دانشگاه پکن موفق شدند علت اصلی اختلال خشکی دهان در بیماران مبتلا به سندرم شوگرن را شناسایی و در مدل‌های آزمایشگاهی آن را به‌طور موفقیت‌آمیزی درمان کنند. این یافته، افق تازه‌ای برای درمان ریشه‌ای این بیماری مزمن خودایمنی گشوده و می‌تواند مبنای تولید دارو‌های مؤثر و هدفمند در آینده باشد.
براساس مطالعه‌ای که ۱۹ مارس ۲۰۲۵ در نشریه International Journal of Oral Science منتشر شده، پژوهشگران دریافتند که تخریب یک پروتئین کلیدی به نام تری‌سلولین (tricellulin) که نقش قفل در محل اتصال سه‌راهی میان سلول‌های غده بزاقی را دارد، علت اصلی اختلال در تولید بزاق در سندرم شوگرن است. این پروتئین، یکی از اجزای حیاتی در حفظ ساختار «اتصالات تنگ» سلولی (tight junctions) است که مانع از نشت مواد و حفظ عملکرد طبیعی سلول‌ها می‌شود.
اختلال در تری‌سلولین، شروع زنجیره تخریب عملکرد غده بزاقی
در این پژوهش، تیم تحقیقاتی از نمونه‌های بافت انسانی و مدل‌های حیوانی ویژه استفاده کرد تا مسیر دقیق بیولوژیکی منجر به اختلال در ترشح بزاق را شناسایی کند. آنها دریافتند که پروتئین تری‌سلولین در مراحل اولیه پیشرفت بیماری تخریب می‌شود. در این روند، مولکول‌های التهابی به‌ویژه اینترفرون-گاما، مسیر پیام‌رسانی JAK/STAT۱ را فعال می‌کنند و در نتیجه میزان microRNA-۱۴۵ افزایش می‌یابد؛ مولکولی که مستقیماً باعث نابودی تری‌سلولین می‌شود.
با حذف تری‌سلولین، اتصالات بین سلول‌ها از هم می‌پاشد، نشت مواد مضر افزایش می‌یابد و ترشح طبیعی بزاق مختل می‌شود. این موضوع به بروز خشکی شدید دهان می‌انجامد که یکی از علائم بارز سندرم شوگرن است.
درمان موفق در مدل‌های حیوانی: بازسازی عملکرد طبیعی بزاق
به گزارش ساینس دیلی، برای بررسی امکان بازگرداندن عملکرد طبیعی غده بزاقی، پژوهشگران دو روش درمانی را آزمایش کردند: نخست استفاده از دارویی تحقیقاتی با نام AT۱۰۰۱ و دوم، استفاده از بازدارنده‌ای برای microRNA-۱۴۵. نتایج این آزمایش‌ها بسیار امیدوارکننده بود. هر دو رویکرد نه‌تنها توانستند تخریب سلولی را متوقف کنند بلکه به بازیابی ترشح بزاق در مدل‌های حیوانی منجر شدند.
در ادامه، برای تأیید نقش حیاتی تری‌سلولین، پژوهشگران موش‌هایی را به‌صورت ژنتیکی طوری طراحی کردند که این پروتئین را نداشته باشند. این موش‌ها دقیقاً علائم مشابه بیماران انسانی مبتلا به شوگرن را نشان دادند. سپس با استفاده از همان دو روش درمانی، علائم به‌طور قابل‌توجهی کاهش یافت و عملکرد طبیعی غدد بزاقی بازگشت.
گامی فراتر از کنترل علائم: آغاز عصر ترمیم ساختاری در درمان بیماری‌های خودایمنی
به‌گفته شین کونگ، سرپرست این تحقیق، «ما از کنترل التهاب به‌سوی بازسازی ساختاری گام برداشته‌ایم. این درست مانند آن است که به‌جای خشک‌کردن زمین، لوله ترکیده را تعمیر کنیم.»
این کشف می‌تواند تحولی اساسی در درمان میلیون‌ها بیمار مبتلا به سندرم شوگرن ایجاد کند. تشخیص زودهنگام از بین رفتن تری‌سلولین ممکن است به پیشگیری از آسیب‌های برگشت‌ناپذیر منجر شود. همچنین، داروی AT۱۰۰۱ که پیش‌تر برای بیماری‌های دیگر آزمایش شده، می‌تواند روند ورود به مرحله آزمایش‌های انسانی را تسریع کند. از سوی دیگر، microRNA-۱۴۵ به‌عنوان هدفی مشخص برای درمان‌های مولکولی مطرح شده و راه را برای تولید دارو‌های هدفمند هموار می‌سازد.
چشم‌انداز فراتر از شوگرن
هرچند مرحله بعدی، آزمایش بالینی روی انسان‌هاست، اما این کشف نه‌تنها برای بیماران مبتلا به سندرم شوگرن نویدبخش است، بلکه می‌تواند به درمان دیگر بیماری‌هایی که در آنها سد‌های اپی‌تلیالی آسیب دیده‌اند — از جمله خشکی چشم و برخی اختلالات گوارشی — نیز گسترش یابد.
