌ترین غار آبی جهان و همزاد ایرانی‌اش؛ غار اردا روسیه و غار قوری قلعه روانسر
حمله اسکندر و ورود مقدونی‌ها به ایران
در اواخر دوره هخامنشی و نمایان شدن ضعف این پادشاهی، اسکندر مقدونی با متحد کردن یونانیان در سال 332 قبل از میلاد به ایران لشکر کشید. ضعف و از هم پاشیدگی سپاه هخامنشی این موقعیت را در اختیار اسکندر قرار داد تا تمام ایران را به تصرف خویش درآورد و امپراتوری بزرگ هخامنشی پایان دهد. پس از این فتح بزرگ هم اسکندر و هم جانشینان سلوکی او که ایران را سهم خویش می‌پنداشتند، تلاش کردند تا با تلفیق فرهنگ و تمدن یونانی بر این سرزمین فتح شده، آن را همچون خانه مادری خویش یونانی کنند.
زبان یونانی در همه جا به عنوان زبان رسمی اشاعه شد، شهرهای جدید با معماری و شکل و ظاهر یونانی ساخته شدند، معابد یونانی یکی پس از دیگری در گوشه و کنار ایران برافراشته شدند و هنر یونانی به عنوان هنر برتر تبلیغ شد تا مگر ایرانی هم هلنیستی شود. رد این تلاش‌ها را اکنون در نقاط مختلف ایران از جمله در کنگاور، خورهه و بیستون می‌توان یافت.
این اقدامات اگرچه در نهایت بی‌نتیجه بود اما یادگار آنها بیش از دو هزار سال است که در این سرزمین خود نمایی می‌کند.
مجسمه هرکول در بیستون؛ یک یادگار غیرعادی
یکی از مهم‌ترین آثار به‌جا مانده از دوران سلوکی در ایران، مجسمه هرکول است که در منطقه بیستون کرمانشاه قرار دارد. این مجسمه در سال ۱۵۳ پیش از میلاد و در دوران حکومت مهرداد اول اشکانی ساخته شده است. با اینکه این دوره متعلق به اشکانیان است، اما سبک هنری آن نشان‌دهنده تأثیر مستقیم هنر یونانی بر فرهنگ ایرانی در آن دوران است. این اثر باستانی به دستور یک حاکم محلی به نام "هیکیستوس" ساخته شده که از فرمانروایان تابع سلوکیان یا شاید اشکانیان بوده و علاقه‌مند به هنر و اسطوره‌های یونانی بوده است.
مجسمه هرکول به طول حدود ۱.۴۷ متر، مردی نیرومند را به تصویر می‌کشد که به پهلو خوابیده و در حال استراحت است. او در یک دست پیاله شراب دارد و زیر سرش پوست شیر قرار گرفته است؛ نمادی از قدرت و دلاوری. در پشت سر مجسمه گرز و وسایل پهلوان یونانی دیده می‌شود که کتیبه‌ای به خط یونانی هم در کنار آنها حک شده که اطلاعات تاریخی مهمی از زمان ساخت مجسمه ارائه می‌دهد.
هرکول که بود؟
هرکول (Heracles در یونانی) یکی از مشهورترین قهرمانان اسطوره‌ای در اساطیر یونان باستان است. او فرزند زئوس، خدای خدایان، و زن فانی‌ای به نام آلکمنه بود. هرکول به خاطر نیروی فوق‌العاده، شجاعت بی‌نظیر و انجام دوازده مأموریت سخت که به نام "دوازده‌گانه‌های هرکول" معروف است، در اسطوره‌ها جاودانه شده. او نمادی از انسان مبارز، فداکار و در عین حال انسانی با ضعف‌ها و احساسات انسانی است. محبوبیت شخصیت هرکول در دوران هلنیستی باعث شد مجسمه‌هایی از او در سراسر قلمروهای سلوکی ساخته شود.
چرا بیستون؟ تحلیل انتخاب مکان ساخت مجسمه هرکول
انتخاب منطقه بیستون برای ساخت مجسمه هرکول تصادفی نبوده است. بیستون از دوران باستان یکی از مهم‌ترین گذرگاه‌های بین‌النهرین و فلات ایران و همچنین مکانی مقدس بوده است. این مسیر پرتردد محل عبور کاروان‌ها، سپاهیان و بازرگانان بوده و انتخاب آن برای نمایش یک مجسمه یونانی با پیام قدرت، تأثیرگذاری بالایی داشته است.
دلایل اصلی انتخاب بیستون به شرح زیر است:
-
جغرافیای استراتژیک: بیستون در مسیر جاده شاهی قرار داشته و موقعیت آن امکان دیده شدن مجسمه توسط بیشترین تعداد افراد را فراهم می‌کرد.
-
همجواری با آثار هخامنشی: نزدیکی به کتیبه داریوش در بیستون، باعث شده تا این منطقه از نظر تاریخی و نمادین اهمیت ویژه‌ای داشته باشد.
-
تأکید بر قدرت یونانی‌ها: قرار دادن مجسمه یک قهرمان اسطوره‌ای یونانی در کنار آثار ایرانی، نوعی نمایش فرهنگی برای تثبیت نفوذ یونانی‌ها در اذهان مردم محلی بود. در واقع قرار دادن یک مجسمه نیمه خدا در مکانی مقدس همچون بیستون به نوعی تلاش برای ایجاد این باور بود که ادیان یونانی نیز در ایران تثبیت شده‌اند.
-
زیبایی‌شناسی و هنری: صخره‌های طبیعی بیستون زمینه‌ای ایده‌آل برای حجاری و نصب مجسمه فراهم می‌کردند.
مجسمه هرکول کجاست؟
برای علاقه‌مندان به تاریخ و هنر باستان، بازدید از مجسمه هرکول در بیستون یک تجربه منحصر به‌فرد است. در ادامه اطلاعات مفیدی برای برنامه‌ریزی سفر آورده شده است:
-
موقعیت مکانی: استان کرمانشاه، ۳۰ کیلومتری شرق شهر کرمانشاه، در مجموعه تاریخی بیستون
-
نحوه دسترسی: از شهر کرمانشاه با خودرو شخصی یا تاکسی حدود ۳۰ دقیقه مسیر دارد. مسیر کاملاً آسفالت است.
-
ساعات بازدید: همه‌روزه از ساعت ۸ صبح تا ۶ عصر (در تابستان‌ها تا ۸ شب)
-
امکانات اطراف: پارکینگ، سرویس بهداشتی، غرفه فروش محصولات محلی و راهنمای محلی
-
بهترین زمان بازدید: بهار و اوایل پاییز که هوا معتدل است
در کنار بازدید از مجسمه هرکول، می‌توانید از کتیبه بیستون، نقش‌برجسته‌های ساسانی، پل تاریخی، کاروانسرا و غار شیرین و فرهاد نیز بازدید کنید.
