راهنماتو- در عصر صفوی تهران تنها 5 محله داشت که یکی از مهم‌ترین آن‌ها عودلاجان بود، بنابراین می‌توان قصه‌های تاریخی فراوانی از کوچه‌های باریک و دالان‌های زیبایش روایت کرد؛ برای گشتی یک روزه در تهران و فقط برای چند ساعت، عودلاجان یکی از بهترین انتخاب‌هاست که پیش از رهسپار شدن باید اطلاعات بیشتری در مورد آن داشت.
به گزارش راهنماتو، محله‌ای با بافت قدیمی و فرسوده که امروز از عودلاجان باقی مانده است، در دوران قدیم پرهیاهوترین محله و سرزنده‌ترین نقطه تهران بود. در آن دوران این محله در بالاترین نقطه شهر قرار گرفته بود و چشمه‌ای از آن به پایین می‌ریخت. دقیقا در همین نقطه آب برای سایر نقاط تهران نیز تقسیم می‌شد. اطراف محله عودلاجان، پر بود از مراتع و باغ‌ها. رفته رفته اعیان‌ها در این محله عمارت‌هایی رویایی ساختند و رونق فراوانی به آن بخشیدند.
در آن دوران که عودلاجان سری در سرا داشت به بچه‌های این محله سرچال می‌گفتند؛ دلیل این نامگذاری نیز چالی بود که در وسط آن قرار داشت. یکی دیگر محله‌ها نیز معروف به کلیمیان بود چراکه اکثر ساکنان آن کلیمی بودند.
بیشتر بخوانید: راهنمای سفر چند ساعته: آتشکده آدریان، سفری رویایی به ایران باستان در قلب تهران
در برخی منابع دیده می‌شود که می‌گویند دلیل نامگذاری عودلاجان نیز زبان تاتی (زبانی که ساکنان این منطقه به کار می‌بردند) یا شاید هم شیوه صحبت کردن کلیمیان بوده است.
اما، به مرور زمان و وقتی بافتش فرسوده و ناتوان شد، اصیل‌ترها از آن کوچ کردند و مهاجران به جایشان نشستند چراکه خانه‌ها در آن دیگر چندان گران نبود.
با تمام این تفاسیر هنوز عودلاجان با همان بافت قدیمی و خاطراتی که میان دیوارها مانده منتظر است تا سری به آن بزنیم؛ در این مطلب از راهنمای سیر و سفر با معرفی جاهای مختلف آن سفر شما به این محله زیبا را ساده‌تر خواهیم کرد.
چگونه به محله عودلاجان برویم؟
محله عودلاجان از جنوب به میدان مولوی، از شمال به خیابان‌های امیرکبیر و سرچشمه، از غرب به شمس العماره و از شرق به امامزاده یحیی محدود می‌شود. امروزه نیز محله‌های پامنار، ناصرخسرو و امامزاده یحیی را در برگرفته است. برای دسترسی به این محله تاریخی، می‌توانید از ایستگاه متروی ۱۵ خرداد پیاده شوید و سپس با استفاده از کالسکه یا ماشین‌های برقی به محله عودلاجان بروید. این محله با ۲۶۱۹ خانه و ۱۱۴۶ دکان، مکانی شگفت‌انگیز برای بازدید است که پر از آثار تاریخی و فرهنگی است.
جاهای دیدنی محله عودلاجان
عودالجان، یکی از محله‌های کهن و اصیل تهران، گنجینه‌ای زنده از تاریخ، فرهنگ و معماری سنتی است. اگر روزی قدم در این محله بگذارید، با لایه‌هایی از گذشته روبه‌رو خواهید شد که همچنان در ساختار شهری و بافت اجتماعی آن جریان دارند. برای شناخت بهتر جاهای دیدنی عودالجان، می‌توان آن‌ها را در سه دسته‌ی اصلی بررسی کرد: بازارچه‌ها، میدانچه‌ها و بناهای تاریخی. در ادامه، شما را به یک گشت‌وگذار روایی در این محله‌ی تاریخی دعوت می‌کنیم.
بازارچه‌ها؛ شریان‌های زنده‌ی محله
در گذشته، بازارچه‌ها محل تلاقی زندگی روزمره مردم بودند. مکانی برای خرید مایحتاج، دید و بازدید، و در بسیاری مواقع، محلی برای تبادل اخبار و اتفاقات محله. عودلاجان هنوز هم چند بازارچه‌ی فعال دارد که هر یک، داستان خاص خود را دارد:
1. بازارچه‌ی عودلاجان
این بازارچه در میانه‌ی محله‌ی عودلاجان و در امتداد بازار آهنگران تهران واقع شده است. بازار آهنگران یکی از راسته‌های مهم بازار بزرگ تهران است، و بازارچه‌ی عودلاجان در واقع همان گذری است که از دل بازار، به سوی محله‌های شمالی‌تر منشعب شده.
امروزه، این مسیر همچنان پررفت‌وآمد است و فروشگاه‌های کوچک، حجره‌ها، و مغازه‌های قدیمی در آن فعالیت دارند. گذر از این بازارچه، شما را با زندگی روزمره‌ی مردم و روح سنتی بازار آشنا می‌کند.
2. بازارچه‌ی حمام نواب
در شرق عودلاجان و کوچه‌ی امامزاده یحیی، این بازارچه قرار گرفته است. وجه تمایز آن با دیگر بازارچه‌ها، قرارگیری‌اش در کنار دو بنای بسیار مهم است:
-
حمام نواب که پس از مرمت به نمایشگاه و کارگاه صنایع دستی تبدیل شده و حال‌وهوای فرهنگی-هنری به این فضا بخشیده است.
-
مسجد معمارباشی با معماری باشکوه قاجاری.
-
بازارچه‌ی حمام نواب، علاوه بر خدمات محلی، امروز به یکی از قطب‌های هنری کوچک در دل عودلاجان بدل شده است.
3. بازارچه‌ی مروی
بازارچه مروی در بخش غربی عودلاجان قرار دارد و در سال‌های اخیر مورد مرمت قرار گرفته. این بازارچه علاوه بر کاربری‌های تجاری، به مکانی برای تفریح، گردش و وقت‌گذرانی شهروندان تبدیل شده. فروشگاه‌های مدرن در کنار مغازه‌های سنتی، فضایی پویا و متنوع ایجاد کرده‌اند که نسل‌های مختلف را به خود جذب می‌کند.
میدانچه‌ها؛ قلب تپنده‌ی اجتماعی محله
میدانچه‌ها، فضاهای باز کوچکی هستند که معمولاً در تقاطع دو گذر یا راسته‌ی اصلی قرار دارند. این فضاها نه‌تنها نقاط دیدار و گفت‌وگو هستند، بلکه محل شکل‌گیری خدمات محلی، رویدادهای اجتماعی و حتی مراسم مذهبی به شمار می‌روند.
1. میدان باغ پسته‌بک
این میدان در شرق محله‌ی عودلاجان واقع شده و در نزدیکی بازارچه‌ی حمام نواب قرار دارد. به‌دلیل مجاورت با این بازارچه، میدان باغ پسته‌بک به‌عنوان مرکز محلی بخش شرقی محله عمل می‌کند. اطراف میدان پر از مغازه‌ها و واحدهای تجاری کوچک است که زندگی روزمره‌ی مردم در آن جریان دارد.
2. میدان کلیمی‌ها
در مرکز محله عودلاجان قرار دارد و نامش برگرفته از جامعه‌ی کلیمیان (یهودیان ایرانی) ساکن در این منطقه است. متأسفانه به‌دلیل تخریب گسترده‌ی خانه‌های قدیمی اطراف، این میدان بخش زیادی از هویت و شکل منسجم خود را از دست داده و امروز به فضایی بی‌کارکرد و بی‌هویت تبدیل شده است. با این‌حال، هنوز هم یادآور گذشته‌ای پررونق در بافت اجتماعی محله است.
3. میدانچه‌ی تکیه‌ی رضاقلی‌خان
در امتداد یکی از گذرهای کارگاهی-تجاری عودلاجان میانی واقع شده است. این میدانچه نام خود را از تکیه‌ی رضاقلی‌خان گرفته؛ بنایی مذهبی که در ایام عزاداری، به‌ویژه محرم، محل برگزاری مراسم ویژه می‌شود. در این ایام، علاوه بر اهالی محله، افراد زیادی از نقاط دیگر شهر نیز برای شرکت در مراسم به این میدان می‌آیند و حال‌وهوای خاصی در فضا حاکم می‌شود.
بناهای تاریخی؛ حافظان خاموش هویت محله
محله‌ی عودلاجان، مملو از خانه‌ها و ساختمان‌هایی است که هرکدام بخشی از تاریخ تهران را در دل خود نگه داشته‌اند. این بناها شامل هم فضاهای عمومی و هم خانه‌های خصوصی هستند.
1. خانه‌های تاریخی
بسیاری از خانه‌های عودلاجان به‌واسطه‌ی سبک معماری، تزئینات منحصربه‌فرد (کاشی‌کاری، آجرکاری، نقوش رنگی) و عناصر خاصی مانند بادگیر، طاق، در و پنجره‌ی چوبی ارزش بالای معماری دارند. بعضی از این خانه‌ها محل زندگی شخصیت‌های فرهنگی، مذهبی یا سیاسی بوده‌اند؛ مثل شاعران، نویسندگان یا خانواده‌های اعیانی دوران قاجار. کپی لینک خانه مهرانگیز کامبیز، کپی لینک خانه دبیرالملک و خانه شهید مدرس از جمله این خانه‌ها هستند.
2. بناهای عمومی
شامل مساجد (مانند مسجد معمارباشی)، حمام‌ها (مثل حمام نواب)، تکیه‌ها (رضاقلی‌خان)، امامزاده‌ها و حتی کنیسه‌های قدیمی است. این فضاها نه‌تنها برای عبادت یا مراسم مذهبی، بلکه برای گردهمایی‌های محله‌ای، آموزش و فعالیت‌های اجتماعی مورد استفاده بوده‌اند.
3. فضاهای اقتصادی تاریخی
در کنار همه‌ی این‌ها، سراها، تیمچه‌ها و کارگاه‌های تولید صنایع‌دستی نیز بخش مهمی از میراث عودلاجان را تشکیل می‌دهند. برخی از این بناها در فهرست میراث ملی ثبت شده‌اند و برخی دیگر نیز در مسیر ثبت و حفاظت قرار دارند.
