راهنماتو- تحقیقات درباره اینکه آیا حیوانات می‌توانند خود را در آینه تشخیص دهند، از سال ۱۹۷۰ آغاز شد و از آن زمان تاکنون تنها تعداد کمی از گونه‌ها توانسته‌اند این آزمون را با موفقیت پشت سر بگذارند.
به گزارش راهنماتو، در حالی که ما تنها گونه‌ای هستیم که هر روز تصویر خود را در آینه بررسی می‌کنیم، تنها گونه‌ای نیستیم که می‌توانیم خود را در سطوح بازتابنده تشخیص دهیم. دانشمندان آزمایش تشخیص آینه را بر روی مجموعه گسترده‌ای از گونه‌ها انجام داده‌اند، که با تحقیق روی شامپانزه‌ها (Pan troglodytes) در سال ۱۹۷۰ آغاز شد.
حیواناتی از مورچه‌ها گرفته تا سفره‌ماهی‌ها و طوطی خاکستری آفریقایی (Psittacus erithacus) در مقابل آینه بررسی شدند تا مشخص شود که آیا نشانه‌هایی از خودآگاهی از خودشان بروز می‌دهند یا خیر.
تعداد کمی از گونه‌ها در مقابل آینه خودشان را تشخیص می‌دهند. بسیاری این توانایی را ندارند و تعدادی نیز رفتارهای نامشخصی از خود نشان می‌دهند. این نتایج متفاوت باعث شده است که پژوهشگران درباره سودمندی این آزمون و اینکه چگونه به دانشمندان در درک شناخت حیوانات کمک می‌کند، با هم اختلاف نظر داشته باشند.
فرانس دو وال، نخستی‌شناس دانشگاه اموری، می‌گوید: «بسیاری از حیوانات این آزمون را قبول نمی‌شوند.» دو وال آزمایش‌های خودآگاهی را روی میمون‌های کاپوچین انجام داده است که آن‌ها در این آزمون شکست خوردند. آن‌ها باید بدون هیچ آموزش یا پاداشی، یک نشانه بصری را در مقابل آینه بررسی می‌کردند. این باید به صورت بداهه انجام می‌شد. اکثر ادعاهای موجود در ادبیات علمی با این توصیف مطابقت ندارند.
پس کدام حیوانات این آزمون را با موفقیت پشت سر گذاشته‌اند؟
در آزمایش‌های شامپانزه در سال ۱۹۷۰، چهار شامپانزه تحت بیهوشی قرار گرفته و با رنگ قرمز روی صورتشان نشان‌گذاری شد. وقتی آن‌ها بیدار شدند، مناطقی که نشان‌گذاری شده بودند را در آینه بررسی کردند، که نشان می‌دهد آن‌ها درک کرده‌اند که دارند خودشان را مشاهده می‌کنند.
آزمون نشان‌گذاری در حال حاضر به عنوان محک قطعی‌ترین اثبات خودآگاهی در آینه در نظر گرفته می‌شود.
میمون‌های بزرگ دیگر از جمله ارانگوتان‌ها نیز، در این آزمون موفق شده‌اند. ارانگوتان‌ها در یک مطالعه در سال ۱۹۷۳ توانستند خودشان را تشخیص دهند و حتی نشانه‌های روی بدنشان را شناسایی کنند.
در یک مطالعه در سال ۱۹۹۴، مشاهده شد که بونوبو‌ها مناطقی از بدن خود را که در غیر اینصورت نمی‌توانستند ببینند، با استفاده از آینه بررسی کردند. نتایج برای گوریل‌ها نامعلوم بود.
معمولاً میمون‌ها تصویر خود را به عنوان یک حیوان دیگر می‌بینند. هرچند مطالعات مورد اختلافی نشان داده‌اند که برخی گونه‌ها پس از طی روش‌های آموزشی گسترده می‌توانند خودشان را شناسایی کنند.
این موضوع در مورد حیوانات دیگر هم درست است، که باعث شده شک و تردید را درباره پیامدهای آن مطالعات به وجود آورده است.
"آیا این فرایند آموزشی نتایج آزمون آینه را باطل می‌کند؟" این سوالی است که الن اودونوهیو، روانشناس شناختی دانشگاه کاردیف در انگلستان، که در مورد یادگیری در کبوترها تحقیق کرده است، سعی کرده به آن پاسخ بدهد.
انتقاد‌های مطرح شده نسبت به آزمون‌هایی که از تمرینات آموزشی استفاده می‌کنند، نشان می‌دهد که چنین رفتارهای یادگرفته شده‌ای، نمی‌توانند شواهد قابل اعتمادی از خودآگاهی باشند.
تا همین اواخر، یکی دیگر از پستانداران زمینی که به طور قانع‌کننده‌ای این آزمون را پشت سر گذاشته بود، یک فیل آسیایی (Elephas maximus) در باغ وحش برانکس بود. اما یک مطالعه در ژانویه ۲۰۲۴ در مجله Neuron نشان داد که موش‌ها نیز به نظر می‌رسد توانایی شناسایی تغییراتی که به بدن خودشان اعمال شده است را در مقابل آینه دارند.
یک مطالعه در سال ۱۹۹۵ که از ویدیو به جای آینه استفاده کرد و یک مطالعه در سال ۲۰۰۱ که از آینه استفاده کرد، نشان دادند که دلفین‌ها از تصویر خود برای بررسی نشانه‌های روی بدنشان استفاده می‌کنند.
در سال ۲۰۰۸، پژوهشگرانی که در حال مطالعه کلاغ‌های اوراسیایی (Pica pica) بودند، نخستین شواهدی را کشف کردند که نشان می‌داد حیوانات غیر پستاندار می‌توانند خودشان را در آینه تشخیص دهند.
کبوترها نیز موفق به گذراندن این آزمون شده‌اند - اما پس از یک دوره سخت و طولانی آموزشی. پ در سال ۲۰۲۲، پنگوئن‌های وحشی آدلی (Pygoscelis adeliae) نیز نشانه‌هایی از خودآگاهی در آینه نمایش دادند، اگرچه به بندهای رنگی که به جای نشانه‌گذاری بر روی بدنشان قرار داده شده بود، واکنش نشان ندادند.
یک مطالعه در سال ۲۰۱۵ نشان داد که ممکن است مورچه‌ها تا حدی از خودآگاهی برخوردار باشند، زیرا سعی می‌کردند در مقابل آینه رنگ آبی را از سرشان پاک کنند. دو مطالعه نشان داده‌اند که ممکن است ماهی‌ها هم خودشان را تشخیص دهند. یکی از آن‌ها در سال ۲۰۱۶ اثبات کرد که سفره‌ماهی‌ها در مقابل آینه خود را وارسی می‌کنند و از دهانشان حباب بیرون می‌دهند. و یک آزمایش در سال ۲۰۱۹ بر روی ماهی‌های خال‌پاک (Labroides dimidiatus) نشان داد که آن‌ها سعی می‌کنند نشانه‌های رنگی‌ای که زیر بدنشان قرار داده شده بود را در مقابل آینه پاک کنند.
پژوهشگران در سال 2024 مشاهده کردند که موش‌ها نشانه‌ها را از بدنشان پاک می‌کنند. موش‌هایی که می‌توانستند لکه‌ها را ببینند، آن‌ها را پاک کردند، در حالی که موش‌هایی که نمی‌توانستند لکه‌ها را به دلیل تلفیق رنگ با موهایشان تشخیص بدهند، این کار را نمی‌کردند. پژوهشگران یک گام دیگر نیز برداشتند و در حین پاک کردن لکه‌ها، مغز موش‌ها را اسکن کردند. آن‌ها یافتند که یک زیرمجموعه از سلول‌های مغزی، به نام نورون‌های CA1 هیپوکمپال ونترال، در طول آزمون آینه روشن شدند. اینکه آیا یک مدار مشابه در تشخیص خود در انسان نقش دارد یا خیر، هنوز مشخص نیست و نیاز به بررسی بیشتر دارد.
این حقیقت که موجودات ابتدایی‌تر توانایی قبولی در آزمون آینه را دارند در حالی که برخی از حیوانات هوشمند غیر انسانی، از جمله طوطی خاکستری آفریقایی، از عهده این آزمون بر نمی‌آیند، سوالاتی را درباره کارایی آن به وجود آورده است. مشخص نیست که آیا این تحقیقات نشان می‌دهند، حیوانات نیز در مقابل آینه مثل انسان، حسی از خویشتن خویش پیدا می‌کنند یا خیر.
الن اودونوهیو می‌گوید: «به نظر نمی‌رسد بتوان حس خودآگاهی حیوانات در مقابل آینه را به شکل صفر و صدی بررسی کرد. احتمالا درجه‌بندی‌ای از خودآگاهی وجود دارد.»
