آمار شیوع چاقی در ایرانی‌ها طی ۱۰ سال گذشته بیشتر شده و بیشترین آمار چاقی هم مربوط به سنین دانش‌آموزی است؛ یعنی افراد ۷ تا ۱۸ ساله. آمارها نشان می‌دهد که از حدود ۱۶ میلیون دانش‌آموز ایرانی حدود ۵ میلیون نفر (از هر ۳ دانش آموز، یک نفر) دچار اضافه وزن و چاقی هستند. شیوع اضافه وزن و چاقی در میان کودکان کشور به دلایل مختلف رو به افزایش است که مهم‌ترین این دلایل به گفته پزشکان تغذیه نامناسب، کم‌تحرکی، خواب ناکافی، اضطراب و در برخی موارد عوامل ژنتیکی است.
مصرف غذاهای پرکالری، چرب و شیرین که ارزش غذایی پایینی دارند باعث افزایش کالری دریافتی و ذخیره چربی در بدن می‌شود. همچنین کم‌خوابی باعث تغییر در هورمون‌های تنظیم‌کننده اشتها می‌شود و تمایل به پرخوری را در کودک افزایش می‌دهد. کم‌تحرکی یا فعالیت بدنی ناکافی هم انرژی مصرفی را کاهش می‌دهد و کالری اضافی به صورت چربی در بدن ذخیره می‌شود. استرس مزمن و اضطراب نیز می‌تواند منجر به پرخوری عصبی یا اختلال در متابولیسم و افزایش وزن کودک شود. این ۴ مورد آنقدر در سلامت کودک اهمیت دارند که پزشکان و نیز متخصصان تغذیه مدام هشدار می‌دهند که والدین مراقب تغذیه، خواب، تحرک و بهداشت روانی کودکان خود باشند.
موردی مثل اضطراب نه تنها موجب چاق شدن کودک می‌شود، بلکه آسیب‌های دیگری نیز می‌تواند برای او به دنبال داشته باشد. به خصوص در بزرگسالی. ابتلا به دیابت نوع ۲، بیماری‌های قلبی و عروقی از جمله فشار خون بالا، چربی خون بالا، سکته مغزی، سکته قلبی، بعضی سرطان‌ها مثل سرطان روده بزرگ و کبد چرب تنها برخی از این آسیب‌ها هستند.
کودک با چاقی وارد دوره بزرگسالی نشود
متخصصان تغذیه همچنین هشدار می‌دهند که والدین اجازه ندهند کودک با چاقی وارد دوره بزرگسالی شود. چون در این صورت ممکن است دیگر هرگز نتواند لاغریِ باثبات و پایداری را تجربه کند. دکتر مریم مظاهریون، دکترای تغذیه و رژیم‌درمانی در این رابطه به همشهری‌آنلاین می‌گوید: کودکی که با وزن طبیعی وارد دوران جهش رشد می‌شود، مثلا اگر ۱۰ سلول چربی داشته باشد، بعد از دوران جهش رشد تعداد این سلول‌ها می‌شود ۲۰ عدد. اما اگر کودک با چاقی وارد دوران جهش رشد شود، اگر مثلا تعداد سلول‌های چربی در بدنش ۵۰ عدد باشد، می‌شود ۱۰۰ سلول چربی.
این دکترای تخصصی تغذیه و رژیم‌درمانی تاکید می‌کند: ما در دوران بزرگسالی دیگر افزایش تعداد سلول نداریم و فقط حجم سلول‌ها بزرگ و کوچک می‌شود. درنتیجه فردی که ۱۰۰ سلول چربی دارد، نسبت به کسی که تعداد سلول‌های چربی‌اش ۲۰ عدد است، چاق محسوب می‌شود و چنین افرادی تبدیل می‌شوند به بزرگسالانِ همیشه چاق.
مظاهریون می‌گوید: سلول‌های چربی دارای خاصیت ارتجاعی بسیار زیادی هستند. این که بعضی‌ها می‌گویند «ما آب هم می‌خوریم، چاق می‌شویم»، یا «چاقی ما ارثی و ژنتیک است»، درواقع برمی‌گردد به همان موضوع افزایش تعداد سلول‌های چربی که قبل از دوران جهش رشد رخ داده و همان موقع کنترل نشده است. وگرنه این حرف که ما آب هم می‌خوریم، باز چاق می‌شویم، مبنای علمی ندارد.
لزوم کنترل چاقی قبل از دوران جهش رشد
به گفته این متخصص، اولین و مهم‌ترین کار برای جلوگیری از چاقی در دوران بزرگسالی، کنترل چاقی قبل از دوران جهش رشد است. درواقع ما نباید اجازه بدهیم کودک‌مان همراه با چاقی وارد دوران بزرگسالی شود. راهش هم این است که به ۲ گروه سنی زیر ۵ سال و نیز ۱۴ تا ۱۵ سالگی اهمیت ویژه‌ای بدهیم و نسبت به چاقی فرزندمان در این دو گروه سنی بی‌تفاوت نباشیم.
ابتلای کودکان چاق به بیماری‌های قلبی
ابتلا به بیماری‌های قلبی و عروقی ازجمله فشار خون بالا و نیز بروز سکته قلبی، یکی دیگر از نتایج چاقی و از عوامل مهم مرگ‌ومیر ایرانی‌ها است. و به گفته کارشناسان استرس مزمن، اضافه‌وزن و چاقی، کم‌تحرکی، مصرف سیگار و قلیان و آلودگی هوا از عوامل ابتلا به این بیماری‌ها هستند.
دکتر منوچهر قارونی، متخصص قلب و عروق به همشهری‌آنلاین می‌گوید: کودکان الان نسبت به کودکان ۵۰ سال پیش ۱۰ کیلو چاق‌تر شده‌اند و باید بدانیم که نوع تغذیه، بی‌تحرکی، چاقی، استرس، دیابت، کلسترول بالا، فشار خون بالا و البته زمینه ارثی و خانوادگی عواملی هستند که می‌توانند موجب شوند که فرد در سن ۳۰ تا ۴۰ سالگی سکته قلبی کند و یا دچار مرگ ناگهانی شود.
از کجا بفهمیم یک کودک چاق است؟
اما چطور تشخیص دهیم که کودک مان چاق است یا نه؟ کودک چاق چه مشخصاتی دارد؟ متخصصان در این باره می‌گویند کودک چاق به کودکی گفته می‌شود که وزن بدنش نسبت به قد و سن به طور غیرطبیعی بالا باشد و شاخص توده بدنی (BMI) او بالاتر از ۹۵ برای سن و جنسیتش باشد. به عبارت بهتر، کودکانی با شاخص توده بدنی ۸۵ تا ۹۵ درصدِ سایر هم‌سالان خود در یک جنس، دارای اضافه‌وزن محسوب می‌شوند و کودکانِ با شاخص توده بدنی ۹۵ درصد یا بیشتر نسبت به سایر هم‌سن و سال‌های خود در یک جنس، به عنوان چاق در نظر گرفته می‌شوند. این وضعیت معمولاً با ذخیره بیش از حد چربی در بدن همراه است. نشانه‌های چاقی در کودکان شامل وزن و سایز بالاتر از میانگین، داشتن چربی اضافی در ناحیه شکم، مشکلات حرکتی و تنگی نفس هنگام فعالیت است.
