همه چیز درباره واکسن آنفولانزا؛ از بهترین زمان تزریق تا عوارض

راهنماتو- افراد مسن، کودکان، و افرادی که مشکلات ایمنی یا بیماری‌های زمینه‌ای دارند، بیشتر در معرض خطر عوارض شدید آنفلوانزا هستند. واکسیناسیون سالانه یکی از موثرترین راه‌ها برای پیشگیری از این بیماری و کاهش شدت آن است.

به گزارش راهنماتو، آنفلوانزا می‌تواند با علائمی همچون تب، لرز، سرفه، گلودرد، آبریزش یا گرفتگی بینی، بدن درد، سردرد و خستگی همراه باشد. در برخی موارد ممکن است علائم گوارشی مانند اسهال و استفراغ نیز رخ دهد. این بیماری به ویژه در فصول سرد سال شایع است و از طریق قطرات ریز ناشی از سرفه یا عطسه فرد آلوده یا تماس با سطوح آلوده انتقال می‌یابد.

بیماری آنفولانزا چیست؟

آنفولانزا یا آنفلوانزا یک بیماری عفونی ویروسی است که دستگاه تنفسی، به ویژه بینی، گلو و ریه‌ها را درگیر می‌کند. این بیماری عمدتاً توسط ویروس‌های آنفولانزا نوع A و B ایجاد می‌شود. آنفولانزا معمولاً به صورت فصلی، به خصوص در ماه‌های سرد سال (پاییز و زمستان)، شیوع می‌یابد و به دلیل سرعت بالای انتشار و شدت علائم، اهمیت زیادی دارد.

ویژگی‌های اصلی بیماری آنفولانزا:

1. عامل بیماری: ویروس آنفولانزا، که به گروه ویروس‌های RNA دار تعلق دارد و به سرعت می‌تواند تغییرات ژنتیکی ایجاد کند، به چهار نوع اصلی A، B، C، و D تقسیم می‌شود.
2. راه انتقال:
   • از طریق قطرات تنفسی هنگام سرفه، عطسه یا صحبت کردن.
   • تماس با سطوح آلوده و سپس لمس دهان، بینی یا چشم‌ها.
3. دوره نهفتگی: معمولاً 1 تا 4 روز است.
4. علائم اصلی:
   • تب بالا
   • لرز
   • بدن‌درد و درد عضلات
   • گلودرد
   • سرفه (معمولاً خشک)
   • خستگی شدید
   • سردرد
   • در کودکان ممکن است استفراغ و اسهال نیز دیده شود.

عوارض

در بیشتر افراد، آنفولانزا به خودی خود بهبود می‌یابد. با این حال، در گروه‌های پرخطر مانند سالمندان، کودکان خردسال، زنان باردار، و افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن (مانند آسم، دیابت یا بیماری‌های قلبی)، عوارض جدی‌تری مانند ذات‌الریه التهاب ریه، تشدید بیماری‌های زمینه‌ای و در موارد نادر، مرگ ممکن است رخ دهد.

واکسن آنفولانزا چیست؟

واکسن آنفولانزا یک واکسن سالانه است که برای پیشگیری از ابتلا به آنفولانزا (نوع A و B) طراحی شده است. این واکسن به طور گسترده‌ای استفاده می‌شود تا افراد را در برابر ویروس آنفولانزا و عوارض شدید ناشی از آن محافظت کند.

ویژگی‌های واکسن آنفولانزا

1. ترکیب واکسن: واکسن آنفولانزا شامل سویه‌های غیر فعال یا ضعیف‌شده ویروس‌های آنفولانزا است که سیستم ایمنی بدن را تحریک می‌کند تا در صورت برخورد با ویروس واقعی، بتواند با آن مبارزه کند. این سویه‌ها هر ساله بر اساس پیش‌بینی سازمان بهداشت جهانی (WHO) از شایع‌ترین سویه‌های آنفولانزا در فصل بعدی انتخاب می‌شوند.
2. انواع واکسن:
   • واکسن تزریقی (Inactivated Influenza Vaccine): این نوع واکسن شامل ویروس غیرفعال شده است و به صورت تزریقی در عضله بازو تزریق می‌شود.
   • واکسن استنشاقی (Live Attenuated Influenza Vaccine): این نوع واکسن شامل ویروس ضعیف‌شده است و به صورت اسپری بینی تجویز می‌شود. این نوع معمولاً برای کودکان سالم استفاده می‌شود.
3. مکانیزم عمل: واکسن آنفولانزا با تحریک سیستم ایمنی بدن باعث تولید آنتی‌بادی‌هایی می‌شود که در صورت مواجهه با ویروس، آن را شناسایی و از بین می‌برند. این ایمنی معمولاً چند هفته پس از تزریق واکسن به دست می‌آید.
4. زمان تزریق: بهترین زمان برای دریافت واکسن آنفولانزا در اوایل پاییز (معمولاً از شهریور تا آبان) است، چون شیوع آنفولانزا بیشتر در ماه‌های سرد سال رخ می‌دهد. اما دریافت واکسن حتی در طول فصل آنفولانزا نیز مفید است.

اثربخشی واکسن

• کارآمدی واکسن: واکسن آنفولانزا به طور کامل از ابتلا به آنفولانزا جلوگیری نمی‌کند، اما به طور قابل توجهی شدت علائم و خطر عوارض را کاهش می‌دهد. اثربخشی آن بستگی به مطابقت سویه‌های واکسن با سویه‌های شایع در آن سال دارد.
• در صورتی که واکسن و سویه‌های فعال ویروس مشابه باشند، واکسن می‌تواند تا 40 تا 60 درصد از افراد را در برابر بیماری محافظت کند.

گروه‌های هدف

• افراد پرخطر: واکسن آنفولانزا به ویژه برای گروه‌های پرخطر مانند سالمندان (بالای 65 سال)، کودکان خردسال، زنان باردار، افراد دارای بیماری‌های مزمن (مانند آسم، دیابت، بیماری‌های قلبی) و کارکنان حوزه سلامت توصیه می‌شود.
• عموم مردم: واکسن برای افراد سالم نیز توصیه می‌شود تا از شیوع ویروس جلوگیری شود.

عوارض جانبی

واکسیناسیون آنفولانزا به طور کلی ایمن است، اما ممکن است عوارض جانبی خفیف مانند:

• درد یا قرمزی در محل تزریق
• تب خفیف
• خستگی رخ دهد. این علائم معمولاً در عرض چند روز از بین می‌روند.

چرا باید هرسال واکسن آنفولانزا تمدید شود؟

واکسیناسیون آنفولانزا نه تنها از فرد واکسینه شده محافظت می‌کند، بلکه با کاهش شیوع ویروس در جامعه به کاهش میزان سرایت بیماری کمک می‌کند، به ویژه برای افرادی که ممکن است به دلایل پزشکی نتوانند واکسن بزنند.

هر سال باید واکسن آنفولانزا تزریق شود به دلایل زیر:

1. تغییرات ویروسی

ویروس آنفولانزا به سرعت دچار تغییرات ژنتیکی می‌شود، به ویژه از طریق جهش‌های کوچککه به آن‌ها تغییرات نقطه‌ای یا antigenic drift گفته می‌شود و تغییرات بزرگ که به آن‌ها تغییرات آنتی‌ژنیک یا antigenic shift گفته می‌شود. این تغییرات می‌توانند باعث شوند که سویه‌های جدیدی از ویروس ظهور کنند که واکسن‌های سال گذشته دیگر نتوانند به خوبی با آن‌ها مقابله کنند.

2. پاسخ ایمنی

پاسخ ایمنی بدن نسبت به ویروس آنفولانزا ممکن است با گذشت زمان کاهش یابد. بنابراین، واکسن سالانه کمک می‌کند تا سیستم ایمنی بدن شما با سویه‌های جدید ویروس سازگار بماند و آمادگی بیشتری برای مقابله با ویروس داشته باشد.

3. سویه‌های مختلف

واکسن آنفولانزا هر ساله برای مقابله با سویه‌های مختلفی که پیش‌بینی می‌شود در فصل آنفولانزا شایع خواهند بود، به روز می‌شود. این پیش‌بینی بر اساس داده‌های جهانی در مورد سویه‌های ویروس آنفولانزا انجام می‌شود. واکسن جدید به طور خاص برای سویه‌های پیش‌بینی شده در فصل جدید طراحی شده است.

4. تقویت ایمنی

حتی اگر قبلاً به آنفولانزا مبتلا شده‌اید یا واکسن زده‌اید، سیستم ایمنی بدن شما به مرور زمان نیاز به تقویت دارد. تزریق واکسن جدید می‌تواند به حفظ سطح ایمنی بالا کمک کند و در برابر سویه‌های جدید محافظت بیشتری فراهم آورد.

5. پیشگیری از بیماری‌های جدی

سویه‌های جدید ویروس آنفولانزا می‌توانند باعث بیماری‌های شدیدتری شوند. واکسن سالانه کمک می‌کند تا از خطر ابتلا به فرم‌های شدید بیماری و عوارض ناشی از آن جلوگیری شود.

در مجموع، واکسیناسیون سالانه آنفولانزا یکی از بهترین روش‌ها برای محافظت از خود و دیگران در برابر این بیماری است و به کاهش شیوع آن در جامعه کمک می‌کند.

بهترین زمان تزریق واکسن آنفولانزا

بهترین زمان برای تزریق واکسن آنفولانزا معمولاً اوایل پاییز است، به ویژه از اواسط شهریور تا آبان. این زمان به دلیل موارد زیر مناسب است:

1. دوره حفاظت بهینه

تزریق واکسن آنفولانزا به شما کمک می‌کند تا ایمنی کافی را در طول فصل آنفولانزا به دست آورید، که معمولاً از پاییز تا زمستان و حتی اوایل بهار ادامه دارد. اثر واکسن معمولاً حدود دو هفته پس از تزریق شروع به ظاهر شدن می‌کند و به مدت چند ماه موثر باقی می‌ماند.

2. پیشگیری از شیوع زودهنگام

سویه‌های ویروسی آنفولانزا می‌توانند در اوایل پاییز شروع به شیوع کنند. تزریق واکسن قبل از شروع فصول سرد و افزایش فعالیت ویروس به شما این امکان را می‌دهد که در برابر این ویروس محافظت شوید.

3. برنامه‌ریزی و در دسترس بودن

تزریق واکسن زودتر به شما این فرصت را می‌دهد که در صورت نیاز، دوزهای اضافی یا تزریق مجدد را دریافت کنید و همچنین از صف‌های طولانی در اواخر فصل جلوگیری کنید.

نکات اضافی:

• پزشک یا مرکز بهداشتی محلی: بهتر است با پزشک یا مرکز بهداشتی خود مشورت کنید تا از زمان مناسب برای تزریق واکسن بر اساس شرایط محلی و وضعیت شخصی خود مطلع شوید.
• فصل‌های مختلف: در مناطقی که فصل آنفولانزا دیرتر شروع می‌شود یا شرایط آب و هوایی متفاوتی دارند، ممکن است زمان مناسب برای تزریق واکسن تغییر کند.

اگر در اوایل پاییز نتوانستید واکسن بزنید، هنوز هم دریافت واکسن در طول فصل آنفولانزا مفید است، زیرا محافظت در برابر ویروس تا زمانی که بیماری در حال شیوع است، ادامه دارد.

بهترین زمان تزریق واکسن برای کودکان

برای کودکان، بهترین زمان برای تزریق واکسن آنفولانزا معمولاً اوایل پاییز است، مشابه بزرگسالان. با این حال، توجه به برخی نکات خاص برای کودکان نیز مهم است:

• اوایل پاییز: به طور کلی، از اوایل شهریور تا آبان زمان مناسبی برای تزریق واکسن آنفولانزا به کودکان است. این زمان به شما این امکان را می‌دهد که واکسن را قبل از شروع فصل شیوع آنفولانزا دریافت کنید و در طول فصل بیماری محافظت شوید.

• برنامه‌ریزی برای بازگشت به مدرسه: با توجه به اینکه بسیاری از کودکان در پاییز به مدرسه برمی‌گردند، بهتر است واکسن را پیش از شروع مدرسه تزریق کنید تا از ابتلا و انتقال آنفولانزا در محیط‌های شلوغ جلوگیری شود.

نکات اضافی برای کودکان:

1. سن کودکان: برای کودکان زیر 6 ماه، به دلیل عدم تأیید واکسن آنفولانزا برای این گروه سنی، باید به توصیه‌های پزشک توجه کنید. برای کودکان بالای 6 ماه، واکسن آنفولانزا توصیه می‌شود.
2. دوزهای اولیه و یادآوری: اگر کودک شما برای اولین بار واکسن آنفولانزا را دریافت می‌کند، ممکن است نیاز به دو دوز (با فاصله 4 هفته) داشته باشد. این دوزها باید قبل از آغاز فصل آنفولانزا تمام شده باشد.
3. بررسی وضعیت بهداشتی: در صورت داشتن بیماری‌های زمینه‌ای یا وضعیت‌های خاص، با پزشک مشورت کنید تا بهترین زمان برای واکسن را تعیین کنید.

با توجه به اینکه فصل آنفولانزا می‌تواند در مناطق مختلف متفاوت باشد، همچنین توصیه می‌شود که با پزشک یا مرکز بهداشتی محلی برای مشاوره دقیق در مورد زمان مناسب واکسن برای کودک خود مشورت کنید.

عوارض واکسن آنفولانزا؛ چه کسانی نباید تزریق کنند

واکسن آنفولانزا به طور کلی ایمن است و عوارض جانبی آن معمولاً خفیف و موقت هستند. با این حال، مانند هر واکسن دیگری، ممکن است عوارضی رخ دهد. در زیر، برخی از عوارض جانبی رایج و نادر واکسن آنفولانزا آورده شده است:

عوارض جانبی رایج

1. درد یا قرمزی در محل تزریق: شایع‌ترین عارضه جانبی واکسن تزریقی، درد، قرمزی یا تورم در محل تزریق است. این علائم معمولاً ظرف چند روز از بین می‌روند.
2. تب خفیف: برخی از افراد ممکن است دچار تب خفیف پس از دریافت واکسن شوند که معمولاً به سرعت برطرف می‌شود.
3. خستگی و سردرد: ممکن است پس از واکسیناسیون احساس خستگی یا سردرد کنید که معمولاً کوتاه‌مدت است.

عوارض جانبی نادر

1. واکنش‌های آلرژیک: در موارد نادر، ممکن است فرد دچار واکنش‌های آلرژیک شود. این واکنش‌ها می‌توانند شامل کهیر، تورم صورت یا زبان، یا مشکل در تنفس باشند. این وضعیت به عنوان آنافیلاکسی شناخته می‌شود و نیاز به درمان فوری دارد.
2. سندروم گیلن باره: این بیماری نادر و خودایمنی می‌تواند به عنوان عارضه جانبی بسیار نادر واکسن آنفولانزا گزارش شود. خطر ابتلا به سندروم گیلن باره بعد از واکسن آنفولانزا بسیار پایین است و به طور کلی، منافع واکسن به میزان بسیار بیشتری از خطرات آن می‌چربد.

عوارض جانبی واکسن استنشاقی

1. علائم تنفسی خفیف: در مورد واکسن استنشاقی (اسپری بینی)، ممکن است علائم خفیف تنفسی مانند آبریزش بینی یا سرفه دیده شود.
2. تب و درد عضلانی: برخی از کودکان ممکن است دچار تب خفیف یا درد عضلانی پس از دریافت واکسن استنشاقی شوند.

اقدامات احتیاطی

• مشاوره با پزشک: اگر فردی دارای آلرژی شدید به تخم‌مرغ، سابقه واکنش‌های آلرژیک شدید، یا شرایط خاص پزشکی است، قبل از تزریق واکسن باید با پزشک مشورت کند.
• اطلاع‌رسانی به پزشک: اگر بعد از دریافت واکسن علائم شدید یا غیرمعمول مشاهده کردید، مانند مشکل در تنفس، درد شدید یا واکنش‌های آلرژیک، باید فوراً با پزشک تماس بگیرید.

در کل، واکسیناسیون آنفولانزا به طور کلی ایمن است و عوارض جانبی آن معمولاً خفیف و موقت هستند. واکسن با کاهش خطر ابتلا به آنفولانزا و عوارض جدی آن، مزایای زیادی دارد. اما برخی از افراد باید از تزریق واکسن آنفولانزا خودداری کنند یا قبل از دریافت آن با پزشک خود مشورت کنند. در اینجا گروه‌های خاصی که ممکن است نیاز به احتیاط داشته باشند، آورده شده است:

1. افراد با واکنش‌های آلرژیک شدید به واکسن آنفولانزا

• آلرژی به تخم‌مرغ: در گذشته، افرادی که به تخم‌مرغ و مشتقات آن آلرژی شدید داشتند، برای دریافت واکسن آنفولانزا به ویژه نوع تزریقی، باید احتیاط می‌کردند. اما در حال حاضر، بسیاری از واکسن‌های آنفولانزا به گونه‌ای فرموله شده‌اند که می‌توانند برای افرادی با آلرژی به تخم‌مرغ نیز استفاده شوند. با این حال، افراد با آلرژی شدید به تخم‌مرغ باید با پزشک خود مشورت کنند.

2. افراد با واکنش‌های آلرژیک به اجزای واکسن

• اگر فردی واکنش آلرژیک شدید به یکی از اجزای واکسن آنفولانزا داشته باشد، باید از دریافت آن خودداری کند. این موضوع به ویژه در مورد واکسن‌هایی که حاوی مواد نگهدارنده یا ضد عفونی‌کننده هستند، صادق است.

3. افراد با بیماری‌های حاد یا شرایط پزشکی خاص

• بیماری‌های حاد: اگر فردی به بیماری حاد یا تب بالا مبتلا باشد، بهتر است تا بهبودی کامل از دریافت واکسن خودداری کند. با این حال، بیماری‌های خفیف مانند سرماخوردگی معمولاً مانعی برای دریافت واکسن نیستند.
• بیماری‌های مزمن: افرادی که دارای بیماری‌های مزمن خاص هستند، مانند بیماری‌های خودایمنی یا بیماری‌های شدید تنفسی، باید با پزشک خود مشورت کنند تا مشخص شود آیا واکسن آنفولانزا برای آن‌ها مناسب است یا خیر.

4. زنان باردار (در برخی موارد)

• واکسن آنفولانزا برای زنان باردار معمولاً توصیه می‌شود، زیرا این گروه بیشتر در معرض خطر عوارض شدید آنفولانزا قرار دارند. با این حال، زنان باردار باید قبل از دریافت واکسن با پزشک خود مشورت کنند، به ویژه اگر شرایط پزشکی خاصی دارند.

5. افراد زیر 6 ماه

• واکسن آنفولانزا برای کودکان زیر 6 ماه تأیید نمی‌شود. برای این گروه سنی، پیشگیری از آنفولانزا باید از طریق ایمنی جمعی (در دسترس بودن واکسن برای اطرافیان) و اقدامات بهداشتی دیگر انجام شود.

در کل، توصیه می‌شود که برای دریافت واکسن آنفولانزا یا هر واکسن دیگری، با پزشک یا ارائه‌دهنده خدمات بهداشتی خود مشورت کنید، به ویژه اگر شما یا کودک شما شرایط پزشکی خاصی دارید یا نگرانی‌هایی درباره واکسن دارید.