وقتی اسم آلودگی و تهدید‌های شهری به میان می‌آید، ذهن اغلب ما به سمت آلودگی هوا یا ترافیک می‌رود. اما در دل کوچه‌پس‌کوچه‌های تهران، تهدیدی پنهان، زنده، هوشمند و مخرب وجود دارد که آرام و بی‌صدا، سلامت، اقتصاد، محیط زیست و آرامش شهر را نشانه گرفته است؛ موش نروژی یا موش قهوه‌ای.
این جانور کوچک، اما خطرناک، تنها یک آفت شهری نیست، بلکه به‌عنوان یکی از مهاجم‌ترین و باهوش‌ترین پستانداران دنیا شناخته می‌شود. با نگاهی علمی و کاربردی، پرده از واقعیت‌های این موجود برداشته و بررسی می‌کنیم که چرا حضورش در تهران نگران‌کننده است و شهروندان چه نقشی در کنترل آن دارند.
موش نروژی چه نوع موشی‌ست؟
موش نروژی که با نام‌های دیگری همچون موش قهوه‌ای، خرموش قهوه‌ای یا گِرزه قهوه‌ای نیز شناخته می‌شود، از گونه‌های مشهور خانواده موش‌های صحرایی است و با نام علمی Rattus norvegicus در منابع زیستی ثبت شده.
برخلاف نامش، این موش بومی نروژ نیست، بلکه از شمال چین سرچشمه می‌گیرد و با کمک انسان و وسایل حمل‌ونقل زمینی و دریایی، به سایر نقاط جهان نیز راه یافته است. امروزه این گونه در تمامی قاره‌ها (به جز قطب جنوب) دیده می‌شود و از این حیث بعد از انسان، موفق‌ترین پستاندار زمین محسوب می‌شود.
ویژگی‌های زیستی موش نروژی
طول بدن: حدود ۲۵ سانتی‌متر
طول دم: حدود ۲۰ تا ۲۵ سانتی‌متر
وزن نر بالغ: تا ۳۵۰ گرم
وزن ماده بالغ: حدود ۲۵۰ گرم
طول عمر: ۲ تا ۳ سال
زاد و ولد: هر ماده تا ۷ بار در سال و در هر زایمان تا ۱۲ بچه به دنیا می‌آورد
با توجه به این ویژگی‌ها، یک زوج موش می‌توانند در مدت کمتر از یک سال، صد‌ها فرزند تولید کنند!
موش نروژی مهمان ناخوانده یا مزاحم جهانی؟
موش نروژی فقط در تهران مشکل‌ساز نیست. این موجود در سراسر جهان به‌عنوان یکی از مخرب‌ترین گونه‌های مهاجم غیر بومی شناخته می‌شود. طبق تحقیقی که در سال ۲۰۱۰ توسط دانشمندان سوئیسی منتشر شد، موش صحرایی قهوه‌ای، مخرب‌ترین جانور غیر بومی اروپا است.
حضور این موش‌ها در مناطق مختلف، به نابودی جمعیت‌های بومی جوندگان و پرندگان زمینی منجر شده و خسارات اقتصادی فراوانی از طریق آسیب به انبار‌های غلات، محصولات کشاورزی و زیرساخت‌های شهری ایجاد کرده است.
تهران در محاصره موش‌های نروژی
تهران به‌عنوان یک کلان‌شهر با زباله‌های انبوه، شبکه فاضلاب پیچیده، انبار‌های مواد غذایی بزرگ و فضا‌های نیمه‌متروکه، محیطی ایده‌آل برای رشد و تکثیر موش نروژی فراهم کرده است. مدیر کنترل جانوران مضر شهری شهرداری تهران، داوود گودرزی، در مصاحبه‌ای صراحتاً اعلام کرد:
«جمعیت موش‌ها در تهران تحت کنترل قرار گرفته، اما کیفیت پایین سم‌های داخلی، کم‌توجهی شهروندان به مدیریت پسماند و نبود گربه‌های شکارچی، چالش‌های اصلی این مبارزه هستند.»
در واقع، اگرچه شهرداری تهران از روش‌های مختلفی برای مقابله با این موجودات استفاده می‌کند (از جمله سم‌پاشی، تله‌گذاری، نصب دریچه‌های یک‌طرفه و غیره)، اما مشکلات متعددی باعث کندی در روند کنترل می‌شوند:
مشکلات و چالش‌ها موش‌های نروژی
سموم بی‌کیفیت داخلی: به‌دلیل تحریم‌ها، واردات سم‌های مؤثر بسیار دشوار شده و سم‌های داخلی اغلب توانایی کافی برای نابودی موش‌های مقاوم‌شده ندارند.
عدم همکاری برخی شهروندان: برخی افراد زباله‌ها را به‌درستی دفع نمی‌کنند یا حتی به حیوانات خیابانی غذا می‌دهند، که به‌صورت غیرمستقیم به تغذیه و رشد موش‌ها کمک می‌کند.
نبود شکارچیان طبیعی: کاهش جمعیت گربه‌ها در شهر نیز تعادل زیستی را بر هم زده و فرصت‌های کنترل طبیعی را از بین برده است.
خطراتی که نباید نادیده گرفت
وجود موش در یک محیط شهری تنها به معنای زشتی منظر یا آلودگی نیست؛ بلکه این حیوانات حامل بیش از ۷۰ نوع بیماری مشترک میان انسان و حیوانات هستند؛ از جمله:
طاعون
لپتوسپیروز
سالمونلا
تب هموراژیک
هاری (در موارد نادر)
از طرفی، جویدن سیم‌های برق، لوله‌ها و تجهیزات ساختمانی نیز آسیب‌هایی جدی به زیرساخت‌ها وارد می‌کند. هزینه سالانه خسارت‌های ناشی از موش‌ها در بسیاری از کلان‌شهر‌ها میلیاردی برآورد می‌شود.
شهروند تهرانی چه کند؟
شاید فکر کنید این یک معضل دولتی یا شهرداری است، اما واقعیت این است که کنترل موش‌ها بدون مشارکت شهروندان غیرممکن است.اگر شما در تهران زندگی می‌کنید، با رعایت چند نکته ساده می‌توانید بخشی از راه‌حل باشید:
زباله را سر وقت و در بسته‌بندی مناسب بیرون بگذارید.
از رها کردن غذا یا نان خشک در کوچه‌ها برای حیوانات خودداری کنید.
درب فاضلاب، انبار‌ها و مکان‌های تاریک خانه را به‌خوبی ببندید.
هرگونه افزایش جمعیت موش در محله را از طریق سامانه ۱۳۷ اطلاع دهید.
در فعالیت‌های محله‌محور مانند تمیزکاری یا آموزش‌های عمومی مشارکت کنید.
نگاه به آینده؛ آیا تهران می‌تواند بدون موش باشد؟
با توجه به قدرت بقا و هوش بالای موش نروژی، نابودی کامل این گونه در تهران بسیار دشوار است.اما با اجرای هوشمندانه استراتژی‌های مدیریت پایدار جمعیت و مشارکت فعال شهروندان، می‌توان حضور آن را به حداقل رساند و زیان‌های ناشی از آن را کاهش داد.
شاید روزی برسد که در شب‌های تابستانی تهران، دیگر سایه‌ای بی‌صدا از کنار سطل زباله نگذرد و صدای خش‌خش در دل کوچه‌ها خاموش شود. اما تا آن روز، هر کدام از ما نقش مهمی در این جنگ خاموش داریم.
