راهنماتو- ۱۲ روز تنش میان ایران و رژیم اسرائیل، بار دیگر اهمیت بمب‌افکن‌ها را در تعیین سرنوشت نبردها به یاد آورد؛ نقش‌آفرینانی که از پایان جنگ جهانی دوم با حملات تاریخی خود، مسیر تاریخ جنگ‌های معاصر را برای همیشه تغییر دادند.
به گزارش راهنماتو، حقیقت این است که دوره نبردهای تن‌به‌تن در میدان‌های جنگ تقریباً به پایان رسیده و امروزه جنگ‌ها بیش از هر زمان دیگری در آسمان‌ها شکل می‌گیرند؛ روندی که ریشه در جنگ جهانی اول و ظهور اولین بمب‌افکن‌ها دارد. اما اگر بخواهیم تاریخ معاصر را مرور کنیم، بی‌تردید جنگ جهانی دوم به عنوان مهم‌ترین نقطه عطف این دوره خودنمایی می‌کند؛ جنگی که نه تنها سرنوشت سیاست و اقتصاد جهان را دگرگون کرد، بلکه عرصه رقابت‌های نظامی و توسعه تسلیحات هوایی را نیز به اوج رساند.
از آن زمان تاکنون، کشورهای قدرتمند جهان، از ژاپنی که تحت حملات هسته‌ای قرار گرفت تا آمریکا و دیگر قدرت‌های بزرگ، در تلاش بوده‌اند تا پیشرفته‌ترین بمب‌افکن‌ها و سلاح‌های نظامی را طراحی و تولید کنند. اما بسیاری از این هواپیماها یا در جنگ‌های بزرگ حضور نداشتند، یا نتوانستند تأثیر بازدارنده‌ای بر ادامه نزاع‌ها داشته باشند. بنابراین، در این فهرست تنها به آن دسته از بمب‌افکن‌هایی پرداخته می‌شود که یا با حضور مؤثر خود در آسمان دشمن، نقش بازدارنده‌ای ایفا کردند، یا به طور مستقیم مسیر جنگ‌های بزرگ را تغییر دادند؛ از حملات اتمی پایان‌دهنده جنگ جهانی دوم توسط B-29 سوپرفرترس گرفته تا عملیات دقیق و گسترده B-52 استراتوفورترس در دوران جنگ سرد و پس از آن.
۱. B-29؛ بمب‌افکنی که پایان جنگ جهانی دوم را رقم زد
در میان بمب‌افکن‌های سنگین قرن بیستم، نام بوئینگ B-29 سوپرفورترس به‌عنوان هواپیمایی که تاریخ جنگ را برای همیشه تغییر داد، برجسته است. این بمب‌افکن با نقشی تعیین‌کننده در پایان جنگ جهانی دوم، جایگاه خود را در تاریخ نظامی جهان تثبیت کرد؛ نقشی که به‌ویژه با پرواز دو فروند از آن با نام‌های «انولا گی» و «بوکسکار» به اوج رسید.
در آگوست ۱۹۴۵، این دو هواپیما بمب‌های اتمی را بر شهرهای هیروشیما و ناگازاکی انداختند. اقدامی که ژاپن را به زانو درآورد و امپراتور هیروهیتو را وادار کرد تا برخلاف آموزه‌های بوشیدو که تسلیم را ننگ می‌دانست، دستور پذیرش شکست را صادر کند. این حملات نه تنها نقطه پایانی بر خونین‌ترین جنگ تاریخ بشر گذاشتند، بلکه فصل تازه‌ای در جنگ‌افزارهای هوایی گشودند.
با این حال، تأثیرگذاری B-29 فقط به حملات اتمی محدود نبود. این بمب‌افکن پیشرفته آمریکایی از زمان نخستین حضور خود در جبهه‌ها در ژوئن ۱۹۴۴، نقش کلیدی در بمباران‌های متعارف علیه ژاپن ایفا کرد. از جمله در بمباران گسترده و مرگبار توکیو که هزاران کشته برجای گذاشت. بر اساس آمار رسمی، در جریان جنگ جهانی دوم در مجموع ۱۴۷ هزار تُن بمب توسط B-29ها بر ژاپن فرو ریخته شد. در ادامه، همین بمب‌افکن‌ها در جریان جنگ کره نیز حضور فعال داشتند و ۱۷۶ هزار تُن بمب دیگر بر مواضع نیروهای کمونیستی انداختند.
از نظر فنی، B-29 دستاوردی چشمگیر در مهندسی هوانوردی بود. این هواپیما با طولی نزدیک به ۳۰ متر و عرض بال‌هایی بیش از ۴۳ متر، از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بمب‌افکن‌های زمان خود به‌شمار می‌رفت. برجک دُم آن با ارتفاعی معادل یک ساختمان سه‌طبقه، از نمادهای قدرت هوایی آمریکا بود. این غول آهنین با توان برخاستی بیش از ۶۰ تُن و ظرفیت حمل ۹ تُن بمب، نه‌تنها موازنه جنگ را تغییر داد، بلکه مفهوم بازدارندگی هوایی را نیز برای دهه‌ها تعریف کرد.
B-29، بیش از یک بمب‌افکن صرف، نماینده ورود جنگ به عصر تکنولوژی و هشدار دائمی بود برای جهانی که تازه قدرت ویرانگر آسمان را درک کرده بود.
۲. B-52؛ سایه‌ای همیشگی در آسمان جنگ‌های مدرن
در تاریخ جنگ‌های معاصر، کمتر نامی به‌اندازه بوئینگ B-52 استراتوفورترس با قدرت بازدارندگی و برتری هوایی گره خورده است. از روزهای پرتنش جنگ سرد گرفته تا نبردهای قرن ۲۱، از ویتنام و عراق تا یوگسلاوی و افغانستان، این بمب‌افکن غول‌پیکر، بارها معادلات را تغییر داده است؛ نه فقط با قدرت آتش، بلکه با تأثیری که بر روحیه دشمن می‌گذارد.
در عملیات معروف Linebacker II در سال ۱۹۷۲، حملات سهمگین B-52ها علیه ویتنام شمالی به نقطه عطفی در مسیر پایان جنگ و آغاز مذاکرات صلح انجامید.
در جنگ خلیج فارس در سال ۱۹۹۱، یکی از فرماندهان ارشد گارد جمهوری عراق تحت فرمان صدام حسین تنها به دلیل حملات B-52 تسلیم شد. زمانی که بازجوی آمریکایی به او گفت که واحدش اصلاً مورد حمله B-52 قرار نگرفته، او پاسخ داد: «اما من یکی را دیدم که هدف قرار گرفته بود».
در سال ۱۹۹۹ و عملیات ناتو علیه یوگسلاوی، یک حمله موفق از سوی B-52 به‌تنهایی نیمی از یک یگان صرب را نابود کرد و مابقی را به فرار واداشت.
پس از حملات ۱۱ سپتامبر ۲۰۰۱، ایالات متحده عملیات نظامی در افغانستان را با قدرت هوایی آغاز کرد. B-52ها، به دلیل توان ماندگاری بالا در آسمان و قابلیت حمل گسترده مهمات، به یکی از مهم‌ترین ابزارهای پشتیبانی از نیروهای زمینی تبدیل شدند. این بمب‌افکن‌ها، به‌ویژه در روزهای ابتدایی حمله، با بمباران دقیق مواضع طالبان و القاعده در کوه‌ها و مناطق دورافتاده افغانستان، نقش مهمی در تسلط سریع بر خاک این کشور ایفا کردند. آن‌ها همچنین در طول دو دهه حضور نظامی آمریکا، بارها در عملیات‌های پشتیبانی هوایی سنگین استفاده شدند.
در دوران جنگ سرد، B-52ها بخش حیاتی از «سه‌گانه هسته‌ای» آمریکا بودند؛ همیشه در آماده‌باش، برخی در حال پرواز مداوم، تا در صورت وقوع حمله هسته‌ای، پاسخ متقابل را تضمین کنند. این حضور دائمی و آرام، به‌نوعی مهم‌ترین ابزار بازدارندگی آمریکا در برابر اتحاد جماهیر شوروی بود.
با طول ۴۹ متر، دهانه بال ۵۶ متر، و توان حمل بیش از ۳۱ تُن بمب، B-52 یکی از قدرتمندترین بمب‌افکن‌های تاریخ باقی مانده است. با بیش از ۷۰ سال خدمت، همچنان در خطوط عملیاتی باقی مانده و قرار است تا حداقل سال ۲۰۵۰ با ارتقاهای فنی به خدمت ادامه دهد. حضور طولانی‌مدت آن در جنگ‌های کلاسیک، عملیات‌های مدرن، و مأموریت‌های بازدارندگی، B-52 را از یک بمب‌افکن صرف، به اسطوره‌ای در تاریخ نظامی جهان تبدیل کرده است.
3. B-17؛ پرنده‌ای تعیین‌کننده در فرسایش ماشین جنگی آلمان نازی
در میانه‌ی جنگ جهانی دوم، آسمان اروپا شاهد یکی از تاثیرگذارترین و پُرآوازه‌ترین بمب‌افکن‌های تاریخ بود؛ B-17 فلایینگ فورترس، پرنده‌ای سنگین و مقاوم که نقشی تعیین‌کننده در فرسایش ماشین جنگی آلمان نازی ایفا کرد.
این هواپیمای بمب‌افکن، که نخستین‌بار در ژوئیه ۱۹۴۱ وارد میدان نبرد شد، برخلاف تصور عمومی، توسط خلبانان بریتانیایی به پرواز درآمد و نخستین مأموریت‌های رزمی خود را در قالب عملیات مشترک متفقین انجام داد.
بر اساس آمارهای منتشرشده از سوی ارتش امریکا، B-17 طی دوران خدمت خود در جنگ جهانی دوم، بیش از ۶۴۰ هزار تُن بمب را بر آلمان و مناطق اشغالی آن فرو ریخت. این میزان حدود ۴۲.۶ درصد از کل بمب‌های ریخته‌شده توسط نیروی هوایی آمریکا در جبهه اروپاست.
B-17، با طول ۲۲.۶ متر و دهانه بالی بیش از ۳۱.۵ متر، در زمان خود یکی از بزرگ‌ترین و پیشرفته‌ترین بمب‌افکن‌های دوربرد به‌شمار می‌رفت. حداکثر وزن برخاست این پرنده جنگی به ۶۵,۵۰۰ پوند می‌رسید و می‌توانست در مأموریت‌های بلندبرد، حدود ۴,۵۰۰ پوند بمب را حمل کند؛ میزانی که برای بمباران مداوم تأسیسات صنعتی و نظامی آلمان کفایت می‌کرد.
امروز، دهه‌ها پس از پایان جنگ، مدل‌های بازسازی‌شده‌ی این هواپیما توسط گروه‌هایی مانند «Commemorative Air Force» حفظ شده‌اند و در نمایشگاه‌های هوایی یا پروازهای تفریحی به‌کار گرفته می‌شوند. هنوز هم وقتی این پرنده عظیم‌الجثه در آسمان ظاهر می‌شود، یادآور روزهایی است که سرنوشت اروپا از دل آسمان رقم می‌خورد.
۴. کانسالیدیتید B-24 لیبراتور؛ بمب‌افکنی که کمتر نامش شنیده شده
در حالی که بسیاری از علاقه‌مندان به تاریخ هوانوردی نظامی، بمب‌افکن‌های معروفی چون B-17 یا B-29 را نماد قدرت هوایی متفقین در جنگ جهانی دوم می‌دانند، یک نام کمتر شنیده‌شده نیز نقشی تعیین‌کننده در میدان‌های نبرد ایفا کرد: کانسالیدیتید B-24 لیبراتور.
این بمب‌افکن نه‌تنها یکی از ستون‌های اصلی حملات هوایی متفقین بود، بلکه با ۱۸۴۸۲ فروند تولیدشده بین سال‌های ۱۹۴۰ تا ۱۹۴۵، رکورددار پُرتولیدترین هواپیمای رزمی تاریخ است. لیبراتور در مقایسه با همتای پرآوازه‌اش، B-17، از مزیت‌هایی مهم برخوردار بود.
بر اساس گزارش شرکت لاکهید مارتین، این بمب‌افکن می‌توانست با سرعتی معادل ۲۹۰ مایل بر ساعت و در بردی بیش از ۱۷۰۰ مایل، حدود ۵۰۰۰ پوند بمب حمل کند. ترکیبی از سرعت بیشتر، برد طولانی‌تر و ظرفیت بمب‌گذاری بالا، آن را به گزینه‌ای کارآمد برای مأموریت‌های استراتژیک بدل می‌کرد.
در میان عملیات‌های متعدد این هواپیما، دو یورش تاریخی بیش از دیگر موارد در یادها مانده است. نخست، حمله دقیق به کارخانه هواپیماسازی گوتا در آلمان در آگوست ۱۹۴۲ که طی آن با دقت ۹۸ درصدی در یک بار عبور، تأسیسات حیاتی آلمان نازی را نابود کرد؛ یکی از مثال‌های موفق بمباران نقطه‌ای در جنگ.
دوم، حملات گسترده به پالایشگاه‌های نفتی بالیک‌پاپان در اندونزی که تحت اشغال ژاپن بود و با بمباران سنگین گروه ۹۰ام، بخش مهمی از توان سوخت‌رسانی ارتش ژاپن را از بین برد. گرچه B-24 در خاطره عمومی به‌اندازه برخی دیگر از بمب‌افکن‌های آمریکایی پررنگ نیست، اما حضور آن در لحظات کلیدی جنگ، به‌ویژه در مأموریت‌هایی که مستقیماً جریان نبرد را تغییر دادند، جایگاه آن را در میان تأثیرگذارترین جنگ‌افزارهای قرن بیستم تثبیت می‌کند.
۵. ایورو لنکستر؛ بمب‌افکن سنگین نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا
در فهرستی از بمب‌افکن‌های تاثیرگذار تاریخ، حضور حداقل یک هواپیمای نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا ضروری است. ایورو لنکستر، که توسط شرکت BAE Systems به عنوان «نمادین‌ترین بمب‌افکن سنگین جنگ جهانی دوم» معرفی شده، نمونه‌ای بارز از این مهم است.
اگرچه لنکستر عمدتاً به عنوان بمب‌افکن شبانه به کار گرفته می‌شد، اما توانایی‌هایش بسیار فراتر بود. این بمب‌افکن در ماموریت‌های بمباران دقیق و روزانه نیز به شدت موفق عمل کرد. به ویژه، نسخه‌هایی از لنکستر توانستند بمب‌های تخصصی ۱۲ هزار پوندی «تال‌بوی» و بمب‌های ۲۲ هزار پوندی «گرند اسلم» را حمل کنند.
یکی از درخشان‌ترین لحظات تاریخ این هواپیما، عملیات علیه ناو جنگی آلمانی «تیرپیتز» بود. در نوامبر ۱۹۴۴، لنکسترها با استفاده از بمب‌های تال‌بوی، این ناو عظیم‌الجثه را هدف قرار داده و آن را واژگون کردند. این موفقیت، لنکستر را به تنها بمب‌افکنی تبدیل کرد که توانسته ناو جنگی را در میدان نبرد غرق کند.
از زمان اولین مأموریت رزمی‌اش در مارس ۱۹۴۲ تا پایان جنگ جهانی دوم، لنکستر بیش از ۱۵۰ هزار سورتی پرواز انجام داده و بالغ بر ۶۰۰ هزار تن بمب بر اهداف دشمن رها کرده است. مشخصات این هواپیما شامل طول ۶۹ فوت و ۴ اینچ، دهانه بال ۱۰۲ فوت، حداکثر وزن برخاست ۶۸ هزار پوند و سرعتی معادل ۲۸۲ مایل بر ساعت است. توان حمل بمب معمول آن تا ۱۴ هزار پوند می‌رسید، بدون احتساب بمب‌های سنگین تال‌بوی و گرند اسلم.
ایرو لنکستر به خوبی نشان می‌دهد که چگونه بمب‌افکن‌های دوران جنگ جهانی دوم، علاوه بر نقش تخریبی، توانستند مسیر جنگ را تغییر داده و به نمادی از قدرت هوایی بدل شوند.
