کوسه سفید بزرگ (Carcharodon carcharias)، یکی از قدرتمندترین شکارچیان اقیانوس‌ها، به دلیل اندازه عظیم، دندان‌های اره‌ای و شهرت ترسناکش در فرهنگ عامه، نمادی از وحشت و شگفتی است. بااین‌حال، برخلاف دیگر گونه‌های کوسه مانند کوسه پرستار یا کوسه ببری شنی که در آکواریوم‌ها نگهداری می‌شوند، کوسه‌های سفید بزرگ هرگز در اسارت دیده نمی‌شوند. تلاش‌های متعددی از دهه ۱۹۵۰ برای نمایش این موجودات در آکواریوم‌ها انجام شده، اما همه با شکست مواجه شده‌اند. دلایل این ناکامی به نیازهای زیستی منحصربه‌فرد، حساسیت‌های فیزیولوژیکی و ملاحظات اخلاقی مرتبط است. در این مقاله، با استناد به منابع معتبر مانند Scientific American، The Guardian، ScienceDirect، IFLScience و Mental Floss، این موضوع بررسی می‌شود.
تلاش‌های ناکام برای اسارت
تلاش برای نگهداری کوسه‌های سفید بزرگ در آکواریوم‌ها سابقه‌ای طولانی دارد، اما نتایج آن‌ها ناامیدکننده بوده است:
- دهه ۱۹۵۰ : اولین تلاش شناخته‌شده توسط Marineland of the Pacific در کالیفرنیا انجام شد، اما کوسه کمتر از یک روز زنده ماند.
- دهه‌های ۱۹۷۰ تا ۱۹۹۰ : SeaWorld چندین بار کوسه‌های سفید را به اسارت گرفت، اما هیچ‌کدام بیش از چند هفته زنده نماندند و یا آزاد شدند یا مردند.
- سال ۲۰۰۴-۲۰۱۱ : آکواریوم Monterey Bay در کالیفرنیا موفق شد یک کوسه سفید جوان را به مدت ۱۹۸ روز نگهداری کند، که طولانی‌ترین دوره اسارت این گونه است. بااین‌حال، این کوسه به دلیل حمله به دیگر کوسه‌ها آزاد شد، و برنامه در سال ۲۰۱۱ متوقف شد.
- سال ۲۰۱۶ : آکواریوم Okinawa Churaumi در ژاپن یک کوسه سفید نر بالغ را به نمایش گذاشت، اما پس از سه روز به دلیل امتناع از غذا و ضعف، مرد.
این ناکامی‌ها نشان‌دهنده چالش‌های اساسی در نگهداری کوسه‌های سفید بزرگ است.
نیازهای زیستی منحصربه‌فرد
کوسه‌های سفید بزرگ به دلیل ویژگی‌های زیستی خود نمی‌توانند با محیط‌های مصنوعی آکواریوم سازگار شوند:
- نیاز به حرکت مداوم : این کوسه‌ها از نوع رم‌ونتیلاتور هستند، به این معنا که باید دائماً شنا کنند تا آب از روی آبشش‌هایشان عبور کند و اکسیژن دریافت کنند. IFLScience گزارش داده که توقف حرکت، حتی برای مدت کوتاه، می‌تواند به مرگ منجر شود.
- فضای وسیع : کوسه‌های سفید بزرگ تا ۶ متر طول می‌رسند و مسافت‌های طولانی را طی می‌کنند. به‌عنوان مثال، کوسه‌ای به نام نیکول در سال ۲۰۰۴ مسافتی بیش از ۲۰,۰۰۰ کیلومتر را از آفریقا به استرالیا و بازگشت در ۹ ماه طی کرد. Mental Floss اشاره کرده که هیچ آکواریومی نمی‌تواند چنین فضایی را فراهم کند.
- حساسیت الکترومغناطیسی : کوسه‌های سفید از الکترورسپشن (حسگرهای الکتریکی) برای شناسایی طعمه استفاده می‌کنند. Scientific American پیشنهاد داده که دیواره‌های شیشه‌ای آکواریوم ممکن است این حس را مختل کرده و باعث سردرگمی یا استرس شود.
مشکلات تغذیه و رفتار
نگهداری کوسه‌های سفید در اسارت با چالش‌های تغذیه‌ای و رفتاری همراه است:
- امتناع از غذا : کوسه‌های سفید در اسارت اغلب غذا نمی‌خورند، که منجر به ضعف و مرگ می‌شود. The Guardian گزارش داده که حتی در Monterey Bay، کوسه‌ها نیاز به نظارت دقیق و تغذیه دستی داشتند.
- رفتار آسیب‌زا : کوسه‌ها در آکواریوم‌ها به دیواره‌های شیشه‌ای برخورد می‌کنند، که باعث جراحت‌های شدید، از جمله زخم‌های بینی و بدن می‌شود. ScienceDirect این رفتار را نتیجه استرس و محدودیت فضا می‌داند.
- رفتار تهاجمی : در Monterey Bay، کوسه سفید پس از ۱۹۸ روز به دو کوسه دیگر حمله کرد، که نشان‌دهنده ناسازگاری با اسارت است.
ملاحظات اخلاقی و قانونی
علاوه بر چالش‌های زیستی، ملاحظات اخلاقی و قانونی نیز نگهداری کوسه‌های سفید را غیرممکن کرده است:
- اخلاقیات : افزایش آگاهی عمومی درباره رفاه حیوانات باعث شده نگهداری کوسه‌های سفید، که در اسارت رنج می‌برند، غیرقابل‌قبول شود. The Guardian اشاره کرده که نمایش این کوسه‌ها دیگر مانند دهه ۱۹۷۰ جذاب نیست.
- قوانین حفاظتی : کوسه‌های سفید بزرگ گونه‌ای محافظت‌شده هستند، و قوانین کالیفرنیا و بین‌المللی گرفتن و نگهداری آن‌ها را دشوار کرده است. Animals Around The Globe گزارش داده که این قوانین از بهره‌برداری تجاری جلوگیری می‌کنند.
- هزینه‌های بالا : نگهداری یک کوسه سفید نیازمند مخازن عظیم (مانند مخزن ۱۵ میلیون لیتری Monterey Bay) و منابع مالی قابل‌توجه است، که از نظر اقتصادی توجیه‌پذیر نیست.
تجربه Monterey Bay: یک استثنا
آکواریوم Monterey Bay در سال ۲۰۰۴ با مخزنی ۳.۷۸ میلیون لیتری و عمق ۱۰.۶ متر ، موفق شد کوسه‌های سفید جوان (حدود ۱.۲ متر ) را برای مدتی طولانی‌تر نگهداری کند. ScienceDirect گزارش داده که این آکواریوم از قفس‌های اقیانوسی برای آماده‌سازی کوسه‌ها و تغذیه دقیق استفاده کرد. بااین‌حال، حتی این کوسه‌ها نیز به دلیل رشد سریع و رفتار تهاجمی آزاد شدند، و برنامه در سال ۲۰۱۱ به دلیل هزینه‌ها و انتقادات اخلاقی متوقف شد.
جایگزین‌های مشاهده کوسه‌های سفید
به جای اسارت، روش‌های پایدارتری برای مشاهده کوسه‌های سفید وجود دارد:
- قفس‌غواصی : در مناطقی مانند جزایر فارالون (آمریکا)، خلیج گانس‌باای (آفریقای جنوبی) و جزیره نپتون (نیوزیلند)، تورهای قفس‌غواصی امکان تماشای کوسه‌ها در زیستگاه طبیعی را فراهم می‌کنند.
- فناوری‌های پیشرفته : ردیاب‌های GPS و دوربین‌های زیرآبی، مانند پروژه‌های OCEARCH ، داده‌های ارزشمندی از رفتار کوسه‌ها در طبیعت ارائه می‌دهند.
