از دست دادن تعادل، تغییر در ساختار استخوان‌ها و حتی رشد قد! اینها تنها بخشی از تغییراتی هستند که فضانوردان در مأموریت‌های فضایی تجربه می‌کنند. اما این تغییرات چگونه رخ می‌دهند و چه خطراتی برای سلامتی فضانوردان دارند؟
از دست دادن تعادل
وقتی یک فضانورد از مأموریت فضایی بازمی‌گردد، ممکن است به سختی بتواند مسیر خود را مستقیم طی کند. اما چرا؟ راز این مسئله در عملکرد سیستم تعادلی گوش داخلی نهفته است. در فضا، بدن پیام‌های متفاوتی از محیط اطراف دریافت می‌کند و همین امر باعث ایجاد چالش‌هایی برای فضانوردان می‌شود. اما این تنها یکی از اثرات حضور طولانی‌مدت در فضا ست؛ از تغییرات در عضلات و استخوان‌ها گرفته تا اثرات ناشناخته بر مغز و بینایی، دانشمندان همچنان در حال بررسی پیامدهای سفرهای فضایی بر سلامت انسان هستند.
تأثیرات گرانش صفر بر تعادل فضانوردان
در گوش داخلی ما سیستمی به نام سیستم وستیبولار وجود دارد که مسئول حفظ تعادل بدن است. اما در شرایط بی‌وزنی، این سیستم دچار اختلال می‌شود و مغز قادر به تشخیص بالا و پایین نیست. به همین دلیل، فضانوردان هنگام بازگشت به زمین با مشکلاتی در راه رفتن مواجه می‌شوند. لِلند ملوین، یکی از فضانوردان ناسا، درباره تجربه خود می‌گوید: وقتی از فضا برگشتم، حتی راه رفتن در یک خط مستقیم برایم سخت بود. وقتی می‌خواستم بپیچم، انگار کنترلم را از دست می‌دادم و نزدیک بود زمین بخورم.
حفظ سلامت فضانوردان
بازگشت به زمین برای فضانوردان تنها به معنای خروج از فضاپیما نیست. از پیش از شروع مأموریت تا بازگشت، تیمی از متخصصان شامل پزشکان، متخصصان تغذیه، روان شناسان، محققان علمی و حتی کارشناسان سم‌شناسی و رادیولوژی بر وضعیت سلامتی آنها نظارت دارند. این تیم‌ها برنامه‌ای دقیق برای رژیم غذایی، ورزش و حتی مدیریت استرس فضانوردان طراحی می‌کنند تا از خطرات احتمالی کاسته شود.
خطرات سفرهای فضایی برای بدن
زندگی در فضا چالش‌های بسیاری دارد که یکی از مهم‌ترین آنها قرار گرفتن در معرض تشعشعات کیهانی است. همچنین نبود جاذبه باعث تحلیل رفتن استخوان‌ها و کاهش تراکم عضلانی می‌شود. دکتر چو، یکی از متخصصان ناسا، توضیح می‌دهد: در محیط بدون جاذبه، اگر از عضلات و استخوان‌ها استفاده نکنید، بدن انرژی برای حفظ آنها مصرف نخواهد کرد. به همین دلیل، فضانوردان روزانه دو ساعت و نیم تمرینات قدرتی و هوازی انجام می‌دهند تا از کاهش توده عضلانی جلوگیری کنند.
تغییرات عجیب در بدن فضانوردان
در یکی از مطالعات انجام‌شده روی دوقلوهای فضانورد، مارک و اسکات کلی، دانشمندان مشاهده کردند که اسکات، که در ایستگاه فضایی بین‌المللی اقامت داشت، در طول مأموریت دو اینچ (حدود ۵ سانتی‌متر) بلندتر شده بود!
از دیگر تغییرات عجیب، حرکت مایعات بدن به سمت سر است که باعث تورم مغز و تغییر شکل چشم‌ها می‌شود. این پدیده به "سندروم عصبی-چشمی ناشی از پرواز فضایی" معروف است و می‌تواند مشکلات بینایی ایجاد کند که تأثیرات بلندمدت آن هنوز مشخص نیست.
آینده سفرهای فضایی و چالش‌های آن
با افزایش برنامه‌های سفرهای فضایی، شناخت اثرات گرانش صفر بر بدن انسان اهمیتی زیادی پیدا کرده است. دانشمندان همچنان در حال مطالعه این تغییرات هستند تا راهکارهای بهتری برای حفظ سلامت فضانوردان ارائه دهند؛ از ورزش‌های مخصوص گرفته تا رژیم‌های غذایی ویژه، هر روز دانش بشر درباره چالش‌های زندگی در فضا بیشتر می‌شود. آیا در آینده انسان می‌تواند بدون آسیب‌های جدی در فضا زندگی کند؟ پاسخ این سؤال، کلید پیشرفت مأموریت‌های فضایی طولانی‌مدت خواهد بود.
