سلاح‌های عصر آهن که در ایران کشف شده‌اند می‌توانند نقش مهمی در درک تکنولوژی‌های فلزکاری در دوران باستان داشته باشند. اما دستکاری غیرقانونی و جعل اشیاء باستانی تلاش‌ها برای ردیابی تکامل تکنیک‌های فلزکاری در آغاز عصر آهن را دشوار و پیچیده می‌کند.
تحقیق تازه‌ای که توسط تیمی از دانشگاه کرنفیلد، مرکزفناوری ISIS و موزۀ بریتانیا انجام شده است، از روش «توموگرافی نوترونی» برای مشاهده ساختار داخلی و تشخیص استفاده از چسب و سایر ابزارها و مواد مدرن در شمشیرهای باستانی ایرانی استفاده کرده است.
توموگرافی نوترونی که از نوترون‌ها به جای فوتون‌ها برای ایجاد تصاویر استفاده می‌کند، هنوز یک عمل معمول در علم باستان‌شناسی نیست، اما نسبت به تکنیک‌های تصویربرداری با اشعه ایکس مزایای قابل توجهی دارد. این روش به ویژه در برجسته کردن مواد آلی، چسب‌های استفاده شده برای اصلاح اقلام و ساختار مواد در شیء مؤثر است.
نمونه‌ای از شمشیرها که تیغۀ آن با چسب به دسته چسبانده شده است
ساختار دستکاری‌شده
این تحقیق بر روی مجموعه‌ای از شمشیرها انجام شده که اخیراً توسط نیروهای مرزی انگلستان توقیف شده و در حال حاضر در موزه بریتانیا نگهداری می‌شوند. این شمشیرها قرار است به ایران بازگرانده شوند.
این تحقیق که با تأیید مقامات ایرانی انجام شد، نشان داد که شمشیرها اگرچه در اصل واقعا مربوط به حدود 3 هزارسال قبل هستند، اما در زمان‌های اخیر به طور گسترده‌ای دستکاری شده‌اند. این دستکاری‌ها شامل جایگزین کردن تیغه‌های برنزی به جای تیغه‌های اصلی آهنی بوده است. هدف قاچاقچیان آثار باستانی از ایجاد این نوع ترکیب‌هایی که از مصنوعات باستانی واقعی ساخته می‌شوند، افزایش ارزش این مصنوعات در بازار قاچاق آثار باستانی است.
تشخیص دستکاری مدرن
تحلیل انجام شده در مرکز فناوری ISIS که توسط شورای تأسیسات علم و فناوری در آکسفوردشایر اداره می‌شود، عناصر دقیق به کار رفته در این دستکاری، از جمله استفاده از «چسب» را نشان می‌دهد. به علاوه، سوراخ‌هایی نیز بر روی این اشیاء وجود دارد که با مته‌های امروزی ایجاد شده‌اند و این را از روی شکل منظم و کاملا دایره‌ای آن‌ها می‌شود تشخیص داد. در یک مورد حتی یک قطعۀ جدا شده از یک متۀ امروزی هنوز در درون یکی از شمشیرها باقی مانده بود.
تصویری که استفاده از چسب و مته را در یکی از شمشیرها نشان می‌دهد
اینگونه دستکاری‌ها باعث می‌شوند که تشخیص ماهیت دقیق این اشیاء باستانی و شیوه‌های دقیق ساخت آن‌ها در دوران باستان برای محققان دشوار و پیچیده شود.
ناتانیل ارب-ساتولو، استاد ارشد علوم باستان‌شناسی در دانشگاه کرنفیلد می‌گوید: «ایران هزاران سال است که مرکز نوآوری در زمینۀ فلزکاری بوده است، اگرچه بسیاری از جنبه‌های این سنت هنوز به خوبی شناخته نشده‌اند. به همین دلیل اینکه بتوانیم آثار باستانی اصیل را از ترکیب‌های دستکاری شده تشخیص بدهیم، گام مهمی برای شناخت این سنت پیچیده و ارزشمند است».
این شمشیرها که بخشی از یک محموله بزرگ قاچاق هستند، قبل از بازگشت به ایران در موزه بریتانیا به نمایش گذاشته خواهند شد.
