ماهی کَفشَک یا ماهی مَزلَک یا ماهی زبیدی، که با نام‌های کفچه‌ماهی یا پَهن‌ماهی نیز شناخته می‌شود، گونه‌ای از ماهیان دریایی راستهٔ کفشک‌ماهی‌سانان (Pleuronectiformes)، از ردهٔ ماهیان پرتوباله (Actinopterygii) است. این گونه از آبزیان به‌دلیل ظاهر نامتقارن و ویژگی‌های منحصربه‌فردش، یکی از نمونه‌های قابل‌توجه در مطالعات زیست‌شناسی و نظریهٔ تکامل به‌شمار می‌آید.
ویژگی‌های ظاهری و زیستی
این ماهی بیشتر در کف دریا زندگی می‌کند و بر پهلوی خود دراز می‌کشد. یکی از ویژگی‌های تکاملی شگفت‌انگیز آن، جابه‌جایی یکی از چشم‌ها به سمت دیگر بدن در دوران رشد است. این تطابق سبب می‌شود هر دو چشم در یک سمت بدن قرار گیرند و ماهی بتواند در حالی‌که روی بستر دریا خوابیده، میدان دید گسترده‌ای به سمت بالا داشته باشد.
ارزش خوراکی و مصرف در ایران
مصرف خوراکی این ماهی در ایران رایج است. در مناطق مختلف کشور از جمله استان‌های جنوبی، این ماهی با نام‌های مَزلَک و زبیدی شناخته می‌شود. گوشت آن سفیدرنگ، نسبتاً پرچرب و خوش‌طعم است. از آن‌جا که پوست این ماهی سفت و ضخیم است، قبل از پخت باید به‌طور کامل پوست‌گیری شود. در بسیاری از بازار‌های ماهی جنوب ایران، زبیدی به‌عنوان یکی از ماهی‌های محبوب شناخته می‌شود و در تهیهٔ غذا‌های سنتی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
باور‌های فرهنگی؛ ماهی موسی در مصر
در کشور مصر، ماهی کفشک با نام «ماهی موسی» شناخته می‌شود. به گزارش راز بقا این نام برگرفته از یک باور کهن است که به روایت معجزهٔ حضرت موسی (ع) بازمی‌گردد. گفته می‌شود زمانی‌که حضرت موسی به فرمان خداوند با عصای خود دریا را شکافت، آب به دو طرف رفت و موجودات دریایی نیز در همان وضعیت باقی ماندند. در این داستان عامیانه، یکی از ماهیان که نیمی از بدنش در یک طرف آب و نیمهٔ دیگر در سوی مقابل باقی ماند، بعد‌ها به شکل امروزی‌اش درآمد؛ با بدنی صاف و دو چشم در یک سمت.
ظاهر نامتقارن این ماهی باعث شده مردم محلی آن را نمادی زنده از آن معجزهٔ الهی بدانند. هرچند این روایت پایهٔ علمی ندارد، اما اهمیت فرهنگی و مذهبی آن در میان مردم سواحل دریای مدیترانه و رود نیل انکارناپذیر است. این ارتباط فرهنگی نشان می‌دهد چگونه طبیعت و اعتقادات مردمان مختلف در هم تنیده شده‌اند.
رشد و تکامل پهن‌ماهی
در فرایند رشد و تکامل، ماهی کفشک از مرحله‌ای که شبیه ماهی حلوا است، به‌تدریج به یک موجود با بدنی صاف و دو چشم در یک سمت بدن تبدیل می‌شود، که این تغییرات به سازگاری بهتر با زندگی در کف دریا و استتار کمک می‌کند.
مراحل ابتدایی زندگی
پهن‌ماهی از جمله مثال‌های برجستهٔ نظریهٔ تکامل است. در مراحل اولیهٔ زندگی، این ماهی شبیه ماهی حلوا است و به‌صورت عمودی شنا می‌کند.
تغییرات ساختاری و استتار
به‌مرور، به‌دلیل انتخاب رفتاری برای زندگی در کف دریا و استتار، دچار تغییراتی ساختاری می‌شود. با خوابیدن روی پهلو در بستر دریا، بدن او به‌گونه‌ای رشد می‌کند که یکی از چشم‌ها از طرف پایین سر، به سمت دیگر سر مهاجرت می‌کند تا هر دو چشم در یک طرف بدن قرار گیرند.
این فرایند نه‌تنها به او امکان دیدن اطراف در حالی‌که در بستر دریا پنهان شده را می‌دهد، بلکه باعث موفقیت بیشتر در شکار نیز می‌شود. به گزارش راز بقا سطح بدن این ماهی به‌گونه‌ای است که سمت تماس با کف دریا سفید و سمت دیگر، همرنگ محیط می‌شود. این توانایی استتار، ابزار مهمی برای دفاع از خود و شکار طعمه محسوب می‌شود.
ویژگی‌های حرکتی پس از بلوغ
پس از بلوغ، پهن‌ماهی دیگر شبیه ماهی حلوا نیست. به گزارش راز بقا چشم‌ها در یک سمت قرار دارند و حرکت او به‌صورت بالا و پایین در آب انجام می‌شود، برخلاف ماهی‌هایی که با چرخش به چپ و راست شنا می‌کنند. این سازگاری کامل با زندگی کف‌زی، پهن‌ماهی را به یکی از نمونه‌های منحصر‌به‌فرد در فرایند تکامل و تغییرات آناتومیکی تبدیل کرده است.
در مجموع، ماهی کفشک نه‌تنها از نظر زیست‌شناسی و اکولوژی، بلکه از نظر فرهنگی و باور‌های مردمی نیز جایگاه ویژه‌ای دارد. ظاهر عجیب و ویژگی‌های تکاملی آن، موضوعی جالب برای دانشمندان و هم‌زمان اسطوره‌ای زنده برای مردم در مناطق مختلف جهان محسوب می‌شود.
نکات جالب دربارهٔ ماهی کفشک
در مرحلهٔ لاروی، چشم‌ها در دو طرف سر قرار دارند.
حرکت چشم در طی رشد از ویژگی‌های بارز تکاملی آن است.
برخی گونه‌ها تا عمق ۱۵۰۰ متری نیز زندگی می‌کنند.
بعضی از آنها می‌توانند رنگ خود را بسته به محیط تغییر دهند.
گونه‌هایی از کفشک‌ها، در هنگام احساس خطر، زیر شن پنهان می‌شوند.
