جذام یک بیماری عفونی مزمن است که به پوست، اعصاب و غشای مخاطی حمله می‌کند و موجب ایجاد لکه‌های سفید در پوست، بی‌حسی، ضعف عضلانی و فلج می‌شود.
بیماری جذام یکی از قدیمی ترین بیماری‌های عفونی شناخته شده جهان است و سابقه آن دست‌کم به ۱۴۰۰ سال پیش برمی‌گردد؛ به طوری که حتی در کتاب انجیل به این بیماری اشاره شده است. براساس اعلام مرکز بین المللی جذام در سال ۲۰۰۴، ۴۶۰ هزار مورد بیمار جذامی در دنیا تشخیص داده شده که نسبت به سال ۲۰۰۳ با ۵۱۵ هزار مورد تشخیص، کاهش قابل ملاحظه‌ای در این زمینه وجود داشته است. در این آمار همچنین آمده است که ۴۳ درصد این بیماران با عصا حرکت می‌کنند، ۱۲ درصد آنها کودک هستند و ۳ درصد نیز دچار نقص عضو شده‌اند.
ریشه لغوی جذام
هزاران سال است که بشریت با بیماری «جذام» دست و پنجه نرم می‌کند. بیماری جذام یا لپرسی (Leprosy) که در دوران باستان به آن «خوره» می‌گفتند، از واژه لاتین «lepra» به معنای «فلس مانند» گرفته شده‌است. جذام با عنوان «هانسن» هم شناخته می‌شود که به نام کاشف این بیماری (گرهارت آرمور هانسن) اشاره دارد.
تاریخچه جذام در جهان/ ردپای جذام در مومیایی‌های مصری
هرچند به سختی می‌توان مبدأ بیماری جذام را مشخص کرد، اما منشاء این بیماری را می‌توان با پیدایش انسان‌های اولیه هم‌زمان دانست.
چینی‌ها از ۵۰۰ سال قبل از میلاد مسیح این بیماری را می‌شناختند. این بیماری ۱۳۵۰ سال قبل از میلاد مسیح شرح داده شده؛ که قدیمی‌ترین توصیف این بیماری به شمار می‌رود.
آثار جذام، به‌عنوان اولین بیماری عفونی بشر، در اجساد مومیایی مشاهده و در کتاب انجیل نیز به این بیماری اشاره شده است. قدیمی‌ترین مورد ثابت‌شده جذام، در مومیایی‌های مصری و قدیمی‌ترین نوشته‌های مستند در مورد این بیماری در کتب مقدس هندی مربوط به ۶۰۰ سال پیش از میلاد مسیح است.
علت گسترش چشمگیر بیماری جذام در اروپا طی قرون وسطی، جنگ‌های صلیبی بود و قرن ۱۳ میلادی نقطه اوج کشتار این بیماری برشمارده می‌شود. در قرن شانزدهم، جذام به طور کل از فهرست بیماری‌های مزمن اروپای مرکزی حذف شد.
براساس مستندات موجود، جذام از خاور دور و هندوستان منشاء گرفت، در قرن چهارم پیش از میلاد مسیح توسط سربازان اسکندر مقدونی به خاورمیانه و اروپا منقل شد و در قرون وسطی به اوج خود در اروپا رسید. اما پس از انقلاب صنعتی در اوایل قرن بیستم قبل از کشف هر گونه درمانی، خود به خود کنترل شد.
بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که این بیماری بیشتر در کشورهای هند، ماداگاسکار موزامبیک، نپال و تانزانیا که دارای آب و هوای گرم و مرطوب و از نظر اقتصادی ضعیف هستند به چشم می‌خورد.
بهبود شرایط اقتصادی، اجتماعی، بهداشتی و کاهش تعداد افراد خانواده‌ها در کنترل این بیماری تاحدودی مؤثر بود.
وضعیت بیماری جذام در ایران
بر اساس تعریف سازمان جهانی بهداشت، وقتی شیوع یک بیماری در کشوری به یک در هر ۱۰ هزار مورد برسد، آن بیماری حذف‌شده تلقی می‌شود. بر اساس گزارش این سازمان، ایران جزو کشورهایی است که در راستای حذف بیماری جذام، به عنوان یک معضل بهداشت عمومی، قبل از سال ۲۰۰۰ موفق عمل کرده و شیوع جذام را به کمتر از یک مورد در هر ۱۰ هزار نفر جمعیت کاهش داده است.
خط سیر مناطق جذام‌خیز کشور از خراسان شروع و از مازندران، گیلان و آذربایجان گذشته و به کردستان و کرمانشاه منتهی شده است.
ایران با شیوع ۵ الی ۱۵ مورد جذام در هر ۱۰ هزار نفر جمعیت در ۲۵ سال گذشته جزو مناطق هیپرآندمیک جذام در سطح جهان محسوب می‌شد؛ اما درحال حاضر براساس گزارش سازمان جهانی بهداشت با کمتر از یک مورد ابتلا به جذام در هر ۱۰ هزار نفر جمعیت، در زمره کشورهایی قرار دارد که به سطح حذف جذام رسیده است.
علل و عوامل ابتلا به بیماری جذام
علت بروز این بیماری تا قرن‌ها مشخص نبود، اما در سال ۱۸۷۳ عامل ابتلا به بیماری جذام، به عنوان اولین باکتری بیماری‌زا در انسان، کشف شد. در حقیقت می‌توان جذام را نخستین بیماری عفونی کشف‌شده دانست. بیماری جذام توسط باسیل مایکوباکتریوم لپره یا باسیل هانسن (یک باکتری اسید فاست) ایجاد می‌شود.
برخلاف تصور عموم، این بیماری به راحتی قابل سرایت نیست و جهت انتقال باسیل از فرد بیمار به فرد سالم، تماس نزدیک و طولانی مدت لازم است. بیماری جذام عمدتاً روی پوست، اعصاب محیطی، دستگاه تنفسی و چشم‌ها تأثیر می‌گذارد و باعث بروز مشکلات پوستی و آسیب به اعصاب بدن می‌شود.
اولین علامت بیماری جذام در اکثر مبتلایان، وجود لکه‌های کمرنگ بر روی پوست و بی‌حسی انگشتان دست و پا است و درصورتی که فرد با مشاهده‌ی این علائم نسبت به درمان اقدامی نکند، عوارض بسیار جدی گریبان‌گیر او خواهد شد.
مشکلات پوستی ناشی از جذام عبارتند از:
- لکه‌های کمرنگ روی پوست
- ضخیم شدن و خشک شدن پوست
- ریختن ابرو و مژه
- ایجاد زائده بر روی لاله‌ی گوش
- زخم‌های پوستی بدون درد
بیماری جذام در مراحل پیشرفته‌تر و درصورت آسیب به اعصاب بدن، علائم زیر را به همراه خواهد داشت:
- بی‌حس شدن مناطقی از پوست
- تحلیل رفتن عضلات
- مشکلات بینایی و کوری
- از بین رفتن انگشتان دست و پا و غضروف بینی
- معلولیت
به دلیل از بین رفتن عصب و حس اعضای بدن در طول این بیماری، بیمار دردهای ناشی از آسیب‌دیدگی، شکستگی و سوختگی را احساس نمی‌کند و این مسئله سبب زخم شدن، عفونت و از دست دادن اندام‌ها می‌شود.
روش درمان جذام
امروزه این بیماری قابل درمان است. پزشک برای درمان عفونت این بیماری، آنتی‌بیوتیک‌های خاصی تجویز می‌کند که باید به مدت ۶ ماه تا یک سال مصرف شوند. اگر فرد به جذام شدید مبتلا باشد، دوره درمان با آنتی‌بیوتیک طولانی‌تر می‌شود.
آنتی‌بیوتیک‌ها فقط عفونت ناشی از جذام را درمان می‌کنند و جلوی پیشرفت بیماری را می‌گیرند، اما بهبودبخش آسیب عصبی و عوارض ناشی از آن نیستند.
