راهنماتو – کوکداما از فرهنگ بونسای ژاپن ریشه می‌گیرد و ساخت آن در خانه برای هر کسی امکان‌پذیر است. اگر می خواهید با استفاده از این توپ خزه ای زیبا با طبیعت ارتباط برقرار کنید هنر ساخت کوکداما را بیاموزید و همزمان به مفهوم زیبای وابی‌سابی نیز نزدیک‌تر شوید.
به گزارش راهنماتو، بونسای و کوکداما هر دو نمایانگر اصول وابی‌سابی هستند؛ مفهومی که بر سادگی، گرما، بی‌نظمی طبیعی، زمینی بودن و پذیرش نقص‌ها تأکید دارد. این اصول، زیبایی‌شناسی خاص ژاپنی‌ها و باور آن‌ها به ارزش و زیبایی نقص‌های طبیعی را به تصویر می‌کشند.
وابی‌سابی به ساده‌ترین معنا، پذیرش نقص‌ها و گذرای زندگی است؛ نقص‌هایی که زندگی را واقعی و زیبا می‌کنند. اما این مفهوم چه ارتباطی با کوکداما و بونسای دارد؟
کوکداما، مانند وابی‌سابی، هنری است که گذرا بودن و ناپایداری را به تصویر می‌کشد. به همین دلیل، ساخت گیاهانی به این سبک با فلسفه‌های ژاپنی پیوند خورده و باعث شده این سنت‌ها برای قرن‌ها مورد تحسین و توجه جهانیان قرار گیرند.
اگر به دنبال هنر و طبیعتی آرامش‌بخش هستید، یادگیری ساخت کوکداما می‌تواند قدمی کوچک اما ارزشمند باشد.در این مطلب از راهنمای گل و گیاه ضمن اشاره به چگونگی ساخت کوکداما، منشا، فلسفه و تاریخچه آن را بررسی می کنیم.
کوکداما چیست؟
کوکداما در زبان ژاپنی به معنای "توپ خزه‌ای" است. کُکه به معنی خزه و داما به معنی توپ است. یک کوکدامای معمولی، مجسمه‌ای زنده از یک گیاه است که ریشه‌های آن در یک توپ خاکی و پوشیده از خزه قرار دارند.
به صورت سنتی، ریشه‌های گیاه پس از جمع شدن با خاک، با خزه سبز یا خزه اسفاگنوم پوشانده می‌شوند. این کار یک توپ زیبا ایجاد می‌کند که هم به عنوان گیاه و هم به عنوان یک قطعه دکوری عمل می‌کند.
تاریخچه کوکداما در ژاپن
همانطور که thekubode اشاره می کند هنر کوکداما از یک سنت بزرگ‌تر باغبانی ژاپنی به نام "نی‌آرای" گرفته شده است که به معنای "شستشوی ریشه" است. نی‌آرای روشی در بونسای بود که در آن ریشه‌های درخت تمیز شده و سپس بدون خاک در یک گلدان کاشته می‌شدند، به این امید که ریشه‌ها به مرور زمان به گلدان بچسبند.
با گذشت زمان، این روش به چیزی که امروز به نام کوکداما شناخته می‌شود، تکامل یافت؛ روشی که در آن ریشه‌ها به جای قرار گرفتن در گلدان، در یک توپ خاک و خزه پیچیده می‌شوند. این نوع چیدمان گیاهی امکان رشد گیاه را به روشی کنترل‌شده و در عین حال طبیعی فراهم می‌کند.
منشأ دقیق کوکداما کاملاً روشن نیست، اما اعتقاد بر این است که این روش در دوره ادو (1603–1868) در ژاپن آغاز شده است. در آن زمان، کوکداما راهی برای طبقات پایین‌تر جامعه بود تا از بونسای لذت ببرند بدون اینکه نیاز به گلدان‌های گران‌قیمت داشته باشند.
کوکداما ؛ هنر پیوند انسان و طبیعت
برخلاف درختان بونسای سنتی که در گلدان‌ها قرار می‌گیرند، کوکداما به تکه‌ای از طبیعت می‌ماند؛ جایی که ریشه‌ها در خاک پیچیده شده و با لایه‌ای سرسبز از خزه پوشیده می‌شوند. این سادگی فلسفه‌ی وابی‌سابی را برجسته می‌کند – جشن گرفتن زیبایی در نقص و پذیرش تغییر به عنوان بخشی طبیعی از زندگی.
ژاپنی‌ها باور دارند که کوکداما نه‌تنها یک اثر هنری است بلکه راهی برای ارتباط با طبیعت نیز محسوب می‌شود. ساختن کوکداما نیازمند صبر، دقت و تمرکز است – ویژگی‌هایی که به افراد کمک می‌کنند از شتاب زندگی فاصله بگیرند، به خود گوش دهند و آرامش درونی بیابند.
جایگاه کوکداما در عصر جدید
در سال‌های اخیر، کوکداما به دلیل زیبایی‌شناسی مینیمالیستی و جذابیتی که در ایجاد فضای سبز در دکوراسیون منزل، محبوبیت جهانی پیدا کرده است. این هنر به عنوان نوعی "باغبانی با نخ" یا "باغبانی معلق" شناخته می‌شود که در آن گیاهان به جای قرار گرفتن در گلدان، در هوا معلق هستند.
با توجه به ویژگی های ظاهری این گیاه زینتی، کوکداما را می‌توان برای نمایش آویزان کرد یا روی یک ظرف یا سینی قرار داد. نگهداری از آن نیاز به مراقبت خاصی دارد، که معمولاً شامل آبیاری از طریق غوطه‌ور کردن در آب است. این روش معمولاً با گیاهانی که به رطوبت زیاد و نور غیرمستقیم علاقه دارند، استفاده می‌شود.
چطور کوکداما بسازیم؟
قبل از اینکه شروع به ساخت کوکداما کنیم باید بدانیم به چه لوازمی نیاز داریم. در ادامه به این موارد می پردازیم:
وسایل مورد نیاز برای ساخت کوکداما
ابزارها:
- دستکش باغبانی
- ۲ سطل یا کاسه
- پیمانه اندازه‌گیری
- بطری اسپری
- قیچی
مواد:
- خاک رسی
- پیت ماس
- نمونه گیاه سایه‌پسند
- آب
- خزه ورقه‌ای اسفاگنوم، خزه گل خشک یا خزه برداشت‌شده
- نخ، ریسمان یا نخ ماهیگیری
- وسیله نمایش (چوب، ظرف شفاف و غیره)
مراحل ساخت کوکداما
۱. تهیه مخلوط خاک
برای ساخت کوکداما، به خاکی با پایه رسی نیاز دارید که به‌خوبی به هم بچسبد. این خاک معمولاً با پیت ماس مخلوط می‌شود تا رطوبت را حفظ کند. این ترکیب به نام "آکاداما" شناخته می‌شود.
روش تهیه:
- ۸۵ درصد خاک رسی (یا خاک مخصوص بونسای)
- ۱۵ درصد پیت ماس
- این مواد را در یک سطل یا کاسه مخلوط کنید.
۲. آماده‌سازی توپ خاک
- ۲ پیمانه از مخلوط خاک را برداشته و در یک کاسه یا سطل دیگر بریزید.
- به‌آرامی آب اضافه کنید و مواد را مخلوط کنید. آب را قطره‌قطره اضافه کرده و مواد را به‌خوبی فشرده کنید تا زمانی که توپ خاک شکل بگیرد و چسبندگی کافی پیدا کند.
- توپ خاک را به اندازه یک گریپ‌فروت درست کنید. توپ را در هوا پرتاب کنید تا مطمئن شوید که یکپارچه است. اگر هنوز خرد می‌شود، چند قطره آب اضافه کنید و دوباره فشرده کنید.
۳. آماده‌سازی گیاه
- گیاه را از گلدان خارج کنید.
- با دست، خاک‌های اضافی را به‌آرامی از ریشه‌ها جدا کنید.
- به‌آرامی ریشه‌ها را باز کنید تا فضای بیشتری برای رشد داشته باشند.
۴. قرار دادن گیاه در توپ خاک
- در مرکز توپ خاک یک حفره کوچک ایجاد کنید، به اندازه‌ای که ریشه‌های آزاد گیاه در آن جا شوند.
- ریشه‌های گیاه را به‌آرامی داخل حفره قرار دهید. توپ خاک، گلدان جدید گیاه خواهد بود.
- برای حفظ رطوبت و انعطاف‌پذیری خاک در هنگام کار، روی خاک آب اسپری کنید. خاک را اطراف ریشه‌ها و پایه ساقه فشرده کنید.
۵. پیچیدن توپ خاک با خزه
- خزه اسفاگنوم را با آب گرم خیس کنید تا انعطاف‌پذیر شود و به‌راحتی دور توپ خاک بپیچد.
- خزه را روی سطحی صاف قرار دهید و توپ خاک را در مرکز آن بگذارید.
- خزه را دور توپ خاک و تا نزدیکی ساقه گیاه بپیچید تا تمام سطح خاک پوشانده شود.
نکته:
اگر به خزه خشک دسترسی دارید، می‌توانید از آن استفاده کنید، البته باید ابتدا آن را خیس کنید. همچنین، می‌توانید خزه برداشت‌شده از طبیعت را به‌کار ببرید. برای برداشت، به‌آرامی خزه را همراه با یک لایه نازک خاک با ابزار تخت و تیز مانند کاردک جدا کنید. از ابزار فلزی خودداری کنید، زیرا ممکن است به سلامت خزه آسیب بزند.
۶. بستن توپ خزه با نخ
- بستن خزه را با نخ، ریسمان یا نخ ماهیگیری شروع کنید. ابتدا از بالای توپ شروع کنید و یک قسمت طولانی از نخ را باقی بگذارید تا در پایان بتوانید گره بزنید.
- توپ خزه را در یک دست بگیرید و با دست دیگر نخ را به‌صورت متقاطع دور توپ بپیچید. حداقل دو بار از تمام سطح عبور کنید.
- در نهایت، نخ را در بالای توپ گره بزنید. اگر قصد آویزان کردن کوکداما را دارید، نخ را طولانی‌تر بگذارید. در غیر این صورت، می‌توانید اضافات را کوتاه کنید.
۷. نمایش کوکداما
- کوکداما را آویزان کنید، در یک کاسه چوبی قرار دهید، یا داخل یک ظرف شفاف بگذارید. در نمایش آن خلاق باشید!
- کوکداما می‌تواند گوشه‌های خالی خانه را روشن کند، به‌ویژه در حمام که رطوبت محیط را جذب می‌کند. همچنین می‌توانید آن را بالای جزیره آشپزخانه یا روی میز ناهارخوری برای افزودن سبزینگی قرار دهید.
نحوه نگهداری از کوکداما
یکی از نکات جالب توجه در مورد کوکداما نگهداری آسان آن است. به همین خاطر در ابتدا یادآور شدیم که کوکداما نه تنها در فضای شما، به دلیل آویزان بودن، بلکه در زمان شما هم برای نگهداری از گیاهان آپارتمانی صرفه جویی می کند. حال بهتر است بدانید که چه در فضای داخل خانه و چه در فضای باز، باید اطمینان حاصل کنید که کوکداما را در مکانی با سایه جزئی تا کامل قرار دهید.
نحوه آبیاری کوکداما
برای تشخیص نیاز کوکداما به آبیاری، توپ را برداشته و وزن آن را بررسی کنید. اگر سبک به نظر می‌رسد، آن را به مدت ۱۰ دقیقه در یک کاسه آب ولرم خیس کنید.
پس از خیس کردن، توپ را داخل یک آبکش قرار دهید تا آب اضافی آن خارج شود. هنگامی که توپ دیگر قطره‌ای آب نمی‌چکاند، می‌توانید آن را دوباره به نمایش بگذارید.
نکات مراقبتی
- خشکی: نوک برگ‌های قهوه‌ای‌شده ممکن است نشانه خشکی کوکداما باشد. برای جلوگیری از گسترش قهوه‌ای‌شدگی، قسمت‌های آسیب‌دیده را بچینید.
- آبیاری بیش‌ازحد: زرد شدن برگ‌ها و ایجاد کپک می‌تواند نشان‌دهنده آبیاری زیاد یا خشک نشدن کامل توپ قبل از آبیاری باشد. اگر کپک مشاهده کردید، برگ آلوده را هرس کنید یا با یک حوله آغشته به آب گرم تمیز کنید.
- تغذیه: ماهی یک‌بار، از کود محلول در آب مخصوص گیاهان آپارتمانی استفاده کنید.
انتقال به فضای جدید
اگر گیاه نشانه‌هایی از استرس نشان می‌دهد یا فضای فعلی آن برای رشد کافی نیست، آن را به یک کوکدامای بزرگ‌تر منتقل کنید.
انتخاب گیاه مناسب برای کوکداما
برای کوکداما، گیاهانی را انتخاب کنید که رشد آهسته و سیستم ریشه‌ای کوچکی داشته باشند. همچنین به محل قرارگیری کوکداما توجه کنید، چه روی میز باشد و چه به‌صورت آویز. به‌طور کلی، گیاه باید نگهداری آسانی داشته باشد و بتواند خاک مرطوب را تحمل کند. از آنجا که خزه در معرض آفتاب کامل به‌راحتی می‌سوزد و گیاهان یک‌ساله معمولاً عمر کوتاهی در فضای داخلی دارند، بهتر است به سراغ گیاهان چندساله بروید که در سایه جزئی تا کامل رشد خوبی دارند.
گیاهان مناسب برای کوکدامای آپارتمانی
با توجه به مواردی که pinelanenursery به آن اشاره کرده است، برخی از گزینه‌های ایده‌آل شامل گیاهان زیر هستند:
- آنتوریوم
- سرخس مارچوبه
- بگونیا
- انجیر خزنده
- سیکلامن
- دراسنا
- گوش فیلی
- پیچک انگور
- بامبو خوش‌شانس
- اسپاتی فیلوم (گل چمچه ای)
- پپرومیا
- فیلودندرون
- پتوس
- سرخس پای خرگوش
- رزماری
گیاهانی که نباید از آن کوکداما بسازید
- کاکتوس‌ها و ساکولنت‌ها: این گیاهان خاکی با رطوبت زیاد را تحمل نمی‌کنند و خاک رسی کوکداما برای آن‌ها مناسب نیست.
- بنفشه آفریقایی و ارکیده: ریشه‌های این گیاهان به گردش هوای بهتر و خاک متخلخل نیاز دارند که کوکداما نمی‌تواند آن را فراهم کند.
کوکداما برای درختان
کوکداما همچنین می‌تواند به‌عنوان خانه‌ای برای درختان مخروطی، زیتون، گلابی و سیب استفاده شود. با این حال، نگهداری از درختان به این روش نیازمند مراقبت‌های گسترده و تخصصی است.
